Әмір  Темірдің  басқыншылық  жорықтары

Жауаптары:

1. Үрүс хан ; 

2. Батый хан; 

3. Тоғылық Темір;

4. Қайыр хан; 

5. Мухаммед Хайдар Дулати.

Кілті:

1

2

3

4

5

2

4

5

3

1

III. Үй тапсырмасын тексеру.

1. Сызбаны толтыру.

Моғолстан.  Хронологиялық шеңбері:  XIV ғ.  ортасы — XVI ғ. басы.  А: 

АлмалыкТерриториясы:

Көкше теңіз (Балқаш)

Барыскөл, Емел, Ертіс

2. Фронтальды сұрау.

Моғолстан мемлекеті калай құрыдды?

Мемлекеттің алғашкы ханы Тоғы лы қТ ем іртуралы не білесіндер? 

ТоғылықТемірқайтыс болғаннан кейін саяси жағдай калай қалыгггасты?

IV. Үй тапсырмасын қорытындылау.

Y Жана такырып.

1. Тактага ӘмірТемірдін суреті ілініп, окушылардан сұралады.

2. Прблемалықсүрақ.

ӘмірТемір өзі кайтыс боларда жакын туыстарын жинап, өсиет-бұйрық- 

тарын жариялапты. Сол актық өсиетінен үзінді окып көрейік.

Әмір Темірдін ақтық өсиеті

Тәңірім маған кайырымдылық жасап, жақсы зан орнатуыма мүмкіңдік 

берді. Енді, міне, Иран мен Тұранны ңбарлы қ мемлекеттеріне, ешкім де 

езінің жакынына жамандык, қиянат жасамайды. Ш ынжыр балақ шұбар 

төстердің пакырларға өктемдік көрсетуге батылы бармайды.  Міне, осы 

үшін де Алла тағала күнөмді кешеді деп үміггенемін. К үнәм менің көп. 

Патшалык кұрған кезімде әлсізді күштіге жылаткызбағаньш жүбатады 

мені. Осындай жайт жайлы маған айткан емес.

24

Әмір Темірдің бүл айтқандары қаншалыкты шындыкка жанасады? Оны 

біз бүгінгі сабакта Темірдің А қ Орда мен Моғолстанға жасаған жорықтары 

мен осы жорыктардың зардаптары туралы айтқанда анықтаймыз.

3. Ә мірТемір (1336-1405 ж.ж.). Ол  1370 жылы М аураннахрдағы билікті 

басып алды.Содан 35 жыл бойы жеке-дара билік жүргізді.

4. А к Ордаға жорықтары. Сызба құру.

V

А к Орда-

-►Токтамыс

Токтамысхан

1374-1375 ж.ж. Сауран, 

137бж. Сығанақ 

]> 

1377 ж. Сауран

V

----- ►  ӘмірТемір

с

>

А қ Орда мен 

1391 ж.  18 маусымда Құндызша

Алтын Орданы 

> 

1395 ж. Кавказ, Терек өзені

басып алды 

Әмір Темір Алтын Орданы жаулап алды.

5. Әмір Темірдің Моғолстан хаңдығына жорьтқтары. «Не? Каңда? Кашан?» 

ойьшы.

Не?

Қайда ?

Қашан?

1371-1372 ж.ж.

Әмір Темір Моғолстан- 

ның атақты қолбасшы- 

сы Камар ад-диңді 

талкандау үшін 30 мың 

адамдық әскер аттанды- 

рады

М оғолстанның жері 

Ы стықкөл өңіріндегі 

Сегізағашка

1377 ж.

Алтын Ордаға және 

М оңғол жеріне

Моғолстан толық 

тәуелділікке түсті

25

6. Басқыншылық жорыктардын зардаптары.

>-  шаруашылықкүйреді;

-►  халыққырғынғаұшырады;

калалар қирады;

-►  қонысаударукүшейді;

*■  бір жұрттың халық болу жүйесін бұрды.

Зардаптары

V. 

Ой қорыту.  1  минут үнсіздікте отырып окушылар білгендерін ойша 

қорьггады.

VI.  Прблемалық сұрақты еске түсіріп дискуссиялық өрнекті толтыру. 

Бір-бір окушы өз пікірін дәлелдейді.

Келісемін

Келі

Әмір Темір — баскыншы

ӘмірТемір баскыншы емес

Әмір Темір жаулап алған елдер үшін 

оның билігі тиімді болды

Әмір Т  емір  — басқы н шы, бірак оған 

кінәлі  — заман

VII. Топтастыру. Әмір Темір қандай адам болды?

VIII. Үйге таисырма.  §25 оку, ӘмірТемірге мінездеме беру.

—  

"  -----

Дерек -

  ' 

------------

Біз қаншамыз...

2009 ж . Үлттық халық санагының қорытындысы

Қазакстан Республикасындағы халык саны 2009 ж. 25 ақпан- 

да барлығы — 16004800 адам. 2010 ж.  1 кантардагы есеп бойьш- 

ша 16196,8 адам болды.

Қала халкының үлесі — 54%, ауыл халкының үлесі — 46%. 

Ү

лттьек

 

күрамы:

Қ азақ— 10098,6,

63,1%

Орыс— 3797,0,

23,7%

Өзбек —457,2,

2,8%

Украин — 333,2,

2,1%

Үйғыр— 223,1,

1,4%

Татар — 203,3,

1,3%

Неміс —178,2,

1,1%

Баска ұлт — 714,2,  4,5%

26

Д. А ЙМЕРЕЙ,

10. Гагарин атындагымектептің 

тарих пәнімугалімі.

Ақсу қаласы,

Павлодар облысы.

Сырым Датүлы  бастаған  Кіші 

жүз  казақтарының көтерілісі  (1783-1797  ж ж .)

Сабақтың мақсаты;

Білімділік:

 Кіші жүз қазақтарының  соғысына қатысуынын алғышартта- 

ры мен себептерін карау, соғыстың қазақтар қатыскан кезендеріне сипат- 

тама беру ж әне казактардың ұлт-азатгық күресіне Сырым Датұлы бастаған 

Кіші жүз қазақтарының кетерілісі ықпалын көрсету.

Дамытушшық:

 

О куш ының  өз  ойларын  еркін  жеткізіп,  пікір  айтуға 

бейімяеу, ойларын толықтырып, қорытындылап салыстыра білу дағдысын 

калыптастыру.  Өткен  сабақтағы материалдармен байланыстыра отырып, 

деректердің ерекшелігі мен айырмашыяығын, үксастығын айырып таба білу 

сиякты ынтасын көтеріп, пәнге деген қызығушылығын  ояту және ой-өрісін 

дамыту.

Тәрбиелік:

 

Өздігінен іс-әрекетті қалыптастыра отырып, Отанын сүюге, 

адамгершілікке және тарих пәні салаларыныңтарихты жазудағы маңызын 

түсіне білуге тәрбиелеу.

Тірек  ұгым:  Қазақтардың  үлт-азаттық  күресіне,  Кіші  жүз  қазактары 

соғысынынықпалын көрсету.

Сабақтьщтүрі: Ж аңаганы мды ксабак.

Сабақтың әдісі: Әңгімелеу, салыстыру, талдау, пени диаграммасы топ- 

тык, топтастыру стратегиясы, тест.

Сабақтьщкорнекілігі: Схема, интербел сеңді тақта, үлестірме.

Пәпаралықбайланыс: Математика, әдебиет.

Сабактың барысы: 

I. 

Үйымдастыру кезеңі (2 мин).

27

a). Сәлемдесу;

ә). Сабаққа даярлығьш байқау.

II. Үйтапсырмасынтексеру (7 мин).

а). Сұрақка жауап бер.

Шаруалар соғысының басталуына не себеп болды?

*  Қазактардың шаруалар соғысына катысуын қандай кезендерге белу­

ге болады?

*  Орта жүз казақтары  Е. Пугачев бастаған шаруалар соғысына калай 

қатысты, оның ерекшелігі неде?

*  Кіші жүз феодалдарының қолдауына соншама үміттенген Пугачев 

кімге үндеу жолдады? Оның үндеу жолдаудағы мақсаты қандай еді?

*  Пугачев көтерілісінің жеңілу себебі неде?

ә). «Тапқыр болсаңтауып көр».

Өрнектіңмәнінтабуарқьиты 1774-1775 жж. үкіметколдағанСібіршебінде 

орналасқан барлық әскер санын білеміз.

III. Ж аңа сабақты тусіцціру (15 мип). Негізгі мазмүпы:

Көтерілістің алғышарттары мен себептері.

*  Көтері лістің басталуына түрткі болған жағдай ;

*  Көтерілістің мақсаты;

*  Сипаттамасы;

*  Қозғау шы күштері ;

*  Көтерілістің басшьшары;

*  Көтеріліс барысы мен кезендері;

*  Нәтижесі мен жеңілу себептері;

*  Тарихи маңызы.

IV. Ж аңа сабақты пысықтау (8 мин).

а). «Ел корғаған — ер бабаң»

(70x50) + (6260:10) +  (418 -  9) =  ?

28

\

/

*

------

Сырым Датұлы

-  —

/

\

ө). Венндиаграммасынтолтыр.

б).  Көтерілістін барысына диаграмманы жалғастыр.

Z_____

1783 жылы басталды

в). Сызбаны толтырындар.

г). Сергіту сәті.

(Сырым Датүлының шешендік сөзінің мағынасын ашу).  Бірде Сырым 

Нұралы ханнан:

29

— Жылқыныңторысы көп ne, төбелі көп ne?—деп сүрайды. «Торы» деп 

Сырым — халықты, «төбелі» деп хаңцар мен олардыңтұкымын айтқан екен. 

Нұралы хан Сырымға жауап бере алмай калыпты.

Тағы бір реті келгенде Сырым Нұралы ханға:

— Сен аз бен көпті, ақ пен караны, әлсіз бен мыктыны теңгере алмадың. 

Біреуді біреу талап жатыр, сен халыкты басқара алмадың, — депті.

Хан оған карсылықбілдіріп:

— Батырым, тасып жүрсің-ау, — деиті Сонда Сырым іркілместен:

— Тақсыр, тасып жүргенім жок, кайта казақ баласының басын коса ал­

май, сасып жүрмін, — деп жауап кайтарыпты.

д). Артықболмас білгенің.

№

Сурактар

Жауашар

А

В

С

Д

Е

1 Сырым түткыннан 

қашан босатылды?

1783

1784

1785

1786

1787

2 Сырым тобыкай 

тауға карай ойысты?

Мұғал-

жар

Қаратау

Алтай

Тарба-

ғатай

Сары-

арқа

3 Нұралы үлдарының 

бірі — Есімнің хан 

болып сайлануы

1791 ж.

1794 ж.

1795 ж.

1788 ж.

1787ж.

4 Көтерілістің сипаты Отар-

лауға

карсы,

ұлт-

азаттык,

ангифео-

далдық

Монор-

хиялық,

отарлауга

карсы,

үлт-

азатгық

Феодал-

дык,

анти-

феодал-

дық

Азат-

тык,

феодал-

дық

Монор-

хиялық

отарлау.

5 Көтерілісгің  қозғау- 

шы күші

феодал-

дар

ұлттар

казак

шаруала-

ры

казак-

тар

орыстар

6 Сырымнынолімі

1806 ж.

1805 ж.

1804ж.

1803 ж.

1802ж.

30

е). Сүрақтарға жауап бер.

*  Көтерілістің басты себебі неде?

*  Көтеріліс қалай басталды?

*  Барон О.Игельстром қандай озгерістер енгізбекші болды?

*  Сырым батырдың Орынбор билеушілерімен арақатынастары қандай 

болды?

*  Котерілістің жеиілу, себеп-салдарын түсіндір.

V. Қорытыңдылау (8 мин).

Рефлекция.

Бұрыннан 

білемін  «Ү»

Мен үшін 

жаңалық «+»

Кездескен

қиыншылык

Тереңірек білгім 

келеді 

«9»

Қызықты 

болтан ne? «!»

VI. 

Үй  таисырмасын  беру  және  багалау  (5  мин).  6-такырыпты  оқу, 

түсінгенін айтьш, сүрактарға жауап бсру.

VII. Бағалау: Лвдер парағы.

Т

оп

ты

ң

 

ат

ьі

Тапсырмалар

Үй

 

тапсырмасы

М

од

ул

ь 

ж

ас

а

у

Д

иа

гр

амм

а

то

л

ты

р

у

С

ы

зб

ан

ы

 

толтыру

С

ер

гі

ту

 

с

ә

ті

Т

ес

т 

шеш

у

Р

е

ф

л

е

к

с

и

я

Л

ид

ер

 

па

р

а

ғы

 

(бағ

ала

у)

Б

ек

іт

у 

с

ө

зі

31

А.КУДА БАЕВА,

Баркьітбел мектебінің 

тарих поні мугагші.

Ново-А ндреевка ауыш,

Уржар аудаиы,

Шыгыс Қозақстан облысы.

1916  ж .  ұлт-азаттық  қозғалыс

Қазақстандагы 1916 ж . ұлт-азаттық қозғалыстың

себебі  мен 

желеу болтан негізгі себешпі факторьш ата.

(Үлтгык-елеуметгік  езгі); 

(1916 ж. 25 маусымдағы патша жарлығы);

II. Сипаттап бер:

а). Амангелді Имановтьщұрыс жүргізу тактикасы? (мергендерден ерекше 

жасақгар күрып, оларды шағыл құмдардың арасына орналастырды, жазалау 

отрядтарынын жолына тез қимылдайтын атгы өск.ер жіберіп отырды).

в).  П атш а  ү к ім етін ін   к ө тер іл істі  басу  т а к т и к а с ы ?   (тез  арада 

көтерілісшілерді басшыларынан айыра білді, бай-феодалдарды, хандарды 

өз мүдделеріне пайдаланабілді, үлтарасьп-щағы қайшылықтарды пайдалан- 

ды).

III. Мәнін аш (Сальтк, салғырт, төңкеріс, монархия, автономия).

IV. Аныктама бер.

Буржуазиялық демократиялық революция, пролетариат диктатурасы, 

контрреволюция, Азамат соғысы, әскери коммунизм саясаты, жаңа эконо- 

микалықсаясат, шетел интервенциясы.

V. Сызбаны аяқта.

1. Қосөкімет.

Уақытша үкімет. 

Жүмысшы-солдат депутаттарының кеңесі. 

(Мақсаты, бағдарламалары, саясаты)

2. Қыргыз (Қазақ) автономиясы.

Жогаргы өкімет оргаңдары.

(Орталық Атқару комитеті). 

(Халық Комиссарлар кецесі). 

С.Мендешов; 

В.Радус-Зенькович.

32

VI. Мына жылдары қаңцай маңызды оқига болгапын жаз:

1916 ж . (Үлт-азаттык қозғалыс) 

1920 ж. 20 тамыз

(Қазак автономиясы қүрылды)

1917 ж. («Алаш» партиясы құрылды)  1921-22 ж. (Жер-с.у реформасы)

1921 ж . («Косшы» одағы құрылды)  1924 ж .  I кантар (акшалай салық)

1918-1920 ж. (Азамат соғысы) 

1919 ж . желт. (Александров-Гай-

Ембі теміржолы)

VII.  1 Көтеріліске шыгушылардың іс-әрекеттерін баяндап бер:

(Жасақтар кұрылды, қара жүмысқа шакырылушылар тізімін жойды, ба- 

шар ауылы, басқарма, болыс ауылдары тал кандалды, дала дәстүрі бойынша 

хан сайланды)

2.  Қазревком мен оның жергілікті жердегі органдары қызметіне токтал:

(Кенестер үйымдастыру, халыкты кеңес құрылысынатарту, қазақ жерін 

біріктіру).

VIII. Мына түлгалар кімдер?  Ә.Жангелдин; 

А.Розыбакиев;

Т.Рыскұлов; 

А.Иманов;

М.Шокай; 

С.Мендешовт.б.

IX. Үлт-азагтык қозгалысқа қатыскан, көтерілісшілерге кемектескеыөзге 

үлт өкілдсрін ата:

1. С.Ужгин—Қосганай соц-демократиялық үйымдарын кұрушы, «Қара- 

балықтағы окиғалар туралы сөз»үнқағазын шығарған;

2. Н .Кротов—Торғайда көтерілісшілерді согыс ici шеберлігіне үйреткен;

3. Е.Курев— Қарқара козғалысын үйымдастырган;

4. С.Вербицкая — көтерілісшілермен бірге шайкасқан.

X. Торгай және Ж етісу котеріліс басшыларьпі жеке ж аз:

А.Иманов,  Ә.Ж анбосынов,  Б.Әшекеев,  Ж .М әмбетов,  Кейкі  батыр, 

Ү.Саурықов, А.Косанов.

XI. 

Кеңес өкіметі  орпагап жььтдарына қарай  реттеп ж аз  (араластырып 

береміз:

1917 жыл

1918 жыл

Перовск,

Косганай,

Ырғыз,

Торғай,

Әулиеата,

Бөкей ордасы,

Семей,

Верный,

Черняев.

Орал.

33

XII. Тарихи диктаит. Көп нүкгенід орпьпіа тиісті сөзді қой.

1.1916ж. Казак жерівдекдзақтардыңсаны....кеміді (жарты 

m ji h

);

2. Ақпан революциясынан кейін Ресейдің ұлт аймақгарыңда... қо згалысы 

жандана түсті (мүсылмандар);

3. Қазакставда Колчак әскерінга,тқаңдау Шьіғысмаңданныцсолтусгік және 

.... баскарған.

(Оңтүстік топтарына жүктелді (М.В. Фрунзе);

4. Солтүстік Жетісуда Кеңес өкіметін орнатуда... үлкен рөл атқарды (Чер­

касок қорғанысы);

5. Казакстан менТүркістандадарынды комсомол үйымдастырушылардың 

бірі... болды (Г.Мүратбаев);

6. Кенес өкіметі Оралда... жылдарында ғана біржола орнады (Азамат со- 

ғысы);

7.1918 ж. тамыз айыңда Орта Азия мен Қазақстанды интервенггер мен... 

басып алу қаупі төнді (ақ гвардияшылардың);

8. 

Әскер бөлімдерін қүру істерімен... тетенше комиссары Ә.Жангелдин ай- 

налысты (Дала өлкесінін).

ХІП. Сандар сөйлейді. Мына сандарға қарап мәлімет бер:

24,8 

41 

75 

13 7 

30

1. (1924-1928 ж. мал саны 24,8 млн-нан 41 -млн-ға жетгі).

2.

 ( 

1927 ж. республикада 75 жергілікті 

13 губерниялық, 

7 өлкелік жәрменке 

бодды. Олардыңсауда айналымы — 30 млн сом).

XIV. Салыстыр

1. «Казак» газеті. 

Қазревком;

2. «Үшқын» газеті. 

«Кадет» партиясы;

3. «Свободная речь» газеті! 

«Алаш» партиясы».

Окушынын, жинактаған білі мі н тексеру олардьщ өзіндік жүмысы аркылы 

іске асырылады. Өзіндік жүмыс істеу кезеңі оқушының калыптасқан білімінің 

нәтижесін көрсетеді. Айтар ойларын нақты, жинақы баяндауға, сұракка дәл 

жауап беруге бағьгггалғантапсырмалардың пайдасы зор.

Бұл өзіндік жүмыстардан баска мұғалімде:

1. Окушыларға әртүрлі шығармашылық жүмыстар тапсыру (өз бетгерінше 

ізденуге іс-әрекет үйымдастыру ) ;

2. Сабактың кұрылымында нені өзгертіп,  қандай тәжірибе толықтырсам 

немесе қоддануга болады?

3. Киыннан жеңілге жүру ережесі;

4. Окушылардыңбілім алуына барлық жағдай жасай алдым ба?

5.  «Оқушы сабак соңында немен кепі, оның білімінде кандай өзгерістер. 

бодды» деген мәселелер түруы керек.

34

JI. ӘУБӘКІРОВА,

№  33 мектептіц тарих пәнінің м үгалімі. 

Қарқаралы ауданы,

Караганды облысы.

Ашаршылық — қазақ елінің  қасіреті

Сабактьщ мақсаты:

Білімдшк:

 

Ашаршылықтың себептері мен зардаптарынатокталу, казак 

еліне ашаршылыктың  калай келгенін аныкдау.

Дамытушылық:

 

Өгілетін тақырыпқа сай материалдарды іздестіріп, іріктеп 

сабак үрдісі нде колдана білуте дағдыландыру, ізденімпаздықкд баулу.

Тәрбиелілік:

 

Өткенін біліп, келешегін болжай алатын ұрпактәрбиелеу.

Сабақтыңтипі: Ж аңатакырыпты меңгеру.

Сабақтьщтүрі:  Еске алу сабағы.

Көрнекілігі:  Тірек-сызба,  карта,  коғам  кайраткерлерінің  портреттері, 

нақыл сөздер плакаттары, түсіндірме сөздік.

Пәнаралық байланыс: Әдебиет, казак тілі, қазіргі өмір.

Қолданылған  әдіс-тәсілдер,технологиялар:  Ш аталов  тірек-сызбасы, 

мәнерлеп оқу,сүрак-жауап.

Сабақтьщбарысы: Үйыңдастыру.

1). Оқушылардың қатысуы туралы ақпарат;

2). Окушылардың зейінін сабақка аудару;

3). Психологиялық жағдаят «Ашаршылык» сөзінін мәнін ашу (түсіндірме 

сөздіклен жүмыс).

Ж аңа сабақтың тақырыбы  жөне мақсатымен таныстыру.

Әдісі : тірек-сызба аркылы оқушылар дайындаған деректерінен ақпарат 

береді.

Сүрақ:  Бүл касіретке қазакхалқы  қалай ұшырады? Кім кінәлі?

35

Дерекоку: Сол кездегі казак өлкелік партиясының II хатшысы О. Исаев 

«казактардын өзі кінәлі, еңбек ете алмайды» деген,  сонда көзін  еңбекпен 

ашқан қазақ 1931 -1933 жылдары арамтамаққа айналғаны ма? Сендер кал ай 

ойлайсындар?

Тірек-сызбасы ілінеді. Окушьшаросы көрнекілікті пайдаланады.

№1.

№2.

Үжымдасгыру:

1927 ж.

КП XV съезі жариялады;

1929 ж. II ж.аргысынан бастап жедел дамыды; 

күиггеп, жаппай;

1932 ж. көктемде аяқтау көзделді ;

1931 ж. 65%.

№3.

—жоспарланеан уш жылдың 

орнына уш күн ішінде

—1933ж. аяқтау

—Шу ауданында 400киіз үй поселке болып тігілді.

36

№4.

Тәркілеу:

1928 ж. 27 тамыз;

«Аса ірі бай шаруашылықтары мен жартылай 

феодалдарды кәмпескелеу 

жөне  жераудару» декреті;

1 мыңнан астам жартылай феодал жер аударылды; 

145 мың мал алынды;

1931 ж. 5500 отбасы жер аударылды.

№5.

№6.

Қырыму'у^А

Ашаршылық 

1931 -1933ж.

адам 

мал

2 млн.  100 мың, 

40,5 млн болды,

40% 

4,5 млн кдлды,

Сөбилер—72% 

--------- -— —^  

---------------------

у жасқа 

{А уру, індет )   ( Қыргынга уіиыраУ)

—►(ТСояб/с 

аудару

])

1 млн. астам адам 

414 мьщы оралды, 

616 мьщы келмеді.

дейінгілер—60%.

Т

51 аудан

37

Окушы:  Қ азақтарды  күштеп ұжымдастырудың зардабы туралы ай- 

тады.

Окушы:  Отырыкшыландыру  саясатының  зардаптарына  тоқталады 

(құрастырған кластерді пайдаланады).

Оқушы:  Кәмпескелеудің қалай жүргізілгендігі туралы айтады (тірек- 

сызба бойынша).

Оқушы:  Ет-мал салығының қазақты ң колындағы барынан айырғаны 

туралы карта бойынша айтады.

Мүғалім:  Осындай себептер  мен  саясаттағы кателіктер, Голощекин 

сиякты басшылар мен белсенділердің асыра сілтеуінен  1931-1933 жылда- 

ры Қазақстанды түгелдей аш тықжайлады.

Оқушылар, сендерге аштык туралы әдебиеттер мен деректермен та- 

нысып келу тапсырылған болатын.  Ендеше, осы деректер мен әдебиет- 

терге сүйене отырып,аш тық қасіретін еске алайық.

С абак барысында деректерді дәптерге  түсіріп отыру керек.

(  Өлең жолдары оқылады)

Байлардың конфескелеп, малын сиіды,

A стыққа кеңірдектен ссиық салды.

Қурьогган әр ауылда кедей тобы,

Күш-көліксһ, қарусыз бекер қалды.

Куз болды, қара суық, жер тоңайды,

Жаңбыр, буршақ аралас қар борайды.

Бур ынгыдай м ал -жан жоқ қарайтугын,

Ашаршышқ қасқырдай ел ториды....

Корада байлайтүгынмал қалмады,

Егістікке себетугын дән қалмады.

A шаріишық

 — 

қара оба,өрт боп келіп,

Қутыла алмай ашыққан ел зарлады.

Қыс түсті, жердің бетін ақ қар басты.

Тусте көрер болдық біз ішер асты.

Кәрі орнынан тура алмай, бала— жылап,

Бар ауьы тагішық таппай, қатты састы.

Аш адамдар кәмпиіп ісіп кетті,

Өлімгемойынсунып, «пісіп» кетті.

38

Көзінің бурынгыдай жанары жоқ,

Салбырап жақ суйегі тусіп кетті.

Сураймыз ба, бул апатқа кім кінәлі?

Мылтықсыз қырып саяган барша жанды.

Кейбіреу қурып кетті үрпагымен,

Кім төлейді жазықсыз аққан қанды?

Кырылмаса аштықтан бауырларым,

Согыста да қурбан гып шыбын жанын.

Казақ деген қандай ел болар едік,

Көркейткен байлыгымен әлем сәнін!

Мұғалім:  Бұл сұмдыкты Сталин,  Голощ екин сияқты  ел  басшылары 

біле отырып, жағдайды түзету үшін еш шара қолданбады. Елдің бас көте- 

рер азаматтары бастарын қатерге тіге отырып, халықтың мүң-зарын, жағ- 

дайын басшыларға жеткізді. Ол азаматтар кімдер еді?

Окушы:  «Бесеудің хатымен» таныстырады.

Окушы: Тұрар Рысқүловтың «Сізден аш тыкқа душар болған халқым- 

ның өмірін  сақтап калу  үшін көмектесуіңізді  сүраймын» деп  Сталинге 

жазған хатының мазмүнымен таныстырады. Т үрар Сталиннің жеке қабыл- 

дауында да  болады.  Ш ерхан  М үртаза  «Жанпида»  макаласында  «...осы 

ерлігі  үшін  Түрарды  құрметтеуге де,  үлгі  етуге де  болады» деген  пікір 

айтқан.

Оқушы:  Қаркаралы маңындағы ауылдардың ашаршылыкқа ұшырауы 

туралы деректерді келтіреді.

Оқушы: Татьяна Невадовская туралы айта келіп, осы кісінің «Казак­

стан қасіреті» өлеңін оқиды.

Кім жіберді аштық деген пәлені ?

K m  жауапты ? Білгім келер сонымен...

Түйемініп, атпен шапқан жан еді,

Малын айдап, көшіп жүрген жөнімен.

Тугін қоймай сыпырды гой қастықпен,

Болады екен осындай да сүм айла.

Бүкіл журтты қырып-жою аштықпен,

Керек ne елі аллага, әлде қүдайга ?

...А штық жайын еске алудың взімуң,

ІЛаниіу-сүрақмазалайды: Неліктен?

Бүл қорлыққа жетер қайтіп төзімің,

Жер бетіндежүре алмайсың өліктен...»

39

Окушы:  Ғабит М үсіреповтің естелігін мысалға келтіреді.

Окушы:  Ж ергілікті  материалдарды  пайдаланып,  өжесінің  естелігін 

келтіреді. Бейбіт уақытта жарты халқы аштыктан қырылып қалу қасіреті 

ешбір халықтың басында болған емес, тек Қазақстанда ғана болған деп 

қорытындылайды.

Оқушы:  1933  жылы  Голощекин  орнынан  алынып  мемлекет басына 

М ирзоян келеді. Ашаршылык азайып,жағдай түзеле бастайды.

Сабақты бекіту: Плакат ілінеді. «Үмыту өткен тарихты, болаш ақ үшін 

қауігіті»

Мүғалім: Мына сездерге назар аударып, көніл қойындаршы, нені мең- 

зеп  тұр?

Оқушылар:

— Бүл сөзде бізге тарихымыз қандай қасіретті болса да үмытуға бол- 

майтындығын ескертеді,

— Өткен тарихымыздан сабак алып,  кателіктерімізді  кайталамауды 

меңзейді.

— Құрбандарды  үмытпай, еске алып отыру керектігін білдіреді.

Ш ынындада, біздіңеліміз  1992 жылдан бастап, 31 мамырды «Үлы нәу-

бет құрбандарын еске алу күні» деп атап өтуде.

Ж ұбан М олдағалиевтің өлеңінен үзінді  оқылады:

...Мен казакпын, биікпін, байтақ елмін,

Қ айта тудым, өмірге кайта келдім

Мен мың да бір тіріддім, енді ©лмеске

Айта бергім келеді, айта бергім.

Сабақ аяқталды.

Үй тапсырмасы:  §10-11. «Аш арш ылык— казак, елінің қасіреті» тақы- 

рыбы бойынша «Мен не білдім?» атты  ой-толғау жазып келу.

Багалау.

Пайдаланылған әдебиеттер:

М .К.Қозыбаев  Қазакстан тарихы.

З.Қыстаубаев,  Б.Хабдина  Кызылдар кырғьшы. «Әнер»,  1993 ж.

40

Г. ӘМІРБЕКОВА,

Ақтаев атындагы №6мектептің 

тарих пәнімугалімі. 

Ақтөбецаласьі.

жүктеу/скачать 5,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: