№1 дәріс Тақырыбы: Экскурсияның негізгі функциялары мен белгілері Дәріс мақсаты

Саяхат 
жүргізушісінің 
сөйлемдері: 
1-түсінікті, 
асыл 
сөзді 
2-әдебиетті 
дұрыс, 
таза 
болу 
керек 
Саяхаттану кезінде саяхат жүргізушісі экскурсанттарды сол заманда , сол 
уақиғада 
өзі 
болғандай, 
көргедей 
сезінуі 
тиіс. 
Әңгімелеудің ерекшеліктері
Саяхаттағы әңгімелеудің 6 ерекшеліктері бар:
1)Әңгімелеу 
экскурсанттардың 
жылдамдығына 
қарайды, 
мысалы: 
балалармен-үлкендер, 
жаяу 
жүрумен-көлік. 
2)Көрініске тәуелді. Әңгімелеу көз алдында тұрған объектілермен қатар 
жургізіледі және сөз барысында әр-түрлі толықтырулармен түсіндіріледі. 
3)Көрсетіп дәлелдеу әңгімелер саяхат жүргізуші көрме, портфель арқылы 
жеткізіледі. 
4)Мекен-жайлы әңгіие. Нақты мекеме немесе табиғат көрінісімен танысу 
5)Нақтылық-тура 
соны 
ғана 
әңгімелейді 
6)Саяхат жүргізушісі шын тарихын осы жағдай қашан? қайда? қалай? 
болғаның, 
кімдер? 
Екенін 
анық 
дәлелдеу 
керек. 
Әңгімеленіп тұрған мұражай, зат, құрылыс өзінен-өзі қызықты болмайды, 
оның негізгі ьолған бір жағдайларға қатысы тарихы, белгісі жәнет.б. 
ерекшклігі болуы тиіс.
Экскурсия жүргізушісіне қойылатын маңызды мамандырылған талабы – 
сөйлеудің жоғары талабы. Экскурсия жүргізушісі сақтау керек: 
экскурсанттардың алдында оның сөйлеуі – ең алдымен сөйлемдердің 
құрылымы және көлемі мен жазба жұмысының ерекшеленетін ауызша сөйлеуі 
деп аталады. Ораторлық сөйлеуінде сөйлемдер қысқа және күрделі болмауы 
керек 
деп 
саналады. 
1981 жылы Е.А.Ножин былай деп жазды: «Ораторлық сөйлеудің мәдениеті 
берілген аудиторияға қойылған міндетіне сәйкес нақты жағдайында ең жақсы 
әсерін қамтамасыздандыратын тілдін материалдық осындай пайдалануын 
атайды. 
Ауызша сөйлеу – бұл дыбысталған жазба сөйлеуі ғана емес. Егер экскурсия 
жүргізуші осы жолды таңдаса, ол жетістікке ешқашан жетпейді. Жиналған 
әдеби, ғылыми, газет, мұрағаттық статистикалық материалдар жеке мәтінді 
құрастыруы үшін міндетті түрде ауызша сөйлеудің үлгілеріне өнделуі керек.
Экскурсиялық 
карточка. 
1. 
Аты, 
толық 
аты. 
2. 
Орналасқан 
жері. 
3. 
Неге 
арналған. 
4. 
Өлшемдері. 
5. 
Авторлары. 

6. 
Құрылған 
жылдары. 
Ауызша сөйлеуінде сөздердің құрылуы салыстырмалы бостандықпен 
ерекшеленеді. Егер жазбаша сөйлеуіне жүйелендірілген байланысқан, логика 
бойынша нақты құрастырылған шығармаға тән болса, ауызша сөйлеуіне 
айтарлықтай дәрежеде деген сөз беріледі. Оған қоршаған ортадан, 
тыңдаушылардың реакциясынан алынатындығы көбінесе толықтырады. 
Оратордың сөйлеу мәдениетінің маңызды элементінің бірі – сөздерді дұрыс 
пайдалануы. Сөйлеу мәдениетінің тағы бір көрсеткіші сөздердің дұрыс 
айтылуы. Мысалы, аристокр*атия – аристократ*ия емес, догов*ор – д*оговор 
емес, эксп*ерт – *эксперт емес, парт*ер – п*артер емес, жалюз*и – ж*алюзи 
емес. 
Қиындықтар жеке аттарын, тегін, географиялық атаулар(әсіресе шетелдік) жиі 
пайда 
болады. 
Оған байланысты – экскурсия жүргізушісі әр түрлі сөздіктерді пайдалану 
керек. 
Сөйлемдер – штаптер сөйлемдерде сезімдерін атауы, оларды кедейлендіреді. 
Сөздік штаптердің тағы бір түрі – канцеляризмдер болып табылады, өйткені 
іскерлік жазбаша сөйлеуінің стандартты айналымдары. Олар радиодан, 
теледидарлардан, әр түрлі ораторлардың сөйлеуінде айтылады, оларды 
газеттерде табуға болады. Экскурсия жүргізушілеріне кәсіби жерлерден және 
шетел 
сөздері 
қауіпті 
болуы 
мүмкін. 
Біріншіден, оларды дұрыс пайдалану керек (яғни оларға деген мәніне сәйкес), 
екіншіден, осы сөздердің (егер ұғынсыз болса) мәндерін түсіну керек. 
Синонимдерді 
пайдалану. 
Ораторларға пайдалы мақал-мәтелдерді пайдалану, мақал-мәтелдармен бірге 
әр түрлі қанатты сөздерді пайдалануларымыз дұрыс болады. Мысалы, атақты 
адамдардың 
цитаталары: 
«Из 
двух 
зол 
избрать 
меньшее» 
Аристотель 
«О 
времена! 
О 
нравы!» 
Цицерон 
және 
т.б.
Кірме сөздер – паразиттер: сонымен, яғни, оның үстіне, осылай, солай, мынау 
және 
т.б. 
Дауыстың 
күші. 
Сөйлеу темпі – орыс тілінде сөйлегенде ең дұрыс орташа темпі минутына 120 
сөз, 
қазақ 
тілінде 
минутына 
100-110 
сөз. 
Бір ақпараттық мәтіні бар бет 14-ші кеглмен интервал 1,5 деп басылу керек. 
Экскурсияда сөйлеу темпі жеке мәтіннің әр түрлі бөліктерінің мазмұнына 
тәулді болып ауыстырылады. Көп баяуланған сөйлеу, аудиторияны ұйықтатып 
тастайды.
Пауза – ол дыбыстаудың уақытша тоқтауы. Пауза – үнсіздік. 
Жаңылтпашты көбірек пайдалану керек 

жүктеу/скачать 1,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: