Ғылыми журнал 1996 жылдың қарашасынан бастап екі айда бір рет шығады

135 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Қ.ОРАЗБЕКҰЛЫ  
                                                                                                                 
педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ 
 
ИСЛАМДА МIНЕЗ-ЌҰЛЫЌ ПЕН ӨМIР-САЛТЫ КОДЕКСI БАР 
 
В  этой  статье  автор    находит  наиболее  приемлемые  пути  решения  воспитания  молодежи  на 
основе религиозной традиции. 
 
In this article the author finds comprehensible ways of education decision of youth on the basis of the 
religious tradition. 
 
Қазақ халқының мәдениеті өте бай. Мұны дәлелдеп жатудың өзі артық. 
Халыќ  мєдениетiнің  күре  тамырында    дiни  дєст‰рлер  тұр.  Осы  шындықты 
ѓылыми түрде ой елегiнен µткiзудiњ  елеулi мањызы бар. Оныњ үстiне ќазаќ 
отбасыныњ  кµптеген  дiни  дєст‰рлерi  этникалыќ  педагогиканыњ 
элементтерiмен  тыѓыз  астасып  жатыр.  Діни  дәстүрлер  халыќтыњ  т±рмыс-
тiршiлiгiне  терењ  бойлап,  қазақ  мәдениетінің    ажырамас  бµлiгiне  айналып 
кеттi.  
Археологиялыќ  жєне  µзге  де  ескерткiштер  бізге    тереңнен  сыр  шертіп, 
тарихи,  педагогикалық  маңызы  зор  мағлұматтарды  ұқтырады.  Солардың 
негiзiнде  ќазаќтардыњ  дiни  наным-сенiмдерiнiњ  генезисiне  тарихи  т±рѓыда 
ой жүгiртуге болады. Мұныњ да терең,  ќат-ќабат ќыр-сыры бар.  
Ислам  дiнiнiњ  ќазаќ  жерiнде  таралуы  жµнiнде  єдебиеттерде, 
зерттеулерде сан алуан пiкiрлер айтылып жүр. Тарихи деректерге зер салсақ, 
Ислам идеологиясын кµшпендi ќазаќтар санасына сіңдіре түсуге бағытталған 
єрекеттер   ѓасырлар бойы жалғасқанын байқаймыз. Ќазаќтардыњ кµшпендi 
т±рмыс-тiршiлiгi ел арасына діни дәстүрлердің кеш сіңуіне  әсер еткені аныќ. 
Тіпті,  діни  дәстүрлердің  арасынан  қазақ  өзінің  көшпелі  өміріне 
ыңғайлыларын  тез  қабылдап  алып,  кейбіреуін  елдің    ыңғайына 
бейімдеңкірегенін айтқан зерттеушілер де кездеседі [1].    
Нақтырақ  айтайық.  Кµшпелi  халыќтыњ  тыныс-тiршiлiгi,  д‰ниеге 
кµзќарасы  олардыњ  µмiр  сүру  тєсiлiне  байланысты  ќалыптасты.  Б±л  ќазаќ 
арасында  м±сылман  дiнiне  дейiнгi  кейбір  дiни  нанымдардыњ  сақталып 
қалуына  ықпалын  тигізді.  Айталық,  кµшпелi  шаруашылыќты  жүргізу 
барысында шаман дiнiнің кейбір дәстүрлері сақталып қалды және олар  ислам 
дiнiмен  араласып кеттi.  
Шоқан  Уєлиханов  µз  зерттеулерiнде  қазаќтардыњ  Ресейге  ќосылѓанѓа 
дейiнгі  және  одан  кейінгі  діни  дәстүрлеріне  терең  тоқталды.  Ол  тіпті 
«қазақтың  тек  м±сылман  аты  ѓана  болѓан»,  «шариѓатты  толық 
ќабылдамаѓан»,  «исламды патша µкiметi ќазаќ даласына к‰шпен ендiрген» 
деген  пікірлер  айтты.  Рас,    патша  єкiмшiлiгi  ХIХ  ѓасырдың  бiрiншi 
жартысына  дейiн  ќазаќ  даласына  мешiт  т±рѓызуѓа  ќаржы  бµлді,  м±сылман 
дiнбасыларына  жаѓдай  жасап,  ислам  дiнiн  таратуѓа  єрекет  етті.  Мұндай 
саясаттыњ  тµркiнi  әрегіректе  жатыр.  Патша  µкiметi  өзінің    отаршылдыќ
 
саясатын 

136 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Оразбекұлы Қ. Исламда мiнез-ќұлыќ пен өмiр-салты кодексi
 
бар                                                                                                                  
 
 
ж‰ргiзуге  кµмекшi  табу  маќсатында  ғана  осындай  саясатты  таңдаған 
болатын. 
Шыны сол, қазақ ерекше халық.  Қазаќ ешқашан тым дiншiл болмаѓан. 
Отаршылар осыны пайдаланып қалғысы келгені ақиқат.  
«Ќазаќтар  ислам  дiнi  ±сынѓан  шариѓат  зањдарымен  емес,  µздерiнiњ 
±лттыќ  єдет-ѓ±рпымен  µмiр  сүредi...  М±хаммед  дiнiн  жетiк  бiлмегеннен 
кейiн,  оларѓа  фанатизм  де  жат.  Ќазаќтардыњ  болмысќа...  пейiлдi  кµзќарасы 
олардыњ  арасына  орыс  µркениетiн  енгiзу  жµнiндегi  жергiлiктi  єкiмшiлiк 
мiндеттерiн жењiлдете т‰сетiнi аныќ. Осылай еткенде ѓана олар к‰ндердiњ 
к‰нiнде  тамаша  орыс  азаматы  болып  шыѓар  едi».    Б±л  Аќмола 
губернаторыныњ  1877  жылы  9  желтоќсанда  Батыс  Сiбiр  бас  губернаторына 
жолдаѓан хатынан алынѓан үзiндi [2].  
Ислам дiнiнiњ Ќазаќстанда таралуына Ќазаннан, Б±ќарадан, Ташкенттен, 
Уфадан  келген  дiн  ќызметшiлерi  ыќпал  еттi.  Олар  мешiттерде  имам  болып, 
мектептерде дiни дєрiстер берiп, ислам идеологиясын ел арасына таратты.  
Ќандай халыќ болмасын, тарихи таѓдырына байланысты дiндi белгiлi бiр 
идеологиялыќ  сананы  тєрбиелеушi  ќ±рал  ретiнде    ќабылдап  алѓан.  Ќазаќ 
халќыныњ  тарихи  таѓдыры  ислам  дiнiмен  байланысты.  Ислам  дiнi  ќазаќ 
халќыныњ  ±лт  болып  ќалыптасуына,  халыќ  болып  тєртiптi,  тєрбиелi  ел 
болып тыныс-тiршiлiк жасауына ќызмет етiп келедi. Дiннiњ ќуат-к‰шi адам 
бойында  сенiм  сезiмiн  тєрбиелеу.  Дiнде  ±лтты  рухтандыратын,  ±лттыњ 
рухани асылдарын байыта т‰сетiн ќасиет бар.  
Ислам  басќа  да  єлемдiк  дiндер  сияќты  тек  теологиялыќ  iлiм  мен  киелi 
элементтердi  ќамтитын  дiни  саламен  ѓана  шектелiп  ќоймайды.  Ислам 
дегенiмiз  мiнез-ќ±лыќ  пен  µмiр-салт  Кодексiн  белгiлеп,  немесе  баѓдарлап 
ќана ќоймайды, сонымен бiрге моральдыќ ќұндылыќтар мен психологиялыќ 
ќалыпты  орныќтырып  отыратын  т±тас  ж‰йе.  Осы  орайда  біз    бірнеше  
мысал келтірейік. 
Халыќтыњ µзiмен бiрге жасасып келе жатќан ежелгi м±ралар жеткілікті. 
Солардың бірі -- этикалыќ, эстетикалыќ, педагогикалыќ ж‰йемен ќ±рылѓан 
тiлек-бата  сµздер.  Олар  жас  ±рпаќты  єдептi,  сабырлы,  арлы  болып  µсуге 
баулиды, малы мен жанының мол, дєулеттi, баќытты, кекшiл емес кешiрiмдi 
болуын тiлейдi, жерiн, елiн ќорѓауѓа дайын тұруға, мұны азаматтық парызым 
деп санайтын батыл ұл болуға үндейді.  
 “Бата»  ±ѓымыныњ  түп-тµркiнi  ќасиеттi  Ќ±ранныњ  бiрiншi  сүресiнiњ 
аты  “Фатихадан»  туындаѓан  деген  пайымдаулар  бар.  Мұнда  Жаратушы  мен 
оныњ  елшiсi    М±хаммедке    мадаќ  сµз  айтылады.  Бата  сµздер  халыќтыњ 
рухани  µмiрiнiњ  т±тастыѓын,  бiрлiгiн,  салт-дєст‰рiн,  адамгершiлiк 
ќасиеттерiн саќтауда ерекше ќызмет атќарып келдi [3].  
Баталардың  сµздiк  ќ±рамында  дiни  ±ѓым-т‰сiнiктер  жиi  кездеседi, 
оныњ  жас  ±рпаќ    тєрбиесiнiњ    пєрмендiлiгiн  арттыра  т‰су  ‰шін 
ќолданылып келгенi  

137 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Оразбекұлы Қ. Исламда мiнез-ќұлыќ пен өмiр-салты кодексi
 
бар                                                                                                                  
 
 
ешбiр  к‰мєн  туѓызбайды.  Осы  орайда  мына  баталарѓа  назар  аударып 
кµрейiк:  
Аумин десењ бiзге,  
Бiз бата берелiк сiзге!  
Жасыњ жетсiн ж‰зге,  
Желiњ жетсiн ќ±ла түзге!  
Мал мен басты  
Иман мен жасты  
Ќабат бермейдi екен деп,  
Тєњiрден к‰дер үзбе.  
Екi д‰ниенiњ абыройын берсiн,  
Тµрт түлiк малѓа жарытсын.  
Тµрт түлiк малыња ие берсiн,  
Ата-бабања тие берсiн!  
Єуелi бiр ќ±дай жарылќасын,  
Екiншi М±хаммед пайѓамбарыњ жарылќасын,  
Үшiншi тµрт м±харрап перiште жарылќасын,  
Тµртiншi, тµрт шария жарылќасын,  
Бесiншi, Ќараман - кєтiбiн перiште жарылќасын,  
Алтыншы, ќазiрет Бєлел-Палуан ата жарылќасын,  
Е, Жылќышы Ата - Ќамбар!  
Тµртеуiњнiњ ынтымаѓыњ бiр болса,  
Ќорѓайтын кiм бар?!  
Жетiншi, жердiњ ж‰зiндегi,  
К‰ннiњ кµзiндегi  
Мекке - Мєдинадаѓы  
Єулиелер жарылќасын![4].  
 Шариѓат  барлыќ  м±сылмандарѓа  мiндеттi  зањ  болып  есептеледi,  ол 
адамгершiлiк  жєне  ѓибадат  жарлыќтарынан  т±рады.  Шариѓатќа  сєйкес 
м±сылмандар бес парызды ±стануы тиiс:  
Бiрiншi  “Алладан  басќа  ќ±дай  жоќ,  М±хаммед  оныњ  елшiсi»  деген 
ќаѓиданы, ќайталанатын нанымды сµзсiз мойындау.  
Екiншi намаз оќу, бес мезгiл Ќ±ран сүрелерiнен үзiндiлер оќылады.  
Үшiншi - Рамазан айында ораза ±стау. (Ораза мейрамынан кейiн  70 к‰н 
µткен  соњ  ќ±рбандыќ  шалу  мейрамы  µтедi).  Құрбан  айттың  алғашқы  күні 
Қазақстанда  Ел  Президентінің  ұсынысы  бойынша  2006-жылдан  бастап  
демалыс  күні  деп  жарияланды,  сөйтіп  тиісті  заңдарға  өзгеріс  енгізілді.  Бұл 
осы мерекенің тәрбиелік мәнін  жоғары   бағалағандықтан деп түсінген ләзім. 
Тµртiншi  -  Зекет беру.  Б±дан  басќа  µз  еркiмен беретiн ќайыр-садаќа да 
бар.  
Бесiншi - Меккеге ќажылыќќа бару [4].  

