Ландшафт геохимиясы мен  геофизикасы

мазмұны мыналар:

-  ^элементарлы 

ландшафттардың 

негізгі 

компонентерінің 

химиялық  кұрамына  талдау  жасау  (негізгі  компоненттері:  тау 

жыныстары, тропикалық өсімдіктер жэне жануарлар);

-  ландшафтты  кұрайтын  элементтердің  тік  немесе  вертикальды 

геохимиялық  қималарын  салыстыру.  Ландшафттың  геохимиялық 

зерттеу 

әдістемелері 

көптеген 

галымдардың 

еңбектерінде 

колданылды.  Олар:  Б.  Б.  Полынов,  В.  А.  Ковда,  А.  И.  Трольцкий, 

И.  В.  Базилевич  жэне т.б.  Геохимиялық зерттеу әдістемелері  көптеген 

гылым салаларында колданылады:  минерология, гидрология, геология 

гылымдарының  зерттеу  жұмыстарында.  Көптеген  талдаулардың 

нәтижелері  есептеу  математикасының  жоспарлау  әдістемесін  жоба- 

лаудың  әдіс  тәсілдерін  қолданды.  Ландшафтының  геохимиялық 

зерттеу  жұмыстары  максаты  мен  бағытына  байланысты  әр  түрлі 

мазмұнда 

жүргізілді. 

Мысалы: 

пайдалы 

қазбаларды 

барлау 

жұмыстары,  адамдар  мен  жануарлардағы  эндимикті  аурулардың 

себептерін іздеу. Милиоративтік санитарлык курорттық т.б.

Ландшафттык 

геохимиялық 

зерттеудің 

бірнеше й  түрлері, 

багыттары:

- ұйымдастыру кезеңі;

- ландшафттык геохимиялық қима жасау жэне материал жинау;

химияның 

спектральдық 

минералогиялык, 

т.б. 

зерттеу 

жұмыстары;

-  далалық  және  лабороториялык  жұмыстардың  математикасын 

өңдеу  жэне  зерттеу  аумагының  ландшафттық  геохимиясының 

картасын түсіру.

Ландшафт  географиялык  кабыкты  түзетін  заттардан  пайда 

болагандықтан, 

олардың 

кұрамындағы 

химиялык 

элементтер 

литосферадан,  атмосферадан,  гидросферадан  жэне  биосферадан 

жинақталады.

Ландшафттагы  химиялык  элементтер  негізгі  және  косалкы 

элементтер болып бөлінеді.

Негізгілері:  оттегі,  кремний,  алюминий,  темір,  кальций,  натрий, 

калий,  марганец,  көміртегі,  сутегі,  азот,  күкірт,  фосфор,  хлор 

элементтері.

Менделеев  кестесіндегі  калган  элементтер  косалкы  элементтер 

болып табылады.

Ландшафттагы  химиялык  элементтер  белсенділігіне  байланысты 

екі топка бөлінеді.

Белсенді  түрде  (тез)  орын  ауыстыратын  элементтер  (Са,  Na,  Mg, 

Al, Fe, P, S, Cl, K, Mn, Zn, Co, Ni, Va, О, H, C, N т.б.).

31

Гу I 

h  I 

vr

T 

■

 

:: 

УН  и

Орын  ауыстыру  белсенділігі  төмен  элементтер:  цирконий, 

рутений, радий, тантал, торий, платина, литий  , ниобий т.б.

Ландшафттагы 

химиялық 

элементтердің 

орын 

ауыстыруы 

көптеген факторларга байланысты. Олар:

1)  элементтің  химиялык  қасиеті  (оный  химиялык  реакцияларга 

түсіп, тұз, қышқыл, оксид түзуі);

2) химиялық таралуы (географиялық ортаға байланыстылығы);

3)  кандай  заттың  құрамында  болатындыгы  (шакпақ  тасты 

жыныстардың 

кристалдық  торы 

берік 

болгандықтан, 

ондагы 

химиялык^ элемент баяу, немесе нашар орын ауыстырады).

Ландшафттагы  химиялық  элементтердің  орын  ауыстыруы  мына 

жолдармен жүреді:

- механикалық;

- биологиялық;

- ауа;

- су арқылы.

Механикалық  орын  ауыстыру  агын  су,  жел,  мұздық,  жанартау 

гейзер арқылы жүзеге асырылады. 

I

Жер  беті  ландшафттарын  түзетін  химиялық  элементтер  үздіксіз 

механикалық 

орын 

ауыстырады, 

олардың 

қарқыны: 

тау

жыныстарының  литосфералык,  минералдық  құрамына,  үгілгіштігіне, 

шайылғыштығына байланысты болады.

Биогендік  орын  ауыстыру  екі  түрлі  процестің  нэтижесінде 

жүреді:

1) фотосинтез;

2) хемосинтез.

Жоғарғы 

сатыдагы 

жас 

өсімдіктердің, 

балдырлардың, 

фотосинтездік  бактериялардың  күн  энергиясын  сіңіріп,  су  және 

минералдық  затгардың  көмегімен  күрделі  органикалық  затгар  түзуін

фотосинтез үрдісі деп атайды.

„  Мнкроорганизмдердің  тотыгу  барысында  бөлінген  энергияны 

паидаланып,  көмірқышқыл  газынан,  судан,  минералды  заггардан 

органикалық заттар түзуін хемосинтез деп атайды.

Биологияпық  зат  айналымының  барысында  ландшафт  жаңарып, 

жетіледі.  Биологиялық  әдіс  айналымының  қарқыны  ландшафттагы 

жетімсіз және артық элементтерге байланысты болады.

Жетімсіз элементтер:  О, N, P,  К, Ca,  Mg, Cu, Co, J,  F,  Mo, Zn, Mn

T .o . 

v . 

Щ   . 

-

Артыі^ элементтер: Cl, S, Na, Cu, Ni, Fe, F

t

.6.

Ландшафтты  қоршаған  ауада  орын  ауыстыратындарга:  О,  Н,  С,

N,  J  кіреді,  бұлармен  бірге  ауаға түрліше  жолдармен  НСОЗ,  S 04,  Cl

32

Ca, Mg, Na кіреді.

Сушш  химиялық  элементтердіңорын  ауыстыруы  -   олардың 

ерігіштігіне байланысты.

Тез  еритін  элементтер:  S,  С1.  Гипс,  мирабилит,  ас  тұзы  тез  ериді 

(ылғалды климаттық белдеулерге S пен С1 жетімсіз болады).

Орташа еритіндерге:  Ca, Mg, Na, F жатады.

Суда нашар еритін элементтерге:  Si, К, Р жатады.

Әр  түрлі  ландшафт  типтерінде  белгілі  бір  химиялық  элементтер 

жинақталады:  оларды типоморфты  химиялық элементтері деп  атайды.

Мысалы:

- шөл, шөлейт -  Cl, S, Na;

- орман зонасы -  Ca, А1, Ғе;

- тундра -  Н, А1, Ғе.

жүктеу/скачать 2,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: