А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
| Лексика
саласында. 1) Қазақстанның оңтүстік аудандарындағы мына тҿмеңдегі сияқты сҿздер солтүстік аудандарда кездеспейді:кепе(жер үй), тесе (кетпен), ақа (аша), қыш (кірпіш), елкезер (елеуіш), егер (ер),пешене (мандай),сым (шалбар), сыпыра (теріден істелген дастарқан), мойынтұрық (мойынағаш), мият (жақтаушы.қостаушы), шар (бидайдың шҿп аралас қалдығы), кҽшек // кҿшек (сабан), кірлен (леген), шҽмбе // сҽмбе (шама,сама), қосу,чегу (шегу, жегу), оп айдау (астық бастыру), шұрқан салу (ҽлек салу) т.б. Керісінше солтүстік аудандардағы кҿп сҿздер оңтүстікте кездеспейді: кҿбе (ерте туған қозы), кҿпеш (кеш туған қозы), шотеке (шҿп суырғыш), оттық (оңт-те ақыр), елеуіш (оңт-те елкезер), кҽкпір (ожау), бақыр (бедре), кегей (дҿңгелектің шабағы), кҿрім (мұнда оңды мағынасында,оңт-те жаман мағынада), бұл (мата), манду (ҿсу,даму), шекейін (шейін) т.б. 2) Солтүстік-батыс говорларда кездесетін кейбір сҿздер: ҽке,тоңу, сақ(сау), сауығу, сұрау // сорау т.б. осы мағынада түркі тілдерінің УІІІ ғасырдан қалған жазба ескерткіштерінде де кездеседі. Бұлар оңтүстік-шығыс говорда басқа да мағынада қолданылады: ҽке-бала, мұздау-тоңу, сақаю-сауығу, сұрау- басқару, билеу деген мағынада. 3) Кейбір заттар,құбылыстар барлық жерде бірдей болғанына қарамастан ҽр түрлі аталады. Мысалы: оңтүстік-шығыс аудандардағы тана, жайдақ қора, ұрпақ, кетпен, долы, ҽуен, тіршілікке беру, қос айдау, чанда //// шанда т.б. сҿздер солтүстік- батыс аудандарда тайыншы, қотан, кебек, кетпен-шорт, бұршақ, ҽн, жұмысқа бару, жер жырту, анда-санда т.б.түрінде айтылады. 4) Кейбір сҿздер солтүстік – батыс говорларда бір мағынаға ие болса, оңтүстік-шығыста екі мағынаға ие. Мысалы,оңтүстік- шығыстағы қос, тіршілік, қызыл, суыру, қосу т.б. сҿздердің жалпыға түсінікті мағыналарынан басқа да мағыналары бар: қос- 159 соқа, тіршлік-жұмыс, қызыл-тазаланған астық, суыру-ұшыру, қосу-шегу // жегу деген мағынада айтылады. жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|