138 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Оразбекұлы Қ. Исламда мiнез-ќұлыќ пен өмiр-салты кодексi
 
бар                                                                                                                  
 
 
Б±лардан  басќа  шариѓат  м±сылмандарѓа  Ќ±ран  оќу,  неке,  жерлеу, 
с‰ндетке отырѓызу парыздарын да ж‰ктейдi.  
Ќазаќ халќы ежелден ±рпаѓыныњ жан жєне тєн тазалыѓына ерекше мєн 
берген,  балалардыњ  денi  сау,  єдемi,  к‰штi  болып  µсуiн  тiлеген.  Тазалыќ 
ережелерiн саќтау, бесiктегi кезiнен бастап шыныќтыру, к‰н тєртiбiн д±рыс 
±станып, д±рыс тамаќтандыру дене тєрбиесiне ќатысты iс-шаралар.  
М±хаммед  пайѓамбар  тазалыќ  -  иманныњ  негiзi,  намаздыњ  кiлтi, 
м±сылман  адам  тєн  тазалыѓына,  киiм  мен  намаз  оќылатын  орынныњ 
тазалыѓына  ерекше  кµңiл  бµлуi  керек,  дененiњ    тазалыѓы  сумен  келедi,  
тењiз,  µзен,  б±лаќ,  ќ±дыќ,  немесе  жањбыр  суыныњ  дємi,  т‰сi,  иiсi  табиѓи 
к‰йден  µзгермесе,  онда  ол  су  дєрет  алуѓа  жарамды,  -  деген.  Ќазаќ  б±л 
айтылѓандарды µмiр тєрбиесiнде д±рыс пайдалана бiлген.  
Ќ±ран – мұсылманның мейiлiнше к‰рделi, кµп маѓыналы киелі кітабы. 
Оныњ  мєтiнiн  єр  кезде,  єр  халыќ  арасында  єрт‰рлі  жорыѓан  жағдайлар 
кездеседі.  Осылай  етуге  кењшiлiк  бар  болса  керек.  Бірақ  қазақ  халқының  
мысалында  Исламныњ аќиќат мєнi ќашанда µзгерiссiз ќалып отырѓан.  
Айтқалы  отырғанымыз,  қазақ  халқының  діни  дәстүрлерін  жас  ұрпақ 
тәрбиесінде  кеңірек,  тереңірек  пайдаланған  абзал.  Сонда  қоғамдағы  жат 
құбылыстардан  жеделірек  айығамыз.  Халқымыздың    ауызбіршілігі, 
татулығы,    қазақстандықтардың  біртұтастығы    нығаяды,  қылмыс  азаяды, 
қысқасы қоғам сауыға бастайды. 
Белгілі зерттеушілердің бірі: 
– ... барлыќ халыќтар ‰шін дiн - жаулаудыњ тєсiлi мен тєпсiрi емес, жан 
саќтаудыњ  тєсiлi  мен  тєпсiрi  болѓанын  еске  салудыњ  зияны  жоќ.  Єр  т‰рлі 
себептерге  байланысты  мемлекеттiк  немесе  ±лттыќ  т±тастыќ  идеясы 
даѓдарысќа ±шыраѓан шаќта, елдiњ ќоѓамдыќ жєне саяси µмiрiнiњ сахнасына 
бүкiл  рухани  идеяѓа  ұйытќы  болып  дiн  шыѓады.  Кµп  жаѓдайда  сенiмнiњ 
бiрт±тастыѓы  тарихтыњ  тайѓаќ  кешулерiнде  халыќ  таѓдырына  араша  т‰сiп 
отырады...,-деген екен [5]. 
Қазақстанда мемлекеттік, ұлттық тұтастық идеясы дағдарысты жағдайда 
емес.  Оның  бетін  аулақ  қылсын.  Дегенмен,  мемлекеттік  идеология  мен 
ұлттық  тұтастық  идеясын  қаншалықты    ширата  түссек,  ұтарымыз 
соншалықты мол болатынын, осы орайда Исламдағы мiнез-ќ±лыќ пен µмiр-
салты кодексiн  пайдалану аса зор тиімділік беретінін  ұмытпауымыз керек. 
Бұл  ұсынысты  іске  асыру  механизмдері  қандай?  Бұл  сұраққа  да  бір  ауыз 
жауап бере кетейік. 
Биылғы  оқу  жылының  екінші  жартысынан  бастап  мектептерде,  орта 
арнаулы  оқу  орындарында    Дін  негіздерін  оқытуға  арналған  арнайы  пән 
оқытыла  бастады.  Осы  дәрістер  барысында  Исламдағы    мiнез-ќ±лыќ  пен 
µмiр-салты кодексiне бір курсты арнаған жөн болады деп есептейміз. Әрине, 
Қазақстанда тараған өзге ресми діндердің тарихынан да мағлұматтар берілер,  

