39
ген зерттеулері бойынша жасалған ойтүйінін танытады. Сарапшының
тұжырымы келесі принциптерге (ұстанымдарға) сəйкес келуі тиіс:
1) біліктілік принципі, бұл өз шешімі барысында арнаулы ғылыми
білімді талап етпейтін сұрақтар сарапшыға қойылмауы керек жəне
оның тарапынан шешілмеуі керек дегенді білдіреді; 2) анық, айқын-
дылық принципі түрліше түсінуге мүмкіндік беретін екімəнді тұжы-
рымдарға жол бермеуді білдіреді; 3) қол жетімділік принципі.
Сарапшының тарапынан шешілетін міндеттердің деңгейіне қарай
тұжырымдар диагностикалық (объектінің сипаты мен жағдайы тура-
лы қорытынды), жіктеу (объектінің қайсыбір класқа жататындығын
анықтау), сəйкестендіру (нысандардың индивидуалдық бірдейлігін
анықтау), ситуациялық (оқиғаның механизмі туралы қорытынды) бо-
лып жіктеледі.
Мəлімдемені растау дəрежесі бойынша тұжырымдар категориял-
дық жəне болжалды болуы мүмкін. Зерттеу нəтижелері оны толықтай
растаған кезде сарапшы категориялдық қорытынды береді. Болжалды
тұжырым сарапшы тарапынан белгіленген деректің ықтималдық дең-
гейі жоғары болған жағдайда жасалады. Бұл – сарапшының ақылға
қонымды жорамалы.
Белгіленген дерекке қатысты тұжырымдар оң немесе теріс болуы
мүмкін. Оң тұжырым деректің барын, ал теріс тұжырым деректің
жоқтығын білдіреді.
Тергеу жəне оның негіздемесі арасындағы қатынастардың си-
патына қарай тұжырымдар шартты жəне шартсыз болып бөлінеді.
Шартты тұжырымда оның ақиқаты қандай да бір жағдайға тəуелді,
соған байланысты анықталады.Шартсыз тұжырымда қандай да бір
шарт қойылмайды.
Достарыңызбен бөлісу: