V БӨЛІМ. Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
сондай-ақ әдебиет мазмұнын мәң гіге
берілген қарапайым тұрақты пси-
хологиялық «комплекстердің» аз-
даған мөлшеріне жатқызылды. Мұн-
дай «комплекстер» болып Фрейд
жә не оның ізбасарлары үшін «эдип
комп лексі» (бұл – сәбидің әкесіне
деген санасыз түрдегі қызғанышы)
және оған туыс басқа да комплекс-
тер табылады. Олар өздерінің траге-
диялық мәніндегі бастапқы, «жалпы
адамзаттық» психологиялық қалып-
тасулар болып саналады. Фрейд үшін
психика «элементтерін», «мәңгі» жә-
не ұсақ, бөлінбейтін бірліктерді со-
лар құрайды. Міне, осы себептен,
психолог пен әдебиетшінің міндеті
болып мәңгіге берілген психиканың
өздерімен зерттелетін күрделі құбы-
лыстарының бөлінуі болып табыла-
ды.
Тарихи түрлілік пен күрделілік
Фрейдтің өзгермейтін әдісінің қа-
рапайым мен бір қалыптылығы, гени-
альды идеологиялық құрылымды не-
вроздар мен басқа ауру психиканың
патологиялық құбылыстарға жатқы-
зылуы – 1900-1910 жылдардың өзін-
де Фрейдтің кейбір шәкірттерін оның
әдісін «іштен» реформа жасауға
тал пынуға алып келді. Бірақ Фрейд
әдісінің негізгі теріс жағы – адамзат
психикасының мазмұнын тарих тан
тыс, тарихилық константты био-
логиялық элементтерге деген тал-
пыныс – ұстазымен келіспеген шә-
кірт терінде де өзгертілген жоқ. Бұған
нақты куә болып, К. Г. Юнгтың көз-
қарастары табылады. Айтылған жайт-
тарға көз жеткізу үшін әлемге бел гілі
психиатр және психолог З. Фрейд -
тің тікелей еңбегіне тоқталу керек.
«Біз зерттеулерден бастайық.
Оның нысаны болып аурумен байла-
нысы жоқ, кез келген сау адамда
байқалатын әрі жиі кездесіп, өзін
көп қызықтырмайтын құбылыстар
табылады. Бұл адамның қате іс-әре-
кеттері (Fecһlleistungen) деп атала-
ды: шатаса, қате айту (оговорки) –
біреу бір нәрсе айтқысы келіп, бір
сөздің орнына басқа сөзді қолдана
айту; қате оқу (очитки) – басылған
немесе жазылғанды басқаша оқу;
қате есту (ослышки) – адам оған
айтылғанды емес, керісінше, басқа,
бұл жайтқа қатысы жоқ сөздерді
есту» [92,119]. Ақынның қате айту
(оговорки) немесе басқа қате іс-
әрекеттерді көркем құрал ретінде
қолдануы жиі кездеседі. Әрине, бұл
өзінің қате жазған сөзін ақынның
өзінің кейіпкеріне қате айту түрінде
кейіннен қалдыру емес. Ол қате ай-
тумен бізге бір нәрсені түсіндіргісі
келеді және біз нені білдіретінін,
нұсқап тұрғанын ойлануымыз керек:
ол кейіпкердің шаршағанын немесе
бей-жай күйде болуын нұсқағысы
келіп тұр ма? Әрине, ақынның қате
айтуды белгілі мәнге ие түрінде
әрқашан да қолданады деу асыра
айтқан болады. Шындығында, ол мә-
ні жоқ психикалық кездейсоқтық бо-
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У