§2. Жеке түлганың психологиялық қурылымы

түлғаның өзіне төн қүрылымын белгілеуге болады. Жеке 
түлғаның қүрьшымының бірінші бөлігі оның бағыттылығын 
сипаттайды немесе адамның шындық дүниеге тандамалы 
қатынасы. Бағыттылық әртүрлі қасиеттердің өзара 
байланысты қажеттіліктер мен қызығулардың, идеялар мен 
тәжірибелік үстанымдардың жүйесін қамтидьь]
Ондай жағдайда бағыттылық бөліктерініңоірі үстемдік 
етеді жене басты мәнге ие болады, сол уақытта басқалары 
тірек қызметін атқарады. Үстемдік ететін бағыттылық жеке 
түлғаның бүкіл психикалық қызметін анықтайды. Мәселен, 
танымдық кажеттіліктің үстемдік етуі соған сәйкес еріюгік 
және эмоциялық көңіл-күйдің көтерілуіне алып келеді, ол 
өз кезегімен интеллектуалдық іс-әрекеттің белсенділігін 
артгырады. Бір уақытга табиғи қажетгілікгер біршама тежеліп, 
күнделікті тірш ілік күйді кейінге, екінш і кезекке 
ығыстырады.
ЙСеке түлға өзінің ай н ал ы сқан қ ы зы ғуы н ы ң
мақсаттылығын негіздей бастайды, оған ерекше қоғамдық 
жене жеке мән береді. 
^
/Жеке түлғаның психологиялық қүрылымының екінші 
бөлігі жеке түлғаның мүмкіншілігін айқындайды және белгілі 
бір іс-әрекетті нәтижелі қамтамасыз ету үшін қабілеттіктерді 
қамтиды. Қабілетгіліктер өзара байланысты және бір-бірімен 
өзара өрекет етеді. Тәртіп бойынша қабілеттіктердің бірі 
үстемдік етеді, жетекшілік етеді, басқалары оған бағынады. ' 
Мәселен, А.С.Пушкинде ақындық өнер үстемдік етті, бірақ 
ол озін тарихшы және талантты суретші ретінде де таныта 
білді. Сол сияқты М.Ю. Лермонтов туралы да айтуға болады. 
Қабілеттіктердің арақатынасының сипатына бағыттылықтың 
қүрылымы эсер етеді. Өз кезегімен қабілеттіктерді даралау 
жеке түлғаның шындыққа қатынасының тандамалығына эсер 
етеді.
^Жеке түлганың қүрылымының үшінші болігі мінез болып 
табылады немесе әлеуметтік ортадағы адамның мінез-қүлык 
стилі. Мінез күрделі синтетикалық қүрылым, адамның рухани 
өмірінде мазмүн мен түр бірлігінде аңғарылады. Мінез жеке 
түлғаны түтас көрсете алмағанмен, бірақ оның қасиеттерінің, 
бағыттылығы мен ерік-жігерінің, интеллектуалдық және 
эмоциялық сапаларының, темпераментте байқалатын 
типологиялық ерекшеліктерінің күрделі жүйесін білдіреді.'
Мінез жүйесінде сонымен қатар басты қасиеттерді беліп 
керсетуге болады. Оларға ең алдымен — моралдік, екінші- 
ден — ерік-жігер сапалары жатады, олар белгілі мінез-қүлык 
стилін және практикалық міндеттерді шешу тәсілін

қамтамасыз етеді. Сондықтан да моралдік — ерік-жігер 
сапаларын мінездің негізін қүрайды деп айта аламыз.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: