Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б

18
ПРОЕКТ
2. Теңайнымалы қозғалыстың талаптарын ескеріп, өзара тең уақыт 
аралықтарын төмендегі таңбалармен белгілейік: 
∆
t
1 
= 
∆
t
2 
= 
∆
t
3 
= ... = 
∆
t
.
Әрбір уақыт аралығына сәйкес келетін жылдамдықтың өзгерістерін 
де төмендегіше белгілеп алайық:
∆

1
= 
∆

2
= 
∆

3
= ... = 
∆

. 
Теңайнымалы қозғалыстың шартына сәйкес жоғарыда көрсетілген 
уақыт пен жылдамдықтың өсімшелері (айырымдары) тұрақты шамалар 
болып табылады: 
∆
t
= 
t 
– 
t
0
= const;
∆

= 

– 

0
= const,
мұндағы: 
t
0
– бастапқы уақыт мезеті; 
t
– келесі уақыт мезеті;

0
– бастап-
қы уақыт мезетіндегі жылдамдық; 

– келесі уақыт мезетіндегі жылдамдық.
Енді мына қатынастарға көңіл аударайық:
∆
∆
=
∆
∆
=
∆
∆
=
= ∆
∆




1
1
2
2
3
3
t
t
t
t
...
.
Мұндағы 
∆

шамасы да, 
∆
t
шамасы да тұрақты болғандықтан,
∆

/
∆
t
қатынасы да өзгермейтін тұрақты шама болып табылады: 
∆
∆

t
= 
= const. Міне, осы өзгермейтін тұрақты қатынас теңайнымалы қозғалыс-
ты сипаттайтын физикалық шама болып табылады. Бұл шама 
a
таңба-
сымен белгіленеді де, 
үдеу
деп аталады:
a
t
t t
= ∆
∆
=

 
# 
# 
0
0
. 
(1.6)
Үдеу
деп жылдамдықтың өзгеру шапшаңдығын сипаттайтын 
физикалық шаманы айтады.
Халықаралық бірліктер жүйесінде 
үдеу бірлігі
= 1 м/с
2
.
Үдеу ұғымын енгізгеннен кейін теңайнымалы қоз-
ғалыстың да, түзусызықты бірқалыпты қозғалыстың 
да анықтамаларын қысқа түрде былайша тұжырымдай 
аламыз:
– үдеуі тұрақты қозғалысты түзусызықты 
теңайнымалы қозғалыс деп атайды
;
– үдеуі нөлге тең қозғалысты түзусызықты 
бірқалыпты қозғалыс дейді
.
a
м/с
2
a
–a
0
a
x 
> 0
a
x 
< 0
t
, c
Сурет 1.11.
a
(
t
) графигі

19
ПРОЕКТ
Үдеу де жылдамдық сияқты векторлық шама болып табылады. Тең-
айнымалы қозғалыстың (1.6) формуласы бойынша салынған үдеудің 
уақытқа тәуелділік 
a
(
t
) графигі уақыт өсіне параллель сызық болады 
(сурет 1.11). Егер жылдамдық пен үдеу векторларының бағыттары бір-
дей болса (
a
> 0; 

> 0), қозғалыс 
теңүдемелі қозғалыс
деп (суретте 
қызыл сызық), ал олардың бағыттары қарама-қарсы болса (
a
< 0; 

> 0),
онда 

жүктеу/скачать 5,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: