А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Грамматикалық ерекшеліктер.
| Ӛ мен ҥ алмасуы: ҿгей - үгей, мҿңіреу - мүңіреу, дҿнен -
дүнен, нҿсерлеу - нүсерлеу; Е мен і ауысуы: бҽйге - бҽйгі, ерегес - ерегіс, келін - кепшік - келін - кепшек, кесертке - кесіртке; Ы мен а ауысуы: құдағый - құдағай, қажырлы - қажарлы, айқыра - айқара; А мен ҧ алмасуы: болар - болұр, машақат - мұшақат, аз - маз- аз - мұз. Грамматикалық ерекшеліктер. Жіктеу есімдігінің 1, 2 - жақтарының сыпайы түріне ілік жалғауы қысқарған түрде қосылады: бізің - біздің, сізің - сіздің. Бұл есімдіктердің тҽуелденген түрінде де ерекшелік бар: бізікілер - біздердікі, сізікілер - сіздердікі. Кейбір сілтеу есімдіктері ерекше тұлғаларда кездеседі: анаусы - анасы, мынаусы – мынасы, тонау, тона – сонау, анау. Етістіктің ҿткен шағының –улы, -улі қосымшалары арқылы жасалған түрлері кездеседі: барулы – барды, келулі – келді. Кҿптеген етістіктердің тұлғасында ерекшелік бар: біткеру – бітіру, жеткеру – жеткіру, жүрту – жүргізу, кішірту – кішірейту, сандалу – сандалау, жаду – жадылау, ортаю – орталау, қойыру – қойылу, беркіну – бекіну, еркею – еркіндеу, биігейту – биіктету, керегу – керексіну, жортқылау – жорту, жатыру – жату. -ын, -ін, н жұрнағы арқылы ҽдеби тілде ҿздік етіс тумайтын кейбір сҿздерден ҿздік етіс жасалады: оқыну – оқу, шығыну – шығу, болыну – болу. 155 Қос сҿздердің жасалуында ерекшелік бар: а) кейбір қос сҿздердің құрамында ескі тұлғалар сақталған. Мыс: түйе - теге - түйе - мүйе, қойшы - қойманшы - қойшы - қолаң, сиыр - сыбыр - сиыр - миыр; ҽ) кҿптеген қос сҿздердің екінші сыңары ҽдеби тілде м дыбысынан басталса, батыс диалектісінде п дыбысынан басталады: ат - пат - ат - мат, үй - пүй - үй - мүй, кісі - пісі - кісі - місі, жігіт - пігіт - жігіт - мігіт, ұпар - тұпар - ұмар - жұмар; б) ҽдеби тілде кездеспейтін қос сҿздер бар: ерсен - қарсан - ерсілі - қарсылы, еңку - еңку - еңіс - еңіс, қауқыл - қауқыл, ырп - ырп, ырқ - ырқ; жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|