Жалпы психология
§4. Жеке тулганың қалыптасуы
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| §4. Жеке тулганың қалыптасуы
Жеке түлға адамның қоғамдық, тарихи-нақтылы жағдайында, оны оқыту жөне тәрбелеуде қалыптасады. Жеке түлғаның дамуының, сонымен қатар барлық психикалық сапалар мен үрдістердің қозғаушы күштері не? Психология тарихында бүл мәселені шешуде екі бағыт қалыптасты: биогенетикалық және социогенетикалық. Биогенетикалық бағытгың түсіндіруінше, жеке түлғанын дамуы биологиялық, түқым қуалау факторымен анықталады. Сондықтан да жеке түлғаның дамуы спонтандық (өз еркімен) сипатта болады. Биогенетиктердің айтуынша, адам табиғатынан эмоциялық реакциясы жүруінің кейбір ерекшеліктеріне бейімділік аңғартьш ғана қоймайды, сонымен қатар белгілі түрткілер жиынтығы бейімдік береді. (біреулер қылмыс істеуге бейім келеді, кейбіреулер үйымдастырушылық қабілетке бейімділік аңғартады және т.б.). Адамдарда табиғаты нан психикалы қ іс -ө р ек е тін ің түрлері бағдарламаланып қана қоймайды, сонымен қатар оның мазмүны, психикалық даму кезендері және оның пайда болу тәртібі алдын ала анықталады. Биогенетикалық көзқарас бойынша жеке түлғаны өзінің белсенділігінен айырылған биологиялық факторлардың өрекет етуінің жемісі ретінде қарастырады. Социогенетикалық козқарас бойынша жеке түлғаның дамуы қоршаған өлеуметтік ортаның тікелей ықпалының нәтиж есі ретінде қарастырылады. Социогенетиктер 100 биогенетиктер сияқты даму үстіндегі адамның өзіндік белсенділігін жоққа шығарады, оған селқос рөл беріледі, тек қоршаған ортаға бейімделушілік қызметін ескереді. Егер де социогенетикалық түжырымдаманың айтқанына жүгінсек, овда мынадай мәселе түсініксіз болып қалады, неге бір өлеуметгік ортада әртүрлі адамдар қалыптасады, оның себебі неде? Сонымен, биогенетикалық та, социогенетикалық түжырымдама да жеке түлғаның дамуы зандылықтарын түсіндіруге негіз етіп алуға болмайды. Биогенетикалық та, социогенетикалық та психикалық дамудың қозғаушы күштерін анықтауға қабілетті емес. Жеке түлғаның дамуы туралы шет елде қабылданған белгілі теориялардың қателігі жеке түлғаның дамуында түқым қуалау мен ортаның мәнін түсіндіруде емес, онда жеке түлғаға ертүрлі ықпалдарды механикалық түрде түжырымдайды, ол “ойыншық” ретінде қарастырылады. Соған сәйкес жеке түлғаның белсенділігі жоққа шығарылады. Жеке түлғаның белсенділігі түрткілер жүйесі арқылы адамдарды іс әрекетке итермелейтін қаж еттіліктер жиынтығымен байланысты. Қажеттіліктер тәртіп бойынша, пайда болғаннан кейін тез арада қанағаттандырылмайды. Оны қанағатгандыру үшін материалдық қүралдар қажет, іс-әрекетке, біпімге, ептілікке және т.б. жеке түлғаның белгілі даярлық деңгейі қажет. / Жеке түлғаның психикалық дамуының қозғаушы күштері адамның өзгермелі іс-өрекетіндегі қажеттіліктермен және қанағаттандырудың шын мүмкіншіліктерінің арасындағы қарама-қайшылықта анықталады. Жеке түлғаның қалыптасуында түқым қуалау мен ортаның негізгі факторлар ретіндегі ролін жоққа шығаруға болмайды. . Педагогтің оқу-тәрбие жүмысында жүртшылықтың арасында оте кең тараған түқым қуалаудың жеке түлғаның психологиялық қасиеттерінің пайда болуында шешуші ролі туралы пікірімен санасуға тура келеді. Қазіргі кезде түқым арқылы берілетін қасиеттерге мидың қүрылымы мен жүмыс істеуінің кейбір ерекшеліктері жататындығы туралы негіз бар. Сонымен қатар жоғары жүйке қызметінің типтері (жүйке үрдістерінің күші, тепе-тендігі жене қозғалғыштығы) түқым арқылы беріледі. Түқым қуалаудың белгілі дәрежеде жеке түлғаның қалыптасуында 101 рөлі бар, бірақ оны асыра бағалауға болмайды, өлеуметтік факгорлардың да рөлін ескерген жөн. Бір жүмыртқалы егіздердің психикалық дамуының барысьш зертгеу нәтижесінде өте маңызды қажетгі мәліметгер алынған болатын. Оларда түқым қуалау бір жүмыртқадан дамығандықтан бірдей екендігін аңғаруға болады. Тііггі бірдей жағдайда емір сүрген бір жасушалы егіздердің бір-бірінен ерекше айырмашылығы бар. Егіздердің жеке түлға қүрылымында айырмашьшығы анық байқалады, ал сыртқы түрі үқсас болғанмен, психологиялык, ерекшелігінде айырмашылықты аңғаруға болады. Егіздердің даралық ерешеліктерінде айырмашылықтарды қалай түсіндіруге болады? Бүл айырмашылықтар оларда басқа адамдармен және өзара қалы птасқан әртүрлі қатынастармен, рөлдермен, нақтылы ахуал жағдайларымен түсіндіріледі. Осьшьщ барлығы корсеткендей, жеке түлғаның қалыптасуында даралық ахуалды қарастыру кажет. Баланы белгілі ортада бейжай нысан түрінде емес, ал оны белсенді субъект ретінде оған тән қажеттіліктермен қарастырамыз. Денсаулыгына немесе мінез-қүлқына байланысты егіздердің бірі ортадағы бірдей жағдайда оньщ психологиялық қасиеттері екіншіге қарағанда мүлде озгеше болып келеді. Мәселен, ауру егіздердің бірі басқаларға қосылмай, өздігінен оқшауланып жүреді, ал екіншісі керісінше, көпшіл келеді, сол үйден немесе одан тыс жерден жолдас іздейді, дені сауы спортпен көбірек айналысады. Демек, егіздердің әрқайсысы осы ортақ ортаның шеңберінде өздерінің даралы қ микроортасын іздейді. жүктеу/скачать 11,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|