Еуразия гуманитарлық институтының хабаршысы тоқсандық журнал 2001 ж шыға бастаған 2016

 
128 
 
 
РЕЗЮМЕ
 
 
В  статье  раскрывается  актульность  учебно
-
профессиональных  компетенций
 
будущих  учителей.  Психологический  тренинг  рассмотрен  как  средство  развития
 
социального интеллекта студентов
. 
 
RESUME 
 
The  author  of  the  article  reveals  the  urgency  of  educational-professional  competences  of  future 
teachers. Psychological training is considered as a means of developing the students’ social intellect. 
 
 
 

 
129 
УДК 779:58 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Д.У. Бекенова 
Кокшетауский университет  
им. А. Мырзахметова,  
канд. пед. наук, доцент 
 
А.С. Космагамбетов 
Кокшетауский университет  
им. А. Мырзахметова, магистрант 
 
Психолого-
педагогические 
основы адаптации 
молодых воинов к 
службе 
 
Аннотация 
Данная 
работа 
посвящена 
вопросам 
социально-психологической адаптации к военной 
службе  молодых  солдат.  Самым  важным 
периодом 
в 
военной 
службе 
является 
адаптационный  период,  в  котором  происходит 
перестройка 
внутреннего 
мира 
личности, 
приспособление его жизни и быта к требованиям 
воинской  среды.  От  того,  насколько  успешно 
пройдет  этот  период,  будет  зависеть  и 
дальнейшее прохождение службы. 
Ключевые  слова:  адаптация,  социально-
психологическая  адаптация,  личность,  профес-
сиональная  адаптация,  девиантное  поведение, 
потребность, мотивация. 
 
 
К  психологическим  условиям  обеспечения 
профессиональной  адаптации  военнослужащих 
по  призыву  следует  отнести:  учет  социального 
опыта 
новобранца; 
степень 
психолого- 
педагогической  устойчивости  призывников  к 
адаптационным  процессам;  использование  для 
отдельных категорий военнослужащих различных 
вариантов 
профессиональной 
адаптации: 
встречной,  ресурсной,  фоновой, принудительной. 
Психологи 
частей 
также 
должны 
в 
адаптационный  период  способствовать  созданию 
благоприятного климата для успешной адаптации 
призывников  к  условиям  военной  службы, 
предупреждение гибели военнослужащих, суици-
дальных  попыток,  самовольного  покидания 
частей.  В  целях  качественной  организации 
приема 
военнослужащих 
пополнения, 
их 
социально-психологического 
изучения 
и 
психологического  обследования,  формирования 
здорового  морально-психологического  климата  в 
воинских 
коллективах 
и 
предупреждения 
правонарушений необходимо организовывать:  
-  проведение  методических  и  практических 
занятий  с  должностными  лицами,  осуществляю-
щими прием военнослужащих пополнения; 
-  проведение  углубленного  социально-
психологического  изучения  и  психологического 
обследования  военнослужащих  пополнения  в 
период  проведения  начальной  военной  и 
общевойсковой  подготовки,  предусматривая  в 
расписаниях  занятий  необходимое  время  для 
проведения указанных мероприятий; 
 

 
130 
-  проведение  контрольных  психологических  обследований  при  необходимости 
уточнения  достоверности  имеющихся  в  личных  делах  военнослужащих  пополнения 
результатов их изучения специалистом по профессиональному психологическому отбору 
военного комиссариата;  
-  взаимодействие  психологов  со  специалистами  медицинской  службы  экстренной 
психологической  помощи  военнослужащим  пополнения,  имеющим  затруднения  в 
адаптации  к  условиям  военной  службы,  склонным  к  девиантному  поведению  (особенно 
употреблявшим  ранее  наркотические  и  токсические  вещества,  алкогольные  напитки,  а 
также приводы в милицию за совершенные правонарушения); 
-  распределение  военнослужащих  пополнения  по  подразделениям  с  учетом 
рекомендаций специалистов психологической работы в призывных пунктах [1, 41]. 
Благополучный  процесс  адаптации  молодых  воинов  способствует  повышению  их 
общего  профессионализма,  связанного  с  признанием  ценностей  военного  труда  и 
социальных ценностей профессии военного. Это поднимает личную значимость освоения 
военной  профессии  в  ее  широком  смысле  слова.  Высокий  уровень  профессионализма  в 
конкретной военной специальности может способствовать профессиональной ориентации 
после службы в армии или при решении вопроса о службе по контракту. Важно правильно 
выбрать модель профессиональной адаптации молодого бойца и гибко менять ее варианты 
на разных этапах службы по призыву. 
В психологической науке сложилось два основных подхода к пониманию сущности 
адаптации  к  новым  условиям  жизнедеятельности.  Одни  считают  адаптацию  процессом 
«приноравливания»,  «вживания»,  «приспособления»,  другие  -  процессом  активного 
усвоения личностью социального опыта, овладения новыми социальными ролями. В том и 
другом  случае  имеет  место  односторонний  подход  к  пониманию  сущности  адаптации. 
Приспособление  является  формой  адаптации  человека  как  организма.  Адаптация  же  его 
как  личности  может  протекать  и  в  приспособительной  форме,  и  в  форме  активного 
овладения новыми условиями и видами деятельности. 
Сущность  адаптации  молодого  солдата  заключается  в  перестройке  работы 
функциональных  систем  организма  и  личности  в  соответствии  с  новыми  требованиями, 
позволяющей  ему  эффективно  овладевать  военной  профессией.  В  процессе  адаптации 
происходит  перестройка  потребностно-мотивационной  сферы  молодого  солдата, 
комплекса  имеющихся  у  него  умений,  навыков,  привычек,  расширения  и  углубления 
ориентировочной  основы  деятельности  в  соответствии  с  новыми  задачами,  целями, 
перспективами и условиями их реализации. 
В  основе  лежит  ломка  старых  стереотипов  и  формирование  новых,  что  нередко 
вызывает  у  молодых  солдат  напряженность,  отрицательные  психические  состояния  и 
эмоции, нервно-психическое утомление и т.п. 
Период  проведения  начальной  военной  подготовки  молодого  пополнения  -  это 
психологически переломный этап в жизни молодого воина. В это время резко изменяются 
условия  его  жизни,  характер  деятельности,  непосредственное  окружение,  система 
взаимоотношений, его правовое положение, статус в воинском коллективе [2]. 
Перестройка  динамических  стереотипов  обычно  сопровождается  повышенной 
нервно-психической  напряженностью,  эмоциональной  возбудимостью,  проявляется  в 
нервозности,  скованности,  излишней  суете  при  выполнении  простых,  обыденных 
действий. 
Основная  задача  заключается  в  обеспечении  эффективной  адаптации  молодых 
воинов  к  армейским  условиям  жизни  и  деятельности.  В  этот  период  в  воспитательной 
работе с молодыми солдатами предусматривается [3, 81]: 
-  активное  формирование  у  них  первичных  установок  и  навыков  военной  службы, 
осознанного  выполнения  воинского  долга,  уставных  требований,  организованности, 

 
131 
исполнительности,  дисциплинированности,  уважительного  отношения  к  командирам  и 
начальникам; 
-  ознакомление  с  историей  части,  ее  традициями,  различными  воинскими 
специальностями; 
-  изучение  в  системе  общественно-государственной  подготовки  установочных 
учебных  тем,  доведение  им  общих  положений  о  военной  службе,  воинских  законах  и 
уставах, о нормах и правилах взаимоотношений в воинском коллективе, о роли и значении 
дружбы и войскового товарищества; 
-  разъяснение  молодым  воинам  требований  военной  присяги  и  уставов,  сути  и 
содержания героизма и мужества, верности Боевому знамени части; 
-  проявление  постоянной  заботы  о  молодых  солдатах,  обеспечение  обстановки 
доброжелательности и внимания к ним, четкой организации работы всех довольствующих 
служб воинской части; 
-  непрерывное  изучение  морально-психологических  и  деловых  качеств  молодых 
солдат,  проведение  индивидуально-воспитательной  работы  с  военнослужащими, 
отличающимися замкнутостью, имеющими отклонения в психике и поведении, ставшими 
объектом шуток и насмешек, остро испытывающими тоску по дому; 
-  организация  изучения  и  разъяснения  положений  общевоинских  уставов, 
проведение  бесед  и  информирований  на  темы  патриотического,  воинского,  правового, 
нравственного  воспитания.  Доведение  до  молодых  воинов  мер  ответственности  за 
дисциплинарные  проступки  и  воинские  преступления,  разъяснение  порядка  поведения  в 
случаях посягательств со стороны недисциплинированных воинов; 
-  решительное  пресечение  любых  попыток  солдат  и  сержантов  старшего  призыва 
оказать  психологическое  воздействие  на  молодых  солдат  оскорблением  их  достоинства, 
грубостью, сквернословием, материальным ущемлением и т.д.; 
- подготовка и проведение торжественного принятия молодыми солдатами военной 
присяги, приглашение на это мероприятие их родных и близких [4]. 
На начальном этапе службы молодых воинов в подразделении большое влияние на 
молодых  воинов  оказывает  начальный  период  прохождения  службы  непосредственно  в 
подразделении.  Именно  здесь,  от  первых  дней  пребывания  в  подразделении,  от  первых 
впечатлений,  от  первых  встреч  с  командованием  и  личным  составом  во  многом 
определится их место в коллективе, отношение в целом к военной службе. 
Строгое соблюдение условий воинской службы и быта, единая  постоянная высокая 
требовательность  и  контроль  со  стороны  командиров  и  начальников,  систематичность 
упражнений постепенно втягивают молодых солдат в режим и уставной порядок и в тоже 
время выступают  как весьма важные факторы формирования морально-психологических 
качеств.  Благодаря  воздействию  этих  факторов  происходит  быстрое  накопление  опыта, 
необходимых умений и привычек воинского поведения [5]. 
Формирование  привычек  воинского  поведения  -  одна  из  важнейших  целей 
воспитательной работы в начальный период службы. 
Воспитательная  работа  в  этот  период  должна  быть  направлена  на  развитие  у 
молодых  воинов  положительной  мотивации  к  овладению  воинской  специальностью  и 
добросовестному выполнению гражданского долга по защите Отечества. 
 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1
 
