Екінші том маса астана, 2022 ахмет байтұрсынұЛЫ

253
басқа нәрселерде де бар. Адал кәсіппен күн көре ал-
майтын, иа арам жемесе басы ауратын иттер қай жерде 
де болса табылады. Айтпағанды айтты деп, етпегенді 
етті деп, оттайтын хайуандар әсіресе біздің қазақта
көп. Былтыр ноғайларға жұмысымыз түсіп барғаны- 
мызда «Орынборда 5-6 қазақ бар. Оның жартысы 
шағымшы, тыңшы» деп бізді ұйалтқан. Оны 
.....................(*)
1
ның бірі. Білмей, сезбей, босқа айтар 
ма? 1907-нші жылғы Надаров шыққан кеңесте де 
онан соң Қарқаралы істерінде иттік қылған қазақтар
болмады ма? Осының бәрін көре, біле тұрып, үкімет- 
тің сенбестік көңілін байқап тұрып, бас қосалық деп 
едік деп, әуелі сұрап, рұқсат алуымыз қиын. Екінші 
тыныш отырып, тыңғылықты жұмыс істеп, аман елге 
қайтуы екі талай. Қайтса да, қарақшылы түйедей болып 
қайтуында шек жоқ. 
Қане! Осыған ерік етіп жиылатын қазақ табыңдар-
шы. Әкімдер шақырса, таласып барар. Ол шақыру-
да қорқыныш жоқ, біздер шақырсақ әлде не істейін 
деп жүр деп, қорқа соғады. Өзі үркіп тұрған жұртты
үркітуге ықтималы бар кезде бас қостырамыз деп әлде 
қалай бола қалса, онан соң ондай жұмыстан бездіріп 
алып жүрмелік. Нақ осы кез бас қосу қанша керек 
болғанмен бас қосуға қолайлы кез емес.
Біз шаруа кеңесіне жиылсақ та, құбыжығы бар
шығар деп сенімсіз көзбен қарайтын кез. Солай болған 
соң бас қосуға рұқсат берсе де, кеңесті орыс тілінде 
құру керек деп шарт қойыуға ықтимал. Русша пікірін 
түгел айта алатын қазақтар жиылса жақсы. Ондай 
қазақтар келе алмаса, тілсіз кеңес қалай құралмақшы. 
1
Оқылмады

254
Русша білетін қазақтардың әуелде бірі болмаса, 
көбі қызметте, ат сықылды арқандаулы. Қазығынан
босанып келе алар ма? 
Іске қарасақ, оның түрі әсіресе русша білетін қазақ- 
тарды керек қылатын көрінеді. Жиылғандар құр сан 
көбейту емес, жұмыс істей білетін, жол айтып, жөн 
сілтеуге жарайтын білімді көсемдер болмақ керек. 
Жалғыз қазақ қалпы емес, басқа жұрттардың да жайы-
күйімен таныс, басқа жұрттардың ісінен үлгі табарлық 
мағлұматы мол кісілер болуы тиісті. Ондай адамдар 
оқыған адамдардан шықпақшы. Білімнің тарауы, 
саласы көп. Солардың бір тарауын жақсылап жете 
білген .....(*)
1
бір-бірден адам боларға керек. Мысалы, 
йурист, дәрігер, мал дәрігері, инженер, аграном, тех-
никтер, учителдер, мұғалімдер. Бұлардың мұғалімдер- 
ден басқалары русша оқығаннан табылмақшы. Бұлар 
бас қосуға келе алар ма? Олардың келуіне қазіргі
күйде ерік пен жомарттық қабат керек. 
Ал бұлар келе алмады. Көбі оқымаған жабайы 
қазақтан жиылады, ішінде бірен-саран оқығандары, 
білімділері болды. Олардан оқымағандары істеуге
керек жұмыс бар екенін, іздеуге тиісті жоқ бар екенін 
білді де, бет-бетіне елдеріне тарасты. Мұнан еш нәрсе 
өнер ме? Жұмыс қолға алып істесе бітпекші, жоқ арты- 
нан қалмай іздесе табылмақшы. Айтқан-айтқан жерде 
қалып, үйлеріне барып тыңқиып-тыңқиып жатып алса, 
жұмыс өзінен-өзі істеле ме? Сиезге жиылған адамдар 
елге қайтқанда сиезде керек деген жұмысты қолға 
алып, тастамай істеп, басқаларға басшылық етіп өнеге 
көрсететін болса екен. Сонда сиезден мағына шығар. 
1 
Оқылмады

255
Ол болмаса, құр сиезде жиылып «анау керек, мынау 
керек, олай ету, былай ету тиісті» дегеннен еш нәрсе 
өнбейді. Халықтың ісі машинаның тетігі емес, бұрап 
қалса басқа жөнге түсетін. Жұрт жұмысы құмырсқа- 
ның илеуіндегі жұмыс сиақты. Құмырсқаша жабыла, 
тынбай істесең өнеді. Бірі оны, бірі мұны істеп, илеуде 
қарап тұрған құмырсқа болмайды. Жұрт жұмысын да 
солай істесе алға басады. Әр құмырсқа бәріне керек 
илеудің өсуі үшін күші жетіп көтерген шөпшегін 
апарып салады. Ұлтын керек қылып халыққа қызмет 
етеміз деген қазақ балалары қазақ жұмысына қолынан 
келгенше қарап тұрмай кірісіп істей берсе, ұлт 
жұмысы ұлғайып толықпақшы. Қазақтың іс қолынан 
келмейтіндеріне сөз жоқ, іс қолынан келетіндері де 
қарап жатыр. 
Осы күні қазаққа керек нәрсенің көбі һәркімге-ақ 
мағұлым. Қазаққа не керек екенін білмегеннен істей 
алмай тұрған (.....) һәм айтылар да. Жұртқа керегін 
білетіндер көп, істейтіндер аз. Білушілеріміз білгені- 
мен қоймай істеуге кірісе екен. Білушілеріміз істеуші 
болса, оларды көріп өзгелер де істер еді. Сөйтіп 
көсемдер көбейсе, ерушілер де көбейер еді. 
Біреу жұмыс қыламын десем, тұрған жерім жаман 
дейді, біреу маңайымдағы елім жаман дейді. Бұлар- 
дың бәрі де бос сөз. Абақтыдан жайсыз орын жоқ. Онда 
да отырып жұмыс істеуге болады.
Расын айтқанда біздің қазақ балаларының жұрт 
жұмысын істеу әдетінде жоқ. Карта ойынына жұмсаға- 
нымызды қызықтырақ көреміз. Сондықтан ойыншы- 
мыз көп, жұмысшымыз аз. 
Сөздің қысқарып тынарында айтатыным: бас қосуға 

256
бұл күнде қолайсыз шақ. Оны басқа кезге қарата тұру 
керек. Қазақтың керегін өзге жолмен сөйлесе тұралық 
бұрынғыдай емес қазақта қазірінде бір журнал, бір
газета бар. Сиғанынша солар арқылы кеңеселік, сима- 
ғанын хатпен сөйлесуге де болады. Сиезде сөйлесіп, 
кеңескен мен де түбі барып істеушілерге тіреледі. 
Ісімізді істеушілер, жоғымызды іздеушілер көбейсе, 
ойлаған пікір, көздеген мақсұд жан бітіп тірілмекші. 
Һәркім қолдан келгенін сор сақтап, түбінде үйіп-төгіп 
бір молықтырамын демей, аз-көбіне қарамай істей 
беруге әдеттенсе екен. Қазақ керегінің көбі һәркімге-ақ 
мағлұм ғой. Біз кейін қалған халық. Алға басып, жұрт 
қатарына кіру керек. Басқадан кем болмас үшін біз 
білімді, бай һәм күшті болуымыз керек. Білімді болуға 
оқу керек. Бай болуға кәсіп керек. Күшті болуға бірлік 
керек. Осы керектердің жолында жұмыс істеу керек.
Менің сиез турасындағы бұл сөзім көбіне құр тар- 
тыншақтық, сары уайым болып көрінер. Солай көрінсе 
де, уайым сол. Айтқанымды тексеріп, адасқанымды 
көрсетіп, бас қосу мәселесін қайта қорғап басшылық 
ететіндер болса, қосшылық етіп, көмегінде болуға мен 
даиәр. 
«Қазақ» газеті, №18. 16 иуін 1913.

257

жүктеу/скачать 6,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: