А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
| Фонетика саласында.1) Оңтүстік-шығыс говорлардағы
кейбір сҿздерде дауысты дыбыстардың ауысып отыруы: мҽзмұн- мазмұн, кҽйтеді-қайтеді, кҽрия-қария т.б. 2) Солтүстік-батыс говорларда еріндік дауыстылар айтылатын жерде оңтүстік-шығыста езулік дауыстылардың басым айтылуы: бықтыру-бұқтыру, кебе-кҿбе, інемі-үнемі, кеуірт-күкірт т.б. 3) Солтүстік-батыс говорларда ш айтылатын жерде оңтүстік- шығыста ч дыбысының айтылуы: чеше-шеше, чал-шал, чабын- шабын, ҽнчі-ҽнші,малчы-малшы т.б. 4) Солтүстік-батыс говорлардағы д айтылатын сҿздерде оңтүстік-шығыс говорларда л айтылуы: таңлай-тандай, тынлау- тындау, тенлік-тендік т.б. 5) Солтүстік-батыс говорларда кейбір сҿздерде ы, а дыбыстарының алмасып айтылуы: сайаз-сайыз, айқара-айқыра, арқалы-арқылы, айырмысы-айырмасы, ыпы-тыпы-апы-тапы т.б 6) Солтұстік-батыс говорларда ж айтылатын жерде оңт- шығыс говорларда дж айтылуы: джігіт-жігіт, джоқ-жоқ, джер- жер, джайлау-жайлау т.б. 7) Солтұстік-батыс говорларда кҿбінесе б айтылатын жерде оңүстік-шығыста п айтылуы: пейнет-бейнет. 8) Оңтұстік-шығыс говорларда н, ң сонорлардың алмасып отыруы,солтүстік-батыс говорларда бұл құбылыстың байқалмауы: қалын-қалың, кҿбен-кҿбең, біздін-біздің, ҿлен-ҿлең. 9) Солтүстік-батыс говорларға қарағанда оңтүстік-шығыс говорларда с, ш дыбыстарының жиі алмасып отыратыны: тұрмыш-тұрмыс, ешек-есек, тышқары-тысқары т.б. 10) Солтүстік-батыс говорларда кейбір сҿздерде ж, ш дыбыстарының алмасып отыруы, бұл құбылыстың оңтүстік- шығыста байқалмауы: былшырақ-былжырақ. 158 11) Солтүстік-батыс облыстарда кейбір сҿздерде д, т алмасуы: деңіз-теңіз, дұз-тұз, дізгін-тізгін, диірмен-тиірмен. Бұдан ҽрі оңтүстік-шығыс говорларда ч, дж дыбыстарының қолданылуын, б-ның м-ға алмасуына (бұны-мұны,бұнша-мұнша), тіл арты ғ, қ дыбыстарының сақталып қалуына (ұрығ-ұру,шабық- шабу,жамақ-жамау,сылақ-сылау,жоғырмақта-жуырмақта)қарап, оның солтүстік-батыс говорларға қарағанда кҿне тілдік белгілерді молырақ сақтап қалғаны ескертіледі. жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|