Мустаев  Р.Ш.  Социально-психологические  аспекты  девиантного  поведения 
призывников:  опыт  типологического  анализа  //  Журнал  прикладной  психологии.  - 
2002. - № 3. - С. 40-45. 
2
 
Наенко Н.И. Психическая напряженность / Н.И. Наенко. - М.: Медицина, 1976. - 112 с. 

 
132 
3
 
Потапов Р.В. Психологические особенности адаптации военнослужащих, призванных 
из разных регионов России / Р.В. Потапов, И.Г. Мосягин // Бюллетень СГМУ. - 2003. - 
№ 2. - С. 110-111. 
4
 
Мосягин  И.Г.  Военная  психология.  Учебно-методическое  пособие  /  И.Г.  Мосягин.  - 
Архангельск: АГМУ, 2004. - 354 с. 
5
 
Родыгина  Ю.К.  Специфика  сенсомоторных  реакций  сотрудников  различных 
подразделений  органов  внутренних  дел  в  зависимости  от  стажа  службы  /  Ю.К. 
Родыгина, Л.E. Дерягина, П.И. Сидоров и др. // Экология человека. - 2004. - №4. - С. 
12-15. 
1.
 
 
2.
 
 
3.
 
 
4.
 
ТҮЙІН 
5.
 
 
Мақала  жас  сарбаздардың  әскери  қызметке  әлеуметтік–психологиялык  бейімделу 
мәселелеріне  арналады.  Әскери  қызметтің  ең  манызды  кезеңі  бейімделу  болып  табылады.  Бұл 
кезеңнің қаншалықты сәтті өтуі қызметтің одан әрі өтуіне соншалықты байланысты болады. 
6.
 
 
7.
 
RESUME 
8.
 
 
This work is dedicated to the social and psychological adaptation to the military service of young 
men. On how successfully this period will pass depends on the further course of the service. 
9.
 
 
 

 
133 
ӘОЖ 371.134 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Р.Н. Кебекбаева  
М. Әуезов атындағы Оңтүстік 
Қазақстан мемлекеттік 
университеті, магистрант 
 
С.А. Жолдасбекова  
М. Әуезов атындағы Оңтүстік 
Қазақстан мемлекеттік 
университеті, пед. ғыл. д-ры, 
профессор 
 
А. Саипов  
М. Әуезов атындағы Оңтүстік 
Қазақстан мемлекеттік 
университеті, пед. ғыл. д-ры, 
профессор 
 
Г.Т. Томарбаева  
Шымкент қ., № 116 орта мектеп 
техникалық лицейі, оқытушы 
Болашақ технология 
пәні мұғалімдерінің 
әдістемелік 
құзыреттілігін  
қaлыптaстырудың 
мaңызы 
 
Аннотация 
Мақалада  болашақ  технология  пәні 
мұғалімінің 
әдістемелік 
құзыреттілігін 
қaлыптaстырудың 
маңыздылығы 
қарасты-
рылады.  Болашақ  мұғалімнің,  технология  пәні 
мұғалімін  қоса  алғанда,  әдістемелік  құзырет-
тілігін қaлыптaстыру барысын бірнеше кезеңдер 
бөліп  тұрады:  базалық,  негізгі,  жинақтаушы, 
біліктілік, ғылыми-ізденіс кезеңдері.  
Болашақ мұғалімінің әдістемелік даярлы-
ғының  оның  тұлғасына  пікір  алмасу,  таным 
және  әлеуметтік  шығармашылық  субъектісі 
ретінде  бағдарлануы  болашақ  мамандықты 
меңгеруші студенттің өзінің де ролін көтереді. 
«Технология»  пәнінің  болашақ  мұғалімі  өз 
қызметінің  мақсаты  мен  міндеттерін  нақты 
түсінуі,  кәсіби  қалыптасуы  мен  өзін  өзі 
жетілдіру жолдарын айқын көре алуы тиіс.  
Түйін  сөздер:  болашақ  технология  пәні 
мұғалімі,  әдістемелік  даярлық,  әдістемелік 
құзыреттілік,  құзыреттілікті  қaлыптaстыру, 
технологиялық мәдениет. 
 
 
Болашақ  технология  пәні  мұғалімінің 
әдістемелік дайындық мазмұны қазіргі жоғары 
оқу 
орнындағы 
оқу-тәрбие 
үдерісін 
ұйымдастырудың  құзыреттілік  әдісі  негізінде 
қалыптасуы  үшін  техникалық-технологиялық 
және  педагогикалық  ғылымдар  білімінің 
ықпалдасуы,  табиғат  пен  қоғам  заңдарын 
меңгеруі  қажет.  Өйткені  қазіргі  мектеп 
оқушыларының бойында техникалық-техноло-
гиялық,  әлеуметтік-экономикалық  аспектілері, 
технологиялық  ортамен  өзара  әрекеттесуі 
арқылы  технологиялық  мәдениет  негіздерін 
меңгеру  мүмкіндіктері  туралы  түсініктерді 
қалыптастыру  міндеттері  туындайды.  Бұл  өз 
кезегінде  мұғалімнің  авторлық  әдістемелік 
жүйесінің болуын, қойылған міндетті шешудің 
алуан 
түрлі 
нұсқаларын 
көре 
білуін, 
әдістемелік 
ұсынымдар 
мен 
теориялық 
ережелерді 
нақты 
жағдайға 
өзгертуін 
көрсететін кәсіби шығармашылық пен өзін-өзі 
дамыту болып табылады. 
Жоғары 
педагогикалық 
білімді 
дамытудың  қазіргі  кезеңіне  тән  ерекшелік  - 
құзыретті  педагогті  дайындауға  бағдарлану 
болып табылады, бұл өз кезегінде  

 
134 
педагогикалық  жоғары  оқу  орнының  оқу-тәрбие  үдерісіне  құзыреттілік  әдісті  ендіруді 
қажет етеді. 
Педагогика  ғылымында  «құзыреттілік»  деп  оқыту  барысында  меңгерілетін  білім, 
білік, дағдылар мен қатынастардың арнайы құрылымданған жинақтары түсініледі. 
«Құзыреттілік»  ұғымы  ғылыми  айналымға  жарты  ғасырдан  астам  уақыт  бұрын 
енгізілген. Құзыретті – белгілі бір салада жеткілікті білімге ие; бір нәрсе жайында жақсы 
хабардар; пайымды тұлға [1]. 
Қазір  техникалық  мамандықтардың,  ғылым  мен  инновацияның  күні  туған  заман. 
Ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады [2]. 
Бұл үшін жастарға мамандықты меңгертуге тиіс болашақ технология пәні мұғалімдерінің 
әдістемелік құзыреттілігін қaлыптaстырудың мaңызы арта түспек. 
Құзыреттілік дегеніміз – бұл хабардарлық, білім, бедел [3]. 
Атап  өтерлік  жайт,  қазіргі  ғылыми-педагогикалық  айналымда  «құзыреттілік»  және 
«құзырет» деген қос термин қолданылады. Танымал ресей педагогтері В.В. Раевский, А.В. 
Хуторской  құзыреттер  –  оқу  кезінде  меңгерілетін  іс-әрекеттің  жалпылама  күрделі 
ұстанымдары,  ал  құзыреттілік  құзыреттерді  иеленудің  нәтижесі  болып  табылады  деп 
санайды.  Алайда,  осы  ұғымдарды  анықтаудың  бірнеше  басқа  әдістері  бар.  Мысалы,  Т. 
Гудкова, С. Дружилов, А. Зеер, А. Миролюбов қос термин синоним ретінде қолданылады 
деп санайды. Басқа ғалымдар, К. Махмурян, И. Пересторонин, В. Софронова және т.б. [4] 
құзыреттер құзыреттіліктердің құрамдас бөлімі болып табылады дегенге назар аударады. 
А.С.  Шишов,  В.А.  Кальней  құзыреттілік  дегеніміз  –  бұл  іс-әрекетке  қабілеттілік,  ал 
құзыреттер дегеніміз – бұл белгілі бір тұлғаның өкілеттіктер шегі [5]. 
«Құзыретті  әдіс»  ұғымы  деп  білім  беру  үдерісінің  тұлғаның  негізгі  (базалық)  және 
пәндік  құзыреттерін  қалыптастыруға  және  дамытуға  бағытталуын  түсінеміз.  Адамның 
жалпы  құзыреттілігін  қалыптастыру  осы  үдерістің  нәтижесі,  тұлғаның  сипаттамасымен 
ықпалдасқан негізгі құзыреттердің жиынтығы болып табылады. Мұндай сипаттама оқыту 
барысында қалыптасып, тұлғаның білімінен, білігінен, қатынастары, іс-әрекет тәжірибесі 
мен әрекет моделінен тұрады [6]. 
Ғалымдардың  осы  мәселеге  қатысты  түрлі  әдістерін  талдау  негізінде  пән 
мұғалімдерін  оқытудағы  құзыретті  әдіс  –  бұл  өз  іс-әрекетін  оқушы  тұлғасын  дамытуға 
бағыттай отырып, пән оқытушысы қолдануы тиіс құзыреттер жиынтығы. 
Мақаланың  мақсаты.  Болашақ  технология  мұғалімдерінің  кәсіби  дайындығын 
ұйымдастырудың  құзыретті  әдісі  тұрғысынан  технология  мұғалімінің  әдістемелік 
дайындық ерекшеліктерін ашып көрсету. 
Негізгі  материалды  баяндау.  Оқыту  үдерісі  мен  тұлғаның  дамуы,  жоғары 
педагогикалық білім жүйесінде не болып жатқандығы туралы сөз болып отырғандықтан, 
білім  беру  нәтижелерінің  бір  болашақ  маманның  құзыреттер  жинағын  иеленуі  болып 
келеді, мұның өзі технология мұғалімінің кәсіби іс-әрекетіне қажет болып табылады. 
Кәсіби  педагогикалық  құзыреттілікте  бірнеше  құрамдас  бөлімдер  (әдіснамалық, 
пәндік, психологиялық-педагогикалық,  әдістемелік)  атап  көрсетіледі,  алайда,  әдістемелік 
құзыреттілік  жетекші  орындардың  бірін  иеленеді.  Ол  белгілі  бір  оқу  пәнін  оқыту 
құрылымы  бойынша  арнайы  ғылыми,  психологиялық,  педагогикалық  білім  мен  біліктер 
жүйесін  үйлестіріп,  айқын  қолданбалы  сипатқа  ие  болады.  Әдістемелік  құзыреттілік, 
танымдық, тұлғалық және іс-әрекеттік компоненттерге бөлінеді. Олардың қалыптасуы мен 
дамуы  болашақ  мамандардың  –  технология  мұғалімдерінің  тиімді  ұйымдастырылған 
әдістемелік дайындығы кезінде орын алады. 
Технология  (еңбекке  оқыту)  мұғалімінің  әдістемелік  дайындығының  теориялық 
негіздері  С.Я.  Батышев,  В.П.  Беспалько,  Атутов  П.Р.,  Бабкин  Н.И.,  Васильев  Ю.К.,  В.А. 
Поляков,  В.Д.  Симоненко  және  т.б.  зерттеулерінде  орын  алған.  Мұғалімнің  әдістемелік 
дайындығын  ғалымдардың  көпшілігі,  бір  жағынан,  болашақ  мұғалімдердің  бойында 
әдістемелік  білім  мен  біліктерді  қалыптастыру  үдерісі  ретінде,  келесі  жағынан,  оқыту 

 
135 
әдістері  мен  құралдарын  оңтайлы  таңдау  немесе  әзірлеуді  қамтамасыз  ететін  білім  мен 
біліктердің жиынтығы ретінде қарастырады [7, 8, 9, 10, 11 ]. 
В.Д.  Симоненко  мен  Е.М.  Муравьев  технология  мұғалімінің  әдістемелік 
дайындығын  білім,  білік  пен  дағдылардың  жүйесі  ретінде  анықтайды,  ол  мұғалімнің 
белгілі  бір  оқу  пәні  бойынша  оқу  үдерісін  алдын  ала  жобалау  және  соңынан  іске  асыру 
мүмкіндігін қамтамасыз етеді [12]. 
Әдістемелік  дайындықты  аса  тереңірек  қарастыру  мақсатында  «дайындық»  және 
«кәсіби  дайындық»  ұғымдарының  анықтамаларына  жүгінелік.  Кәсіби  білім  беру 
тезаурусында  «дайындық»  термині  «...білім  берудің  қолданбалы  міндеттеріне  қатысты 
қолданылады.  Практикалық,  танымдық  немесе  оқу  жоспарының  спецификалық 
міндеттерін  орындау  үшін  одан  әрі  қолдану  мақсатында  әлеуметтік  тәжірибені  игеру 
назарға алынады. Міндеттер екі мағынада қолданылады: а) үйрету – болашақ міндеттерді 
орындауға  дайындықты  қалыптастыру;  б)  дайындық  –  қойылған  міндеттерді  орындауға 
қажетті құзыреттіліктердің, білім мен біліктердің болуы...» [13]. 
Жоғарыда  келтірілген  барлық  анықтамалар  «ғылыми  арнайы  білім,  дағды  мен 
біліктер» ұғымына сай болып келеді. Сонымен қатар кәсіби дайындықта (оның құрамдас 
бөлімі  әдістемелік  дайындық  болып  табылады)  «дайындау»  ұғымының  екінші  мәніне, 
яғни,  белгілі  бір  міндеттерді  орындауға  дайындыққа  маңызды  рөл  беріледі,  белгілі  бір 
құзыреттердің  болуымен  айқындалады.  Дей  келе,  әдістемелік  дайындық  екі  аспектіні 
сипаттайды:  дайындықты  қалыптастыру  және  арнайы  білік  және  тұлғалық  қасиеттермен 
байланысты әдістемелік әрекеттерді іске асыруға дайындық жағдайы. 
Әдістемелік  дайындық  мәселелерін  зерттеуде  мұғалімнің  әдістемелік  құзыреттерді 
игерудегі  тұлғалық  әлеуеті  жетекші  орындардың  бірін  иеленеді.  Әдістемелік  дайындық 
алуан  түрлі  шығармашылық  іс-әрекет  барысындағы  синтез  ретінде  танымдық  және 
пәндік-түрлендіруші  іс-әрекеттің  зияткерлік,  эмоциялық-ерік,  құндылық-бағдарланған 
жақтарын ажыралмас бірлікте қарастырады; практикалық түрлендіру міндеттерін шешуде 
өз  бетінше  белсенді  қатысу  мен  білімнің  ықпалдасқан  бірлігі  негізінде  технология 
мұғалімінің әдістемелік құзыреттері іске асырылады. 
Жүйелі  әдіс  В.В.  Краевскийдің  ғылыми  айналымға  «оқытудың  әдістемелік  жүйесі» 
ұғымын ендіріп, тиісті жүйені «педагогикалық іс-әрекеттің тұтас жүйесі ретінде анықтап, 
соңынан  мұғалімнің  осы  іс-әрекетінің  жобасында  нақтыланған  соң»  кеңінен  таралды  [4, 
57-58 б.] 
«Физиканы  оқытудың  әдістемелік  жүйесі»  ұғымын  қарастыра  отырып,  Г.П. 
Стефанова  оны  келесі  мәнмен  толықтырады:  оқыту  үдерісінің  түрлі  компоненттерін 
көрсететін,  оқыту  мазмұнынан,  мақсатынан,  әдістері  мен  формаларынан,  құралдары  мен 
жоспарланған нәтижелерінен тұратын модель [8]. 
Мұғалімнің әдістемелік дайындық жүйесінің теориялық моделін әзірлеу барысында 
Т.А. Бороненко педагогикалық жүйе өзара байланысты жүйелердің жиынтығын білдіреді 
деген тұжырымға келеді: тәрбиелік, білім беру және әдістемелік. 
Соңғы  жылдары  «әдістемелік  оқыту  жүйесі»  санатымен  қатар  В.Ф.  Любичев,  В.М. 
Монахова,  Т.К.  Смыковский  және  т.б.  жұмыстарында  дамытылған  «мұғалімнің 
әдістемелік  жүйесі»  атты  басқа  бір  педагогикалық  категория  кең  таралып  келеді. 
Мұғалімнің  әдістемелік  жүйесінің  негізінде  оның  дамуы  мен  жетілуін  қамтамасыз  етеді, 
көпшілік  ғалымдардың  пікірі  бойынша,  түрліше  көрініс  табатын,  көбіне  жаңа 
ұстанымдерді  әзіреуден,  мұғалім  жұмысының  формалары  мен  құралдарынан  көрініс 
табатын кәсіби шығармашылық орын алады; белгілі міндеттердің, идеялардың, әдістердің 
жаңа  міндеттермен,  идеялармен,  әдістермен  сәйкестігін  жетілдіруден,  оңтайландырудан, 
жаңғыртудан көрініс табады; бір ғана қойылған міндетті шешудің алуан түрлі нұсқаларын 
көре  білуден;  әдістемелік  ұсынымдар  мен  теориялық  ережелерді  нақты  жағдайға 
өзгертуден көрінетін кәсіби шығармашылық пен өзін-өзі дамыту тән болып келеді [9]. 

 
136 
И.В. Гребнева, А.А. Иванова өз зерттеулерінде «оқыту әдістемесін (технологиясын) 
білу  мен  сақтау»  парадигмасы  шеңберінде  болашақ  мұғалімдердің  әдістемелер  мен 
технологияларды  зерделеу  үрдісі  бойынша  мазасыздық  танытады».  Практикалық 
әдістеменің  технологиялық  бағыты  -  симптоматикалық  және  ерекше  қауіпті  құбылыс. 
Мұғалімдер  көшіріп  алу  үшін,  әдістемелік  журналдарда  әмбебап  сабақ  әзірлемелері  мен 
әдістемелік  ұстанымдарды  іздестіреді.  Қазір  жылдам  нәтижеге  қол  жеткізуге  және 
зияткерлік  шығындарсыз  жаңашыл-мұғалім  атағына  бөленуге  кепілдік  беретін  жаңа 
«әмбебап»  педагогикалық  технологиялар  сұранысқа  ие.  Алайда,  егер  технология 
теориялық  негізде  құрылатын  болса,  практикалық  іс-әркеттің  сипаттамасы  ретінде 
танылады, кері жағдайда бұл қолнер болып табылады [10]. 
Өкінішке  орай,  оқу  үдерісіндегі  болашақ  ықтимал  өзгерістердің  барлық  алуан 
түрлілігін  қарастыру  мүмкін  емес,  сондықтан  педагогикалық  жоғары  оқу  орнында 
студентті  дайындау  оқыту  үдерісін  әлдебір  шамада  түзетуді  іске  асыру  үшін  жеткілікті 
болуға  тиіс,  демек,  мұғалімнің  әдістемелік  дайындығы  оқыту  мазмұны  мен  әдістерінің 
ықпалдасу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс, социумның өзгеруіне сәйкес тұрақты өзгеріп 
отырады.  Әдістемелік  дайындықтың  маңызы  өмірдің  кез  келген  жағдайында  әдістемелік 
рецепт  беру үшін білім, тәжірибе мен шығармашылықты пайдалана отырып, әдістемелік 
міндеттерді  шешуге  үйретуден  көрінеді.  Әдістемелік  дайындықта  өзін-өзі  жетілдіруге 
ұмтылудың  маңызы  өте  зор,  ол  «кәсіпқой  ретінде  өз  тұлғасын  дамыту  бойынша  саналы 
жұмысты»  қарастырады:өзінің  жеке  қайталанбас  ерекшеліктерін  педагогикалық  іс-әркет 
талаптарына бейімдеу; кәсіби құзыреттілігін тұрақты дамыту және  тұлғаның әлеуметтік-
адамгершілік және басқа қасиеттерін үздіксіз дамыту» [11]. 
Болашақ  мұғалімнің,  сондай-ақ  технология  мұғалімінің  әдістемелік  құзыреттілігін 
қалыптастыру барысы бірнеше кезеңдерге бөлінеді [12]:  
Базалық  кезең  (1-2-курстар).  Пәндер  блогін  зерттеу  шеңберінде  коммуникативтік 
құзыреттілікті  қалыптастыру:  гуманитарлық  және  әлеуметтік  (украин  тілі,  философия, 
Украина тарихы, шетел тілі) жәнек әсіби-педагогикалық (мамандыққа кіріспе, педагогика, 
психология). 
Ықпалддасу кезеңі (2-3 курстар). Кәсіби-педагогикалық дайындық пәндерін зерттеу 
шеңберінде  пәндік-бағдарланған  құзыреттілікті  алыптастыру  (педагогика,  педагогика 
тарихы,  тәрбие  жұмысының  әдістемесі,  жас  ерекшелік  және  педагогикалық  психология) 
және  кәсіби  ғылыми-пәндік  дайындық  пәндері  (оқу  шеберханаларындағы  практикум, 
стандарттау  мен  сапаны  басқару  негіздері,  материалдардың  қарсылылығы,  машина 
механизмдерінің теориясы, электротехника және т.б.); мектепте үздіксіз практикадан өту. 
Негізгі кезең (4-курс). Пәндер блогін зерттеу шеңберінде әдістемелік құзыреттіліктің 
қалыптасуы:  гуманитарлық  және  әлеуметтік-экономикалық  (әлеуметтану,  саясаттану, 
құқықтану),  кәсіби-педагогикалық  (еңбекке  баулудың  теориясы  мен  әдістемесі,  сызуды 
оқыту  әдістемесі),  кәсіби  ғылыми-пәндік  дайындық  пәндері  (оқу  шеберханаларындағы 
практикум,  материал  кесу,  станоктар  мен  аспаптар,  оқушылардың  техникалық 
шығармашылығы,  оқыту  әдістемесіне  кәсібии  бағдарлау),  педагогикалық  практика, 
еңбекке баулу әдістемесі бойынша курс жұмысын орындау. 
Біліктілік  кезеңі  (4-курс).  Кәсіби-педагоикалық  дайындық  (әлеуметтік  педагогика) 
пәндерінің  және  кәсіби  ғылыми-пәндік  дайындық  (мұғалімнің  еңбегін  ғылыми 
ұйымдастыру,  техникалық  моделдеу)  пәндерінің  блоктарын  зерттеу  барысында 
әдістемелік  құзыреттіліктердің  дамуы;  өндірістік  практикадан  өту,  "Технология" 
мамандығы бойынша бітіруші біліктілік жұмысын орындау. 
Ғылыми-зерттеушілік  (магистратура,  2-  курс).  Қазіргі  педагогикалық  білім  берудің 
қарым-қатынас,  таным  және  әлеуметтік  шығармашылық  субъекті  ретінде  болашақ 
мұғалімнің тұлғасына бағытталуы педагогикалық кәсіпті игеруде студенттің өзінің рөлін 
де  арттыра  түседі.  Ол  өз  іс-әрекетінің  мақсаты  мен  міндеттерін  айқын  түсінуі,  кәсіби 
қалыптасу мен өзін-өзі дамыту жолдарын көре білуі тиіс. 

