1 Жауапты хатшы

         
31           
ететін  кәсіби  білім  жүйесін  синергети-
калық  бастама  болуда.  Синергетикалық 
бағыт  –  адамның  білім  алу  мүмкінді-
гінің  бастамасыз  және  аяғы  жоқ.  Осы 
мүмкіндігі  оның  синергетикалық  мінез-
демесі. 
Кәсіби 
танылу 
жолының 
траекториясы  да  мүмкіндігінің  ӛлшемі. 
Кәсіби  білім  –  білім,  білік,  дағдыларын 
және  құзыреттілік  пен  метакәсіби 
қасиеттерін  меңгеруге  арналған  кәсіби 
іс-әрекеттің ғылыми жүйесі. 
1.
 
Синергетика дегеніміз не? 
2.
 
Кәсіби  даму  факторы  мен 
жылжытушы күші не? 
3.
 
Психологиялық  кедергі  дегенді 
қалай түсінесіз? 
4.
 
Психологиялық  кедергінің  да-
муға себі қандай? 
- Мамандық (профессия); 
- Кәсіби таным (профессиональное 
самоопределение); 
-  Кәсіби  білім  (профессиональное 
образование); 
-  Кәсіби  даму  ерекшелігі  (профес-
сиональное становление). 
Кедергілер  іс-әрекеттің  яғни  тұл-
ғаның  дамуына  себепші  негізгі  фактор. 
Кедергілер  тұрақтау,  түзету,  жинақтау, 
даму, тоқтау, тежелу, күйзелу функция-
ларын  орындайды.  Кедергілер  рӛлінде 
ақпараттың  жетпеуі,  ӛзін-ӛзі  басқару, 
қажетті  құралдардың  жоқтығы  болады. 
Кедергі  –  психологиялық  феномен  – 
(күйзелу,  қабылдау,  бейне  түрінде)  іс-
әрекетті  қолдану  ерекшелігін,  қажетті-
лігін  кӛрсететін  құбылыс.  Стагнация, 
кедергілер,  түзу  бойынша  даму.  Синер-
гетикалық  бастама  психологияда  ашық 
(ақпарат  пен  затпен,  энергиямен  алма-
су), «түзу» емес (түрлілігімен қайталан-
байтын), ӛзінен-ӛзі  дамуда болатын, ӛзі 
жинақталатын жүйе ретінде қолданыла-
ды.  Түзу  даму  жүйесі  оқиғалармен 
анықталады. Түзу даму жүйесіне ғалым 
Н.С.Пряжников «Ӛзін-ӛзі тану» анықта-
масын  дәлелдеген.  «Ӛзін-ӛзі  тану  мен 
ӛзін-ӛзі  пайдалану  үрдісінің  тығыз  бай-
ланыста екенін айта отырып, орындала-
тын жұмыстың мағанасын саналы түрде 
жасау  тұлғаның  мамандықтар  әлеміне 
жеке  таңдауын  және  нақты  кәсібін 
анықтайды.  Ғалым  В.Д.Шадриков  іс-
әрекеттің  негізгі  қызметтік  бӛлімдерін 
белгіледі: 
-
 
Іс-әрекет уәжі (мотивы деятель-
ности); 
-
 
Іс-әрекет 
мақсаты 
(цели 
деятельности); 
-
 
Іс-әрекет  жоспары  (программы 
деятельности); 
-
 
Іс-әрекеттің  ақпарттық  негізі 
(информационная основа деятельности); 
-
 
Шешім  қабылдауы  (принятие 
решения); 
-
 
Кәсіби 
қажетті 
жақтары 
(деятельностно важные качества). 
Кәсіби  оқу  үрдісін  кәсіби  іс-
әрекетке 
айналдыру 
үш 
негізден 
тұрады.  Олар  іс-әрекеттің  ақпараттық 
негізі  мен  шешім  қабылдауы,  іс-
әрекеттің қажетті қырлары. 
Субъект  іс-әрекетінің  мән-мағыналық 
моделін  ғалымдар  мына  қырларынан 
құраған: 
-
 
Танымдық,  карым-қатынастық, 
басқарушылық 
құрамынан 
тұрады. 
Танымдық  құрамы  –  іс-әрекет  жасай 
алатын  білімінен,  сенсомоторлық  қабі-
летінен, академиялық және практикалық 
ақыл-ойынан,  ӛзін  және  басқаны  баға-
лай білуінен тұрады; 
-
 
Қарым-қатынастық  құрамы  – 
қарым-қатынас  жасау  қабілетін,  сәйкес 
сезіну мүмкіндігінен, әлеуметтік-қарым-
қатынастық кіріктірулерінен тұрады; 
-
 
Басқарушылық құрамы – психо-
логиялық  жағдайын,  іс-әрекетін,  тәрті-
бін  басқару,  жеке  ӛзіндік  қарым-қаты-
нас дағдыларын меңгеруден тұрады. 
Қазіргі таңдағы әлеуметтік, эконо-
микалық талап – түлектерге сай рухани 
бай, білімді, шығармашыл тұлға тәрбие-
леу қажеттігі ерекше туындап тұр. Ӛмір 
талабына  сай  тұлға  тәрбиелеудің  ерек-
шелігі  оның  үздіксіз  жүргізілу  қажет-
тілігінде.  Тұлғаның  шығармашылығын 
дамыту адамның кішкентай кезінен бас-
тап  есейген  кезіне  дейін  жүреді.  Үздік-
сіз  білім  беру  жүйесіне  рухани  бай, 
жоғары мәдениетті және мәдени құнды-
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
62 

         
32           
лықтарды  бағалай  алатын  тұлға  қалып-
тастыру  керек.  Адам  тұлға  болып  ту-
майды, қалыптасады. Адамның дамуы – 
ішкі  және  сыртқы  жағдайлардың  әсер-
лерімен  қалыптасатын  күрделі,  ұзақ 
мерзімді,  қарама-қайшылықты  үрдіс. 
Тұлғаның  қалыптасуы  мен  дамуы  үш 
факторға:  тегі,  ортасы  және  тәрбиесіне 
тығыз  байланысты.  Ӛзін  қоршаған 
ортамен  қатынасы  арқылы  адамның 
табиғи  мәні  ашылып,  жаңа  қасиеттері 
қалыптасады.  Адам  әлеуметтік  жүйеде 
тәрбиеленіп,  дамиды,  қоғамда  болып 
жатқан іс-әрекеттерге кӛзқарасы қалып-
тасады, нығаяды. Педагогиканың негізгі 
мақсаттарының  бірі  –  тұлғаны  біртұтас 
жүйе  ретінде  тәрбиелеу.  Тұлға  –  сана 
иесі.  Шығармашыл  адам  –  жасампаз 
тұлға. Ӛзін, айналасын, қоғамды жаңар-
тып  отырады.  К.Платонов  тұлғаның 
тӛрт құрылымын айқындайды. Әлеумет-
тік  жағдайына  сәйкес  мазмұндық  белгі-
лері,  тәжірибесі,  болмыстың  кӛрінісі 
ретінде  тұлғаның  психикалық  үрдісте-
рінің жеке ерекшеліктеріне байланысты 
болмысты  бейнелеуі,  ӛмірден  үйренген 
қасиеттерінен гӛрі туа біткен қасиеттері 
басым  болып  табылатын  биопсихика-
лық  құрылым.  Біз  тұлғаны  толыққанды 
жүйе  деп  есептесек,  оның  психикалық 
қасиеттері  негізгі  орынды  алады.  Бұл 
жүйе  табиғи  қасиеттері  мен  қоғамдық 
тәжірибені меңгеру барысында дамиды. 
Тұлғаның  тұтастығы  мен  бірлігі  әр 
алуан  және  қарама-қайшылықтардың 
жиынтығы болып табылады. Тұлға жеке 
оқиғалар  ғана  емес,  қоғамдық  ӛмірдегі 
маңызды  оқиғаларға  да  байланысты 
әсерленіп  ашылады.  Соған  сәйкес, 
туындайтын кӛзқарас пен іс-әрекетте әр 
алуан  болады.  Тұлға  іс-әрекеті,  ӛзіне 
және 
айналасына 
қарым-қатынасы 
арқылы, 
шығармашылық 
қабілетін 
жүзеге  асыру  арқылы  қалыптасады. 
Сондықтан,  баланың  табиғи  бейім-
ділігін  дамытып,  тұрақты,  әлеуметтік 
құнды шығармашылық қабілетке айнал-
дырудың,  осы  әрекетке  педагогикалық 
басшылық  етудің  маңызы  зор.  Жүйенің 
басты  мақсаттарының  бірі  –  баланы 
оқыта отырып жалпы дамыту, еркіндігін 
қалыптастыру,  ӛз  бетінше  ізденуге, 
шешім қабылдауға дағдыландыру,  жеке 
қасиеттерін ескеру, басшылыққа алу, әрі 
қарай ұштау, тұлғалыққа бағыттау. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Э.Ф.Зеер. Психология профессионального развития. 
2.
 
Е.А.Климов. Психология профессионального самоопределения. 
3.
 
Н.С.Пряжников. Профессиональное и личностное самоопределение. 
4.
 
Е.А.Климов. Психология профессионала. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
63 

         
30           
ОҚУШЫЛАРДЫ ДИАЛОГКЕ БЕЛСЕНДІ ҚАТЫСТЫРУ ҤШІН ТОПТЫҚ 
ЖҦМЫСТЫ ҦЙЫМДАСТЫРУ 
 
 
Қ.Есекеева 
«Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, «Мұғалімнің кәсіби дамуын  
педагогикалық-психологиялық қамтамасыз ету» кафедрасының аға оқытушысы 
 
 
Кембридж бағдарламасы бойынша 
мектептегі  педагогикалық  іс-әрекетті 
зерттеуді  Қызылорда  қаласындағы  №3 
лицей  мектебінде  ӛткізуге  шешім 
қабылдадым. 
Мектеп 
басшысының 
қабылдауына  бардым.  Келу  мақсатым-
мен  таныстырып,  келісім  сұрадым. 
Мектеп  басшысының  келісімін  алған 
сон,  іс-әрекеттегі  зерттеуімді  бірлесіп 
атқарар  мұғалім  қарастырдым.  Мектеп-
те  7-ші  сынып  бойынша  5-сынып  тобы 
және оларға тарих пәні бойынша 3 мұға-
лім  сабақ  береді  екен.  Мұғалімдерге 
жұмыс  барысын  түсіндірдім.  Бірлесіп 
жұмыс  жасау  үшін  ӛз  қалауларын 
сұрадым.  7  «Б»  сыныбына  тарих 
пәнінен сабақ беретін Е. есімді  мұғалім 
ӛз  келісімін  берді.  Мұғалімнен  келісу 
себебін  сұрағанымда,  Бағдарламаны 
оқып  келген  мұғалімдерге  қызығып 
жүргенін,  үйренгісі  келгенін  жеткізді. 
Мұғалімде 
ішкі 
уәждің 
барлығы 
таңғалдырды.  Бұл  іс-әрекеттегі  зерттеу-
ді  бастау үшін үлкен кӛмек еді. Себебі, 
Бағдарлама мазмұнын жетік білмесе де, 
хабары  бар  еді.  Енді,  тәжірибеге  кірісу 
алдында  атқарар  зерттеу  жұмысын 
бастау  үшін  жоспар  жасауды  қолға 
алдым.  Жоспар  бойынша  алғашқы 
аптада  Е.  мұғалімнің  сабақтарына 
қатысудан бастадым. Бір аптада 2 саба-
ғына  қатысып,  мұғалімнің  сабақ  беру 
әдісін,  оқушылардың  сабаққа  қатысу 
белсенділігі 
мен 
білім 
деңгейін 
зерттедім.  Сабақ  барысында  жеке 
жұмысқа басымдық беретінін аңғардым. 
Мұғалім  мен  оқушы  арасында  қарым-
қатынас ӛз дәрежесінде еместігі байқал-
ды.  «Мұғалімнің  қолданған  әдістері 
оқушылардың қызығушылығын арттыра 
алмады» 
деп 
бағаладым. 
Себебі, 
қолданылған  әдіс-тәсілдер  бір  жағынан 
оқушылардың  жас  ерекшелігіне  де 
негізделмеген  болса,  екіншіден  оқушы-
лардың бірлескен әрекеті болмады, яғни 
мұғалім 
оқушының 
қажеттілігін 
ескермеді. Оқушылармен пікірлескенім-
де  жеке  жұмысты  орындауда  кӛпшілі-
гінде  қорқыныш  болғанын  айтты  және 
осы  үрейді  сейілту  үшін  не  істеуге 
болады  деген  сұрақ  туындады.  Сол 
кезде,  оқушылар  досыммен,  сыныпта-
сыммен  бірге  орындасақ  қорқынышты 
жоюға  болатынын  білдірді.  Осы  тұста 
мен  тренер  ретінде  «Оқушы  үнін» 
ескерудің 
маңыздылығын 
түсіндім. 
Яғни,  сабақ  барысында  бірлескен 
әрекет,  топтық  талқылаулар  оқушы 
үшін  аса  қажет  оқыту  формасы. 
Сондықтан  да  мұғалімнің  тәжірибесіне 
енгізілетін әдіс-тәсілдерді  таразылаудан 
бұрын,  оқушылардың  қалай  оқитынын 
зерделеу маңызды деп тоқтам жасадым. 
Білім  үдерісі  нәтижелі  болу  үшін, 
оқушының  білім  дағдысы,  кӛзқарасы 
есепке алынуы тиіс. Іс-тәжірибеде зерт-
теуге  алынған  сынып  –  Чиксентмихай 
(2008)  «Ӛзіндік  мақсат»  деп  атайтын 
және Райан мен Деки (2009) «Ішкі уәж» 
деп  атайтын  қасиеттерге  ие  оқушылар-
дан  тұратын  еді.  Мұндай  қабілетті 
оқушылармен  бірлескен  жұмыс  жасау 
қызықты,  әрі  нәтижелі  болары  анық 
екенін  түсіндім.  Ол  үшін,  мұғалім  мен 
оқушы  арасында  ынтымақтастық  орна-
туда мұғалімнің білім-дағдысын дамыту 
қажет деп білдім. 
Сабақ  барысындағы  әлеуметтік 
ӛзара  іс-әрекеттер  оқуда  маңызды  рӛл 
атқарады. 
«Мұғалім-оқушы» 
және 
«Оқушы-оқушы» жағдайындағы қарым-
қатынас түсінікті дамыту мен мағынаны 
ашудың  елеулі  бӛлігін  құрайды.  (МАН, 
37б.).  Мұғалім  оқушыға  диалогқа 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
64 

         
30           
қатысуға мүмкіндік бергенде ғана, олар 
ӛздерінің  мүмкіндігін  зерделеп,  ӛзін-ӛзі 
реттеулеріне  жол  ашылады.  Нәтижеге 
жету  үшін,  бірлескен  оқу  үдерісін 
ұйымдастыру  қажет.  Ал,  оны  жүзеге 
асыратын тәсіл топтық оқытуды қолдан-
ған  дұрыс  деп  бағамдап,  зерттеу  бары-
сында  жинақтаған  ақпараттарымды 
ескере  отырып,  педагогикалық  іс-әре-
кеттегі  зерттеу  «Тарих  сабағында 
оқушыларды  диалогке  белсенді  қатыс-
тыру  үшін  топтық  жұмысты  ұйымдас-
тыру»  тақырыбын  таңдауыма  түрткі 
болды. 
Тарих  пәні  дегеніміз  –  бұл  ӛткен 
дәуірлер  жайлы  білімдер  жинағы  ғана 
емес,  сонымен  қатар  қазіргі  әлемде  ӛз 
жағдайын айқын ұғынуға, ӛзінің азамат-
тық  ұстанымын  дұрыс  анықтауға,  орын 
алған  құбылыстар  мен  оқиғаларға  ӛз 
кӛзқарасын  білдіруге  және  олардың 
маңызы  мен  бағытын  терең  ашуға 
мүмкіндік  беретін  тарихи  ойлау  болып 
табылады. Ең бастысы пәннің ерекшелі-
гін ескеру керек еді. Бұл пән талдау мен 
зерттеу  әдістерін  кӛбірек  қажет  етеді. 
Сондықтан да, Оқыту мен оқудағы жаңа 
тәсілдер  модулінің  –  Диалог  арқылы 
оқытуды 
таңдадым. 
Оқушыларды 
диалогке  белсенді  қатыстыруда  топтық 
жұмысты ұйымдастыру кӛп кӛмек етеді. 
Сонымен диалогтік оқыту деген не? 
Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақ-
та диалогтың маңызды рӛл атқаратынын 
кӛрсетті. Мерсер мен Литлтон (2007) ӛз 
еңбектерінде диалог сабақта оқушылар-
дың қызығушылығын арттырумен қатар 
олардың  білім  деңгейінің  ӛсуіне  үлес 
қосатындығын  атап  кӛрсетеді  (МАН, 
39б.). Диалог арқылы оқыту – оқушылар 
арасында  қарым-қатынастың,  іс-әрекет-
тің  және  ойлау  қабілеттерінің  дамуына 
ықпал  жасайды.  Сонымен  қатар,  ынты-
мақтастық  қарым-қатынасты  қалыптас-
тыра  отырып,  білімді  бірлесіп  құру, 
талқылау,  түсінік  пен  дағдыны  қалып-
тастыруға ықпал жасайды. 
Л.Выготскийдің  оқыту  моделі 
оқушы  диалог  құру  нәтижесінде  білім 
алады  деп  жорамалдайды  (МАН,  39б.). 
Оқушылардың  диалог  құру  барысында 
сыныптастарымен 
бірлесе 
жұмыс 
жүргізуі, бірлескен сұхбаты үлкен пайда 
келтіреді.  Ол  үшін  топтық  жұмысты 
қолдану  нәтижеге  жетуге  кӛмек  береді. 
Топтық  жұмыс  ынтымақтаса  оқуды 
жүзеге  асырады.  Топ  түрлі  тәсілмен 
құрылуы  және  топтық  бӛлу  жиі  ауыс-
тырылуы  мүмкін,  мәселе  онда  емес. 
Мәселе,  оқушылардың  кез-келген  орта-
да  тіл  табысып,  бірлесе  жұмыс  жасауға 
ынталылығы  мен  қатысу  белсенділігін-
де.  Жақсы  ұйымдастырылған  топтық 
жұмыста  әлеуметтік  ӛзара  қарым-
қатынас қалыптасып, проблеманы шешу 
дағдысын дамытуға жағдай туындайды. 
Топтық 
жұмыс-оқытудың 
ықпалды 
тәсілдерінің  бірі  екені  даусыз.  Топтық 
жұмыста  оқушылар  ӛздіктерінен  тап-
сырмаларды  талдап,  қорытынды  жасай 
алуға қалыптасады. Ең бастысы, оқушы-
лар  бір-бірімен  ақпарат  алмасады,  бір-
бірінің  кӛзқарас,  пікірлерін  тыңдауға 
және  теріске  шығаруға  үйренеді.  Осы-
ның  қорытындысында  бірсарынды  үде-
ріс емес, Джин Раддок айтқандай «Оқу-
шы  үні»  басымдық  алады.  Ал,  бұл  ӛз 
кезегінде  диалогтың  оқытудың  орнауы-
на жол ашады. Тарих пәні үшін диалог-
тық  оқыту  маңызды.  Себебі,  зерттеу 
арқылы  жүзеге  асырылатын  оқытуда 
оқушылардың  сабаққа  қатысу  белсен-
ділігі  артып,  бірлесе  талдау  арқылы 
жұмыс  жүргізіледі.  Диалогтық  оқытуда 
пікір алмасу маңызды болып табылады. 
Мерсердің зерттеуіне сәйкес, әңгімелесу 
табысты  оқуды  тиімді  жүзеге  асырады. 
Және оның үш түрі бар. Қолданылатын 
әңгімелесу түрлері: 
1.
 
Әңгіме-дебат; 
2.
 
Топтық әңгіме; 
3.
 
Зерттеушілік әңгіме. 
Әңгімелесудің  үш  түріде  тарих 
пәні үшін қажетті тәсілдер болып табы-
лады.  Себебі,  топтық  жұмыста  үшеуін 
де  қолдану  табысты  талқылауға  жол 
ашады. Диалогтық оқытуды жүзеге асы-
руда,  сұрақ  қою  маңызды  дағды  болып 
табылады.  «Бастама-жауап-кейінгі  әре-
кет»  нысаны  оқушылардың  білім  алуы-
4 (42) 2014 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
 
65 

         
31           
на  ықпал  жасайтын  диалогтық  сұхбат 
құруға  мүмкіндік  бермейтіні  анық 
кӛрінеді.  Сұрақ  дұрыс  қойылған  жағ-
дайда ғана сабақ берудің тиімді құралы-
на  айналады  және  де  оқушылардың 
оқуына  қолдау  кӛрсетіп,  оны  жақсарта 
және кеңейте алады (МАН, 41б.). Педа-
гогика  аясында  сұрақ  қоюдың  түрлері 
бар,  деседе,  тақырыпты  түсінуге  жол 
ашатын  сұрақтың  екі  түріне  салыстыр-
малы қарау маңызды. «Тӛмен дәрежелі» 
сұрақтарды  «Жабық  сұрақтар»  және 
«Жоғары  дәрежелі»  сұрақтарды  «Ашық 
сұрақтар»  деп  те  атайды.  Тӛменгі 
дәрежелі  сұрақтар  «Бастама-жауап-
кейінгі  әрекет»  нысанына  жатады  да, 
нәтижелілік 
аясы 
кемшін 
болып 
табылады.  Жоғары  дәрежелі  сұрақтар 
қойылғанда  оқушының  білім  алуын 
кеңейтуге  мүмкіндік  туады.  Ашық 
сұрақтар  оқушылардың  сыни  ойлауын 
дамытуға  кӛмек  жасайды.  Сұрақтар 
жалпы  мақсатына  қарай  ӛзгеріп  отыра-
ды.  Сұрақтардың  түрлерін  қолданарда 
оқушылардың  