Оқулық физика 9 проект башарұлы Р. т б
Түзусызықты немесе қисықсызықты т.с.с. қозғалыстардың бәрі
жүктеу/скачать 5,74 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Санақ жүйесі деп таңдап алынған санақ денесімен берік байланыс- қан координаталар жүйесі мен синхронды сағаттар тізбесін айтады.
| 3. Түзусызықты немесе қисықсызықты т.с.с.
қозғалыстардың бәрі де салыстырмалы ұғымдар болып табылады. Мысалы, түзу жолмен жүріп бара жатқан вагонның ішінде отырған екі адам вагонмен салыс- тырғанда бірін-бірі қозғалмайды деп есептейді. Ал жолдың жиегінде тұрған адам вагон мен оның ішіндегі адамдар бірқалыпты қозғалып ба- рады деп қабылдайды. Шындығына келгенде вагонның ішіндегі адамдар да, жолдың жиегінде «қозғалмай тұрған» адам да Жермен бірге Күнді айнала қозғалады. Міне, сондықтан түзусызықты немесе қисықсызықты т.с.с. дейтін қозғалыстар тек салыстырмалы ұғым болып табылады. Екінші сөзбен айтқанда, дененің қозғалысы және оның траекториясы таңдап алынған санақ денесіне және онымен байланысқан санақ жүйесі- не тәуелді өзгеріп отырады. Санақ жүйесі деп таңдап алынған санақ денесімен берік байланыс- қан координаталар жүйесі мен синхронды сағаттар тізбесін айтады. Координаталар жүйесі ретінде декарттық х , у , z үш өлшемді жүйе алынады да, оның бас нүктесіне санақ денесі О бекітіледі (сурет 1.1, а ). Төртінші өлшем ретінде әр өстердің бойларына орналасқан сағаттардың көрсететін t уақыты алынады. 4. Денелердің кеңістіктегі қозғалыстарын модельдеу әдісімен оңтай- лы да ұтымды сипаттау үшін материялық нүкте ұғымы енгізіледі. Материялық нүкте деп қарастырып отырған жағдайда өлшемде- рін елемеуге болатын денені айтады. Сурет 1.1. Санақ жүйелері Z A z x y Y X 0 Z z ( t ) A Y y ( t ) O x ( t ) X r ( t ) а ) ә ) б ) A y O B r 0 r 1 ∆ r 1 0 ∆ s X Z 8 ПРОЕКТ Мысалы, санақ денесі – Күнді айнала қозғалатын Жердің қозғалы- сын қарастырайық. Күн мен Жердің орташа арақашықтығы (15 · 10 7 км) өз өлшемдерінен миллиондаған есе үлкен. Сондықтан оларды материя- лық нүкте ретінде қарастырып, Жердің ∆ t = t 1 – t 0 уақыт аралығындағы орын ауыстыру векторы мен s жүрген жолын санақ жүйесінде көрсете аламыз. Ол үшін санақ денесі – Күнді координаталар жүйесінің О бас нүктесіне бекітеміз де (сурет 1.1, ә ), эллипс бойымен қозғалатын Жер- дің уақыт ағымындағы кеңістіктегі орналасу координаталарын анық- таймыз. Айталық, уақыттың t 0 мезетінде Жер орбитаның А нүктесін- де, ал t 1 мезетінде В нүктесінде болсын. Дене (материялық нүкте) кеңістікте қисықсызықтың бойымен қозғалатындықтан, оның орын ауыс- тыруын 7-сыныптағыдай Ох түзуінің (өсінің) бойында ғана орналасқан ∆ x таңбасымен белгілей алмаймыз. Сондықтан кез келген қозғалыстағы орын ауыстыру векторын таңбалау үшін х , у , z координаталарына ортақ болатын басқа ∆ r таңбасын қолданатын боламыз. Орын ауыстырудың жалпыға ортақ ∆ r таңбасын пайда- ланып, жоғарыдағы жүктеу/скачать 5,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|