139 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Оразбекұлы Қ. Исламда мiнез-ќұлыќ пен өмiр-салты кодексi
 
бар                                                                                                                  
 
 
заңмен тыйым салынған діни ағымдар мен секталар туралы да айтылар. Бірақ 
Қазақстандағы негізгі дін ретінде Исламға кеңірек тоқталып,  қазақ халқының 
Ислами  діни  дәстүрлеріне,  олардың  жастар  тәрбиесі  үдерісіндегі  атқарып 
отырған,  атқарар  рөліне  тиісті  мән  берілуге,  жеткілікті  назар  аударылуға 
тиісті. Сондай-ақ қазақ халқының діни дәстүрлері туралы сынып жетекшілері 
ұйымдастыратын  тәрбие  сағаттарында  да  терең  әңгіме  қозғайтын  уақыт 
келген сияқты. Біз жастар тәрбиесін  халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан 
дәстүрлері      негізінде  ұйымдастырғаннан  ешқашан  ұтылмаймыз,    керісінше 
ұтарымыз шаш-етектен. Бұл ұлттық педагогикаға негізделіп соңғы жылдары 
жазылған,  қорғалған  көптеген  кандидаттық,  докторлық  диссертацияларда 
айтылған,  ғылыми  жаңалықтарды  тәжірибеден  өткізу    барысында  тиімділігі 
дәлелденген,  қорғау  кезінде  ғылыми  ортада    талқыланып,  мақұлданған  
шындық [6].    
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
     
1.
 
Қалиев С. XV-XVIII  ғасырлар ақын–жазушыларының поэзиясындағы педагогикалық ой-пікірлер. 
– Алматы, 1990. 
2.
 
Чернышевский Н.Г. Полн. Собр. Соч. В 15 томах . – М., 1949. - 2 том.  
3.
 
Мұхаммед Пайғамбардың хадистері. Хадистер. Алматы, Қазақстан, 2004 ж. 
4.
 
Наурыз. Жаңғырған салт-дәстүрлер (құрастырған  М. Қазбеков). – Алматы: Қазақстан, 1991.  
5.
 
Ломов Б.Ф. Проблемы личности в современной педагогической науке. – М. : Наука, 1982.  
6.
 
Киккадзе Д.Н. Потребности, поведение, воспитание. – М.: Мысль, 1968.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

140 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
 
Б.Т.ОРТАЕВ  
 
педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент 
 
С.ӘЛІМБЕКОВА  
педагогика ғылымдарының кандидаты 
А.Ясауи атындағы ХҚТУ 
 
БОЛАШАҚ БАСТАУЫШ СЫНЫП МҰҒАЛІМДЕРІНІҢ ЕҢБЕККЕ 
ДАЙЫНДЫҚ БАҒЫТЫ БОЙЫНША ДАЯРЛЫҒЫН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ 
 
В  статье  рассмотрены  пути  усовершенствования  подготовки  будущих  учителей  начальных 
классов по трудовой деятельности и основные цели видов обучения по этому направлению. 
 
 
The article deals with some ways of improvement of training of future teachers of primary schools in 
labor activity. The article presents some basic aims of various types of teaching in this direction. 
 
 
Еңбек  тәрбиесі  -  өскелең  жастар  тәрбиесінің  құрамды  бөлігі, 
оқушылардың еңбекке  қатынасын  және жалпы  еңбек  мәдениеті дағдыларын 
қалыптастыруға  бағытталған  педагогикалық  ықпал  ету  жүйесі.  Еңбекке 
тәрбиелеу  мен  еңбекке  үйрету  өзара  байланысты,  бірін  бірі  толықтырумен 
мектеп  оқушыларын  шығармашылық  іс-әрекетке  дайындаудағы  бірыңғай 
үдерістің екі жағы болып табылады [1]. 
Сондай-ақ, «Еңбекке тәрбиелеу – еңбек іс-әрекеті үшін адамның қажетті 
өнегелік қасиеттерін еңбек көмегімен қалыптастыру» ретінде қарастырылады 
[2].  Орта  мектеп  оқушыларын  еңбекке  дайындау  кең  мағынада 
қарастырылып, ол бастауыш және орта мектепте еңбекке баулу (технология 
пәні),  ғылым  негіздерін  зерделеу,  қоғамға  пайдалы,  өнімді  еңбек, 
оқушылардың  техникалық  шығармашылығы  және  басқа  да  еңбекке 
дайындайтын  психологиялық,  практикалық  іс-әрекеттерді  қамтиды.  Еңбекке 
дайындаудың  жалпы  жүйесінде  еңбекке  баулу  еңбеккерге  тән  оқушыларда 
идеялық-өнегелік және еріктік сапаны қалыптастыруға бағытталады. 
Мектеп алдына қойылған еңбекке дайындау міндетін шешуге мүмкіндік 
беретін маңызды құралдардың бірі еңбекке үйрету болып табылады. Еңбекке 
үйрету  үдерісі  нәтижесінде  оқушылардың  дүниетанымы,  еңбекке 
адамгершілік  және  психологиялық  тұрғыдан  әзірлігі  қалыптасады.  Өскелең 
ұрпаққа тәрбие берудің бүкіл мәселесін шешу белгілі мөлшерде әр мектептің 
еңбекке  үйрету  міндеттерін  қаншалықты  дұрыс  түсінуіне  және  оған 
қаншалықты байыпты қарайтынына байланысты болмақ. 
Еңбек  оқушыларды  жан-жақты  жетілдірудің  маңызды  құралы  болып 
табылады. Физиология тұрғысынан алғанда дұрыс құрылған еңбекке үйрету 
ісі - бала организмінің қуаттанып жетілуіне жәрдемдеседі. Мәселен, дәрігер –
гигиенистердің жүргізген зерттеулері, шеберханадағы практикалық жұмысты 
сабақтармен  кезектестіру  оқушылардың  еңбек  қабілетін  арттыратынын 
көрсетеді.  Еңбекке  үйрету  үдерісінде  дене  қимылы  ақыл-ой  қызметімен 
үйлестіріледі. Оқушыларға  бірқатар  шығармашылық  тапсырмаларды,   атап  

141 
 
 
 
 
 
А.Я с а у и   у н и в е р с и т е т і н і њ   х а б а р ш ы с ы,  №1, 2011 
 
Ортаев Б.Т., Әлімбекова С.
 
Болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің еңбекке дайындық
 
бағыты...  
 
 
айтқанда,  бұйымдарды  конструкциялау,  оларды  жасаудың  технологиясын 
табу, т.б. шешуге тура келеді. Еңбекке үйретуде ойлау қызметі қатысады, ол 
оқушылардың ақыл-ойының дамуына көмектеседі [3]. 
Еңбекке  үйретудің  идеялық-саяси  және  адамгершілік  тәрбие  үшін  зор 
мәні  бар.  Қоғамдық  пайдалы  заттарды  жасап,  өндіргіш  еңбекке  қатыса 
отырып  оқушылар  өздерін  өндіріске  қатысушылар  ретінде  сезінеді.  Олар 
меншікке қамқорлықпен қарау сияқты талапты шын мәнінде түсіне бастайды, 
еңбек адамдарын құрметтей бастайды, олардан үлгі алуға ұмтылады. 
Еңбекке  үйрету  үдерісінде  эстетикалық  тәрбие  үшін  жағдай  жасалады. 
Егер  оқушылар  әдемі  заттар  жасаса,  өздерінің  қоғамға  пайда 
келтіретіндігінен  моральдық  қанағаттанушылық  алып  қана  қоймай, 
эстетикалық  ләззат  та  алады.  Оның  өзі  оқушыларда  көркемдік  талғам 
тәрбиелейді,  формалар  үйлесімдігі  туралы  дұрыс  түсінікті  қалыптастырады. 
Мәселен, «Воспитание учащихся в процессе трудового обучения» кітабында 
еңбек  іс-әрекеттерінің  тәрбиелік  мүмкіндіктері,  әсіресе  кешенді  тәрбие 
берудегі, саналы қасиеттерді қалыптастырудағы ерекше орны қарастырылған 
[4]. 
«Еңбекке  үйрету»  (оқыту,  баулу  –  О.Б.)  ұғымы  екі  мағынада 
қолданылады: біріншісі – үдеріс ретінде, екіншісі – оқу пәні ретінде. Еңбекке 
үйрету  (оқыту,  баулу)  –  қоғамның  игілігі  үшін  еңбек  іс-әрекетіне  оңай 
араласуға  және  кәсіпті  саналы  таңдауға,  мүмкіндік  беретін  жеке  тұлғаның 
өзінің  ойлауын  және  сапасын  дамытуға,  белгілі  бір  салада  өнімді  еңбекті 
орындау  үшін,  оқушылардың  заттар,  құралдар  және  еңбек  үдерістері 
жөніндегі  білім,  практикалық  іскерліктер  мен  дағдылар  алуына  мүмкіндік 
беретін,  сондай-ақ  мұғалімнің  жетекшілігінде  олардың  ақыл-ойы  мен  дене 
әрекеттері жетілдірілетін үдеріс. 
Еңбекке  баулу  –  жалпы  білім  беретін  мектептің  оқу  пәні.  Оның  пән 
ретінде бастауыш сыныптан бастап оқытылатыны белгілі. Еңбекке баулудағы 
іс-әрекеттерде  оқушыларда  қажетті  бірқатар  рухани-еріктік  сапалар 
қалыптастырылады.  Олар:  “...  зейін,  байқағыштық,  ой  топтастыру, 
шыдамдылық,  қиындықты жеңе  білу,  істі  соңына  дейін жеткізу,  ұқыптылық 
және т.б.” [3]. 
Сонымен,  “еңбекке  дайындау  бағыты  дегеніміз  білім  беру  жүйесінде 
нақты еңбек іс-әрекет түріне баулу”. Білім беру жүйесінде (мектепте, жоғары 
мектепте)  еңбекке  дайындау  бағыты  білім  мазмұнын  анықтайтын 
нормативтік  құжаттарда  көрсетіледі.  Сондай-ақ,  таңдап  алынатын 
материалдарды  өңдеу  және  іс-әрекет  түрлері  білімгердің  жеке-дара, 
психологиялық  ерекшеліктері  мен  еңбек  іс-әрекеті  дайындығына,  жергілікті 
жердің сұранысы
 мен 
мекеменің оқу-өндірістік базасына,
 педагог
 кадрлардың 
 
 

142 
 

жүктеу/скачать 3,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: