А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
зорекерлік – зорлықшылдық
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Қыжыры қайнап
- Ызбар
- Қардарың
- 6 – жаттығу . Берілген диалектілер кездесетін мақал – мәтелдерді ойлап табыңыздар.
| зорекерлік – зорлықшылдық
9. Бір-екі рет қағып түсірсе, машық қып алады. (М.Ҽуезов «Бүркітші») машық – әдет 10. Бекбол мұның ҿзі жасаған бір қыр екенін түсінен сезді де үндемеді. қыр – амал, айла 2 – жаттығу. Мақал мәтелдерді дәптерлеріңізге кӛшіріп жазып, диалект сӛздердің әдеби баламасын табыңыздар. Ақындардың ұстазы, Ҿлеңі ҿрнек үн берген. Сҿздің зергек ұстасы, Жаһанды шолып үлгерген. Алашағым кетсе де, Айташағым кетпесін. Қыдырып ішкен кҿженің кенеуі жоқ Қыдырып айтқан биліктің беделі жок. Ердің жонасы қылың болса, Аттың арқасына жайлы болады. Молшылық болсын десең , Қҧшырланып еңбек ет. Тер тҿгіп еңбек етсең дҥр тересің. 56 Егін жақсы шықса, Халыққа үлкен алапа. Ел егінді салады пұл болсын деп, Тҿре жұртын жияда құл болсын деп. Тоқты сойған тоқалдар Шӛміш алып қоқаңдар. 3 – жаттығу. Диалект сӛздерді пайдаланып сӛйлемдер құрастырыңыздар. Тәуір – біршама жақсы, оңды Тәуір кӛрді – жақсы кӛрді, ҧнатты Тәпелтек – аласа, тапал, бәкене Тәпелтек бойлы – аласа бойлы Қыжырлан – кектену, ызалану Қыжыры қайнап- ызаланып Шанды – шиелеп байлап тастау Шандып тастады – таңып байлап тастады Там – қолдан қҧйған балшықтан, кірпіштен салынған шатырсыз ҥй Ызбар – айбат, ашу, сес Сүдігер – дәнді дақылдар егу ҥшін кҥзде жыртылған жер Пиялай - кесе, шыны-аяқ Түнеме – тҥнеп шығатын жай,орын; *Бҧл жерде түнімен деген мағынада Сырықтай – ҧзын, биік 4 – жаттығу. Мына мақал-мәтелдердегі диалект сӛздердің орнына әдеби тілдегі баламасын қойып, кӛшіріп жазыңыздар. Қыдырып ішкен кҿженің кенеуі жоқ Қыдырып айтқан биліктің беделі жок. Кенеуі жоқ – тойымы жоқ (Гур. Маңғ.) Ердің жонасы қылың болса, Аттың арқасына жайлы болады. Жона – ердің қапталының астына салатын желдік Егін жақсы шықса, Халыққа үлкен алапа. Алапа – олжа, пайда, табыс 57 Тоқты сойған тоқалдар Шӛміш алып қоқаңдар. Шӛміш – ожау. (Талд.) Бір нақақты күйдіргеннен, Он қылмыстыны ақтаған артық. Нақақ-босқа,текке Кҿршінді ұры деме,ҿзіңе-ҿзің ықтиятты бол. Ықтиятты-зерек,ұқыпты Алсам ризамын,тойсам сыпамын. Сыпамын-құрметтеймін Жаман туыстан, жақсы қоңсы артық. Қоңсы – кҿрші Астың жақсысы – қазанжаппай Сҿздің жақсысы – лҽппай Қазанжаппай – қазанға піскен нан Аузы кіші, қарны әйдік, Қой семірсе кҿтерер Қарны кішік, аузы ҽйдік Ит семірсе құтырар Әйдік – үлкен, зор 5 – жаттығу. Қарамен берілген диалект сӛздердің әдеби баламасын жазып, лексикалық мағынасын түсіндіріңіздер. Ет асса кҥртік қалмайды. Мал ноғайда, сіпсе тоғайда. Рақаттың түбі кеңіс, Еңбектің түбі жеміс. Қҧнты жоқ кісі кесеумен қамшылар. Сҥдігермен жүргеннің аты майрылар. Халықтың қамын ойласаң, Қардарың соның ішінде. Шылаудың шұрайлысын балық жинайды, Жердің шұрайлысын халық жайлайды. Омаштың он орғаны-маланың бір барғаны Ҽкем мҧрап болғанша, отырған жерің ой болсын. Жақсының ісі жәндеттін, Жаманның ісі міндеттін. Жаман жабы жемқор болса, дорбаның түбін тесер. 6 – жаттығу. Берілген диалектілер кездесетін мақал– мәтелдерді ойлап табыңыздар. Жадағай– жағасы сырма жұқа шапан. Пәтлі - екпінді; Аспақ – жаза құралы, даршҿңгегі. 58 Кеңіс– молшылық, байлық. Қарма - балықтан жасалған тағамның түрі. Там – кішкене үй Дарбаза – қақпа мейман – қонақ Қарысын – тігісін 7 – жаттығу. Берілген диалект сӛздерді мағынасына қарай ажыратып, сызықпен кӛрсет. Дырау Шелек ыдыс Лыпсы Теңіз желі Мияз Үлкен, зор Бҿрдек Тіпті,тым Желауыз Мақта жаулау жуырқан Кешір Бір кісілік кҿрпе Қоза Кербез адам Бҿстек Сҽбіз жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|