Бағдарламасының магистранттарына ӛзіндік жұмыстарды орындауға арналған Әдістемелік нҧСҚАУ

15 
5-ТАҚЫРЫП:
Мәтіннің коммуникативтік тұтастығы
 
Дәріс жоспары:
1.Мәтінің құрылымдық тұтастығы.
2.Күрделі фразалық тұтастық. 
3.Мәтіннің ақпараттылығы мен модалділігі 
4.Мазмұндық-концептуалды ақпарат

Мақсаты:
Мәтіннің коммуникативтік тұтастығы туралы жалпы түсінік. 
 
 
Қысқаша мазмҧны:
Мәтіннің мағыналық тұтастығы оның тақырыбының біртұтастығымен 
анықталып, мәтіннің мағыналық ұясы, мәтіннің жинақталған мазмұны түсінігін 
береді. 
Тұтас 
сӛз 
туындысының 
тақырыбы 
жеке 
тақырыптардың 
арифметикалық сомасы емес. Бұл кӛркем әдебиет жанрында барынша анық 
кӛрінеді. 
Күрделі фразалық тұтастыққа кіретін тақырып ұсақ жеке тақырып болып 
табылады. Ол құрамына – сӛйлемдерге кіретін ұсақ тақырыптардың қосындысы 
емес және одан әрі бӛлшектенбейді. 
Күрделі фразалық тұтастық монотақырыпты. Оны құрайтын сӛйлемдерді 
бір тақырыптың маңайына шоғырландыру – оның мағыналық тұтастығының 
кӛрінісі. Айтылып ӛткендей, бір тақырыптан екіншісіне ауысу – бір күрделі 
фразалық тұтастықтың аяқталып, екіншісінің басталғанын білдіретін 
шекаралық белгі. 
Күрделі фразалық тұтастық пен тұтас мәтін тақырыбының бір тұтастығы 
тақырыппен байланысты тірек сӛздердің жүйелі қайталаушылығымен кӛрінеді. 
Жүйелі қайталаушылық оларды сӛзбе-сӛз қайталаудан, тақырыптық 
қолданылуында жақын және синоним сӛздерді қолдануда, сол сияқты 
есімдіктенуден (есімдік тобына кӛшу) байқалады. 
Кӛптеген ғалымдар топиктер (тақырыптар) мен топиктік тізбелер түзудің 
тілдік құралдарын: сӛздерді немесе сӛз тіркестерін қайталау, түрлендіріп
қайталау, есімдіктік қайталау (зат есімнің орнына есімдік қолдану), эллипсистік 
қайталау (сӛз тіркесі компоненттерінің бірінің түсіп қалуы), синонимдік іліп 
әкету (узуальды синонимдерді қолдану, композиттер мен оның 
компоненттерінің бірін түрлендіру, қосу қатынасымен байланысты сӛздерді 
қолдану), тақырып немесе семантикалық ортақтасығымен байланысты сӛздерді 
4.Жармакин О.Қ., Мағзұмов Қ.Б. Мәтін лингвистикасы. Оқу құралы. – 
Павлодар: Кереку, 2011. 
5.Оразбаева, Э.Б. Кӛркем мәтінді лингвистикалық талдау [Электрондық 
ресурс]: пәнінің лекция жинағы / Э.Б. Оразбаева.- Шымкент, 2012.
6.Әбдікәрім, Т.М. Қазақ тіл білімінің ғылыми зерттеу негіздері - Алматы: 
Эверо, 2014.- 288 б. 
7.Әлкебаева, Д.А. Қазақ тілінің прагмастилистикасы [Мәтін] / Д.А. 
Әлкебаева.- Алматы: Зият-Пресс, 2007.- 244 б. 

16 
қолдану, антонимдерді қолдануды кӛрсетеді, топик (тақырып) элементін 
перифазалау ғылыми мәтіндерге кӛбірек тән. 
Түрлі функциялық стильдегі тақырыптық тізбелердің айырықшылығын Т. 
В. Матвеева жан-жақты қарастырған. Т. В. Матвееваның пікірінше, мәтіннің 
тақырыбын бірінші тақырыптық тізбек (кӛбіне бейтарап, жалпылама 
қолданылатын сӛзбен белгіленетін заттың тура атауы) және субституттер, 
синонимдер, есімдіктер жататын екінші (қосымша) тақырыптық тізбек 
кӛрсетеді
.
Тақырыптың біртұтастығы күрделі фразалық тұтастық шеңберінде сәйкес 
сӛздер референциясының барабарлығымен, яғни күрделі фразалық тұтастық 
бойында сол сӛз бен оны алмастырушыны (есімдікті, синонимді және т.б.) 
шендестірумен қамтамасыз етіліп, күрделі фразалық тұтастық пен бірыңғай
тақырыпта жалпы не жалқы есімнің орнына синоним не есімдік қолданылса да, 
әңгіменің бір зат туралы болып отырғанының түсінікті болуы. 

жүктеу/скачать 1,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: