Тҥйін  Мақалада жалпы сӛйлеу тілі дамымаған мектепке дейінгі балалардьщ сӛздік қорын дамыту мәселелері  қарастырылады.  Summary

Абай атындагы ҚазҮПУ-нің Хабаршыеы, «Арнайы педагогика» сериясы №3-4(30-31) 2012 ж. 
17 
, 
 
Қазіргі таңца мҥндай балаларға арналған арнайы балабақшаларда тәрбиелеу мен оқыту жҥмыс- 
тары қолға алынды. 
Аталған тіл кемістігіне байланысты, сӛйлеу тіл қҥралдарының жетілмеуі танымдық пен 
эмоциялы- ерік аясының деңгейін тӛмендетеді де, мектеп бағдарламасын меңгерудегі 
қиындықтарға, әсіресе жазу мен оқуды игеруге кері әсерін тигізеді. Сондықтан, жалпы сӛйлеу тілі 
дамымаған балалармен мектеп жасына дейінгі кезеңде жҥргізілетін тҥзете-дамыту жҥмысын тиімді 
ету, оның мазмҥнын белгілеу, оқытып тәрбиелеу барысында сӛйлеу тілін дамыту, грамматикалық 
жағын (сӛзжасам, сӛзӛзгерту, сӛйлем қҥрау дағдылары) жетілдіру жҥмыстары жҥргізілуі қажет. 
Сӛзжасам процестерінің бҥзылысы - жалпы сӛйлеу тілі дамымауы сияқты кҥрделі ақаулықтың 
қҥрылымындағы тҥрақты белгісі болып табылады. Соның салдарынан сӛзжасам операциялары 
сӛйлеу тілі арқылы ойын айтуды туындатуда жэне біреудің сӛйлеуін қабылдаудын эртҥрлі 
кезеңдерінде жалпы сӛйлеу тілі дамымаған мектеп жасына дейінгі жэне мектеп оқушыларында да 
байқалады. Сӛзжасам процестерінің дамымауы ауызша жэне жазбаша сӛйлеу тіліндегі тҧрақты, 
спецификалық қателерге экеп соғады. 
Сӛйлеу тілінің әртҥрлі дамымауы бар балалардьщ тілдің грамматикалық жҥйесін меңгеру 
ерекшеліктері туралы Н.Н. Трауготт, Р.Е. Левина, В.К. Орфинская, В.К. Воробьева, С.Н. Жукова 
мен Е.М. Мастюкова, С.Н. Шаховская, Е.М. Мастюкова, О.Е. Грибова, Ю.К. Шергилашвили, Т.В. 
Туманова, Л.Ф. Спирова, В.А.Ковшиковалардың жҥмыстарында қарастырылған. Олар сӛйлеу тілі 
дамымаған балалар сӛзжаеам және сӛзӛзгертудің морфологиялық жҥйесін меңгеруде кӛптеген 
қиындыктармен кездесетінін атайды. Арнайы эдебиеттерді талдау барысында, авторлардың 
кӛпшілігі жалпы сӛйлеу тілінің дамымауындағы грамматикалық бҥзылыстар ерекшеліктерін 
сипатгағанда сӛзӛзгерту жҥйесін зертгеуге ерекше кӛңіл бӛлетініне кӛз жеткіздік. 
Сӛйлеу тілін қалыптастыру проблемасымен (эсіресе грамматикалық қҥрылысымен) айналысатын 
авторлардың кӛбі сӛзжасамның морфологиялық жҥйесінің қалыптасу деңгейін зерттеуді жеке 
міндет ретінде қарастырмай, тек сӛз қорының аздығын белгілеумен ғана шектеледі (Р.И. 
Никифорова, Ю.С. Липкина, В.К. Зимичева т.б.), сӛзжасамға арналған тапсырмаларды орындаудағы 
кӛп қателер; кішірейтіп айтуда зат есім тҥрінде, ӛздік, сӛзалды қосымшалы етістіктерде, тэуелдеуде 
т.с.с. (В.К. Зимичева, Л.Н. Ефименкова, А.С. Загородняя, Е.А. Никулина, Т.А. Синякова), 
балалардьщ сӛйлеуіндегі сӛздерді басқа сӛздермен ауыстырулары, яғни сӛзжасамдық операцияларға 
дайын еместігі туралы айтгы (Г.В. Бабина, В.И. Балаева, С.А. Миронова т.б.). 
Сонымен, әдебиетгерді талдау барысында жалпы сӛйлеу тілі дамымаған мектеп жасына дейінгі 
балаларда сӛзжасам дағдыларын қалыптастыру проблемасы бойынша ресей ғалымдарының бҥл 
бағытга біршама зерттеулер жҥргізілгеніне кӛз жеткіздік. Ал, осындай тіл кемістігі бар мектеп 
жасына дейінгі қазақ балаларының сӛзжасам дағдыларын қалыптастыру мәселесі бойынша 
зертгеулер жоқтьщ қасы. Тіпті мектеп жасына дейінгі сӛйлеу тілі қалыпты дамыған қазақ тілді 
балалардьщ сӛйлеу тілінің грамматикалық жағын (сӛзжасам, сӛзӛзгерту, сӛйлем қҥрау) тексеруге 
және дамытуға арналған әдістемелер де қҧрастырылмаған. 
ЖСТД балалармен тиімді тҥзету жҥмысын жҥргізудегі қарастырылып отырған мәселенің 
ӛзектілі- гін ескере отырып қазақ тілді балалардьщ сӛзжасам дағдыларын тексеру әдістемесі 
қҧрастырылды. 
Әдістемелерді қҥрастырғанда біз тӛмендегідей қағидаларға сҥйендік: 
1.
Онтогенетикалық 
2.
Сӛзжасайтын жҧрнақтарды қолдану жиілігі 
3.
Қолжетерлік 
4.
Қарапайымнан кҥрделіге 
Онтогенетикалық балалардьщ тілін онтегенезге (балалардьщ сӛйлеу тілінің қалыпты жағдайда 
даму заңцылықтарын еекеру) сҥйене отырып дамыту, себебі ЖСТД балалардьщ сӛйлеу тілі қалыпты 
дамыған баланыкі сияқты заңцылықтар бойынша дамиды. 
Сӛзжасайтын жҥрнақтарды қолдану жиілігі қағидасын ҧстанғанда біз балалардьщ қай сӛзжасау- 
шы жҥрнақтарды жиі қолданатынын жэне қолдану білігі жоқтығын ескердік. 
Қолжетерлік қағидасы: эдістеме тапсырмаларының балаға тҥсінікті болуы жэне оларды қолдана 
білуін кӛздейді. 
Қарапайымнан кҥрделіге қағидасы: алғаш берілетін тапсырмалар қарапайым болса, келесі 
тапсыр- малар кҥрделенеді. 
Әдістеме 2 сериядан қҥрылды, эр серияда 5 тапсырма берілді. 

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: