А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
тебен, сияқты, сену т.б
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
| тебен, сияқты, сену т.б. сҿздердің орнына жарын, лайқат,
туылған, тіргізу, жуырқан, жуалдыз, сиықты, шану деген сҿздерді қолданудың қажеті аз. Ҽдеби тіл қалыптасқан тілдік нормалардың тұрақтану, сҿйлеу, жазу үстінде олардың қатаң сақталуын талап ететін ескерсек, сҿз қолданудағы мұнай тұрақсыздыққа жол беруге болмайды. Сҿйлеу тілінде бұлардың бҽрін асыл қазына кҿріп, талғамай, ҽдебиетке орынды-орынсыз енгізе беретін авторларды сынай отырып, профессор М.Балақаев былай дейді: ―Рас, бұдан 20-30 жыл бұрын ҽдеби тіліміз қалыптасуға бет бұрғанда, қазақ халқының тіл байлығын сарқа пайдалану үшін, оның керегін ҽдебиет елегінен ҿткізіп, сұрыптап алу үшін, ҽркім есіткен- білгенін ҽдебиетке еркін ендіре берсін деп қарайтын едік. Ҽдеби тілдің қалыптаса бастаған кезеңдерінде, тіл жұмсаушыларға берілген ондай ―еркіндіктің‖, расында, кҿп пайдасы тиді... Ҽдеби тіліміздің тарихы дҽл орыс ҽдеби тілінің даму, қалыптасу 15 тарихындай болмағанмен, ол ҽлдеқашан ―жастықтан‖ шықты, ҽдеби тіліміз кемеліне келіп шыңдалады. Оны енді қызғыштай қорғап, ыбырсық сҿзден, тым-тырағайлықтан сақтау керек». Мұның ҿзі – тілдегі сҿздерді қолдануда кейбір адамдардың ҽлі де болса басқаша түсінікте жүргендігінен айтылып отырған пікір. Ҽлеуметтік тұрмыспен байланысты диалектілік ерекшеліктер жергілікті диалектизмдермен бір емес. Олардың негізгі айырмашылықтары ―Жергілікті диалектілер мен ұлттық тіл‖ деген тақырыпта айтылған болатын. Оған қоса тек мынаны ескеру керек. Ҽлеуметтік диалектілердің қалыптасу, пайда болу жағдайы, себептері жергілікті диалектілерден басқаша. Қай тілде болсын, жергілікті диалектілердің негізі кҿне замандарда салынып, қалыптасуы феодалдық заманмен ұштасып жатыр. Мұнда ең басты себеп халықтың жергілікті аудандарының экономикалық бытыраңқылығымен байланысты. Бұлар жергілікті жерде ҽр алуан кҽсіптің, ҿндірістің туып дамуымен қалыптасады, соларға байланысты заттардың, ҿндіріс, еңбек құралдарының, еңбек ҿнімінің, процесінің атауларын білдіреді. Мұндай сҿздер белгілі кҽсіппен шұғылданған адамдардың арасында қолданылады да, кҿбінесе солардың ҿздеріне ғана түсінікті болады. Мҽселен, Арал, Каспий балықшылары тіліндегі шола (балықтың азаюы), ҧйық (балықтың бір жерге шоғырлануы), әттік (қармақтың тілі), бал беркі (қалтқы) т. б. Бұл сҿздерді балықпен кҽсіп етпейтін басқа жердің адамдары білмейді де түсінбейді. Диқаншылыққа байланысты кҿптеген сҿздерді жұрттың бҽрі білгенмен, бау – бақша кҽсібі жақсы дамыған оңтүстік аудандардағы бәдірен (қияр), ақнауат (үлкен сары қауын), оман арық (үлкен арық), жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|