А.Ә. Ниязғалиева, Г. Г. Тҧрғаналиева
шығармын, барады екенмін
жүктеу/скачать 1,37 Mb. Pdf көрінісі
|
Ниязгалиева А., Турганалиева Г. Қазақ диалектологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- -Жақ, -шақ, -шек.
| шығармын, барады екенмін сияқты тұлғалармен катар Ақтҿбе
облысының кейбір аудандарында жҥрем шығар, барам шығар, барам екен тұлғалары да айтылады. Мысалы: Мен ертең ауылға жүрем шығар (Акт., Байғ.). Елге қарай жүріп кетеміз шығар (Орын., Ад.). Ұмытып барамын екен ғой. Сен ҿзің жер сағына білмейсің екен ғой (Ж. Тілеков). Бұл тұлғаның үш жаққа түрленіп айтылуын тҿмендегі кестеден байқаймыз. Жақ Жекеше Кҿпше Диалектілік тұлға Ҽдеби тұлға Диалектілік тұлға Ҽдеби тұлға І II III Барамын екен- барам екен Барасың екен Барады екен Барады екенмін Барамыз екен Барасыз екен Барады екен Барады екенбіз Барады екенсіз Барады екен Жақ Жекеше Кҿпше Диалектілік тұлға Ҽдеби тұлға Диалектілік тұлға Ҽдеби тұлға 95 I ІІ III Барамын шығар Барам шығар Барасық шығар Баратын шығар Барат шығар Баратын шығармын Баратын шығарсың. Баратын шығар Барамыз шығар Барасыз шығар Баратын шығар Барат шығар Баратын шығармыз Баратын шығарсыз Баратын шығар -Жақ, -шақ, -шек. Бұл жұрнақ кҿбінесе Қазақстанның батыс облыстары тұрғындарының тілінде жиі кездеседі. -Жақ, -шақ, - шек жұрнақтары жалғанған етістіктер келер шақ формасының қызметін атқарады да, кҿбіне бару, келу, алу, беру етістіктеріне жалғанып айтылады. Мысалы: алажағым болса да, бережағым болмасын (мақал). Ол алдағы демалысқа дейін осында оралып кележақ (Гур., Маң.). Колхозшылар алажақ-бережақтарымен есептесіп жатыр (Орын., Ад.). Бұл тұлға Қазақстанның батыс аймақтарында туып ҿскен ақын-жазушылардың тілінде де қездеседі. Адайлар ҽлде бүгін шатты ғажап, Ҽлдебір ҿліспекке ант қылажақ. Он-он бес ошарылған ҽр тҿбеде, Сардары садағы бар атты қазақ (X. Ерғалиев). Кележақ қонақтарды қабылдауды Раушанға тапсырды (Ж. Тілеков). Долгунов ҽңгіменің бір кележағында:— Генерал риза боп кетті ғой,— деді (Ҽ. Нүрпейісов). Бұл тұлғаны ҿткен ғасырдың аяқ шенінде П. М. Мелиоранский байқаған болатын. Орталық-солтүстік қазақтарының тілінде тек - шақ, -шек варианты ғана кездеседі. Мысалы: Ол Қостанайға барашақ (Қост., Торғ.). Қалқаман берешегі мол ақындардың бірі. Бұл жұрнақ ҽдеби тіліміздегі болашақ, келешек сияқты бірен-саран сҿздерде ғана сақталып қалған. Батыс жҽне солтүстік аймақтарында барсайшы, келсейші, сӛйлесейші болып айтылатын тұлғалар оқтүстік аймақтарда барсаңшы — барсаңчы, келсеңші — келсеңчі, сҿйлесеңші — сҿйлесеңчі тұлғасында айтылады. Мысалы: Чақырып отырған соң барсаңчы (Алм., Нар.). Біреудің сҿйлесеңші сырын біліп, Ҽр жерде шала бердің сүріндіріп (Н. Ахметбеков). Баспана тауып берсеңчі, Сенбесең келіп кҿрсеңчі (Ш. Смаханұлы). Шығыс Қазақстан облысының кейбір аудандарында -малы, - жүктеу/скачать 1,37 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|