 
137 
Әдістемелік  дайындыққа  құзыретті  әдісті  ендіру  кезінде  мыналарға  назар  аударған 
жөн: 
-
 
маманның болашақ педагогикалық іс-әрекетінің негізгі құзыреттерін анықтау; 
-
 
студенттердің бойында әдістемелік құзыреттерді қалыптастыру моделдерін әзірлеу 
(дамудағы сензитивтік кезеңдерді ескере отырып); 
-
 
студенттердің  бойында  әдістемелік  құзыреттілікті  тиімді  қалыптастырудың 
шарттарын айқындау; 
-
 
кәсіби-әдістемелік  құзыреттіліктің  модулдік  даму  бағдарламасын  әзірлеу,  саралау 
мен ендіру; 
-
 
студенттердің  әдістемелік  құзыреттілікті  меңгеруіне  ықпал  ететін  оңтайлы 
технологияларды негіздеу; 
-
 
әдістемелік  құзыреттіліктің  түрлі  параметрлері  бойынша  жетістіктер  деңгейін 
бағалау үшін аспаптарды саралаудың диагностикалық негізінде білім беру кеңістігін қайта 
құру; 
-
 
оқу-тәрбие үдерісін бағдарламалық-мақсатты, мотивациялық басқаруды саралау; 
-
 
кәсіби іс-әрекет субъекті ретінде тұлғаның қалыптасуына бағытталған құзыреттік-
бағдарлық білім беру кеңістігін жобалау және кезең-кезеңмен саралау; 
-
 
интерактивтік технологияларды дамыту, педагогикалық кадрлардың инновациялық 
мәдениетін арттыру. 
Әдістемелік  дайындықтың  қарым-қатынас,  таным  және  әлеуметтік  шығармашылық 
субъекті  ретінде  болашақ  мұғалімнің  тұлғасына  бағытталуы  педагогикалық  кәсіпті 
игеруде  студенттің  өзінің  рөлін  де  арттыра  түседі.  Ол  өз  іс-әрекетінің  мақсаты  мен 
міндеттерін  айқын  түсінуі,  кәсіби  қалыптасу  мен  өзін-өзі  дамыту  жолдарын  көре  білуі 
тиіс. 
Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, мынадай тұжырымдарды жасауға болады: 
-
 
біріншіден,  технология  мұғалімінің  әдістемелік  дайындық  мазмұны  қазіргі 
жоғары  оқу  орнындағы  оқу-тәрбие  үдерісін  ұйымдастырудың  құзыретті  әдісі 
негізінде  қалыптасуы  тиіс;  техникалық-технологиялық  және  педагогикалық 
ғылымдар  білімінің  ықпалдасуын,  табиғат  пен  қоғам  заңдарын  түсінуді 
қарастырады.  Ол  қазіргі  мектеп  оқушыларының  бойында  техникалық-
технологиялық  орта  мен  еңбек  өмірінің  әлеуметтік-экономикалық  аспектілері 
туралы,  олардың  технологиялық  ортамен  өзара  әрекеттесуі  және  технологиялық 
мәдениет  негіздерін  меңгеру  мүмкіндіктері  туралы  түсінік  қалыптастыру 
міндеттерін қамтамасыз етуге арналған; 
-
 
екіншіден,  әдістемелік  шеберлік  деңгейі  педагогикалық  жоғары  оқу  орнында 
мамандарды  әдістемелік  дайындау  сапасының  көрсеткіші  болып  табылады, 
мұның  өзі  мұғалімнің  авторлық  әдістемелік  жүйесінің  болуын  қарастырады, 
мұғалім  үшін  бір  ғана  қойылған  міндетті  шешудің  алуан  түрлі  нұсқаларын  көре 
білуден;  әдістемелік  ұсынымдар  мен  теориялық  ережелерді  нақты  жағдайға 
өзгертуден  көрінетін  кәсіби  шығармашылық  пен  өзін-өзі  дамыту  тән  болып 
келеді. 
Біз  зерделеген  тақырып  бойынша  мақалалардың  көптігі  бұл  мәселенің  көптеген 
ғалымдар  мен  ізденушілерді  қызықтыратындығының  айғағы  бола  алғанымен,  болашақ 
технология  пәні  мұғалімдерінің  әдістемелік  құзыреттілігін  қaлыптaстырудың  бірегей 
әдіснамалық көзқарасы әлі кездеспей отыр. Бұл мақалада ұсынылып отырған жүйе осы мәселе 
бойынша қызығушылық танытатындар үшін ой қозғайды деген сенімдеміз. 
 
 
 
 
 

 
138 
 

жүктеу/скачать 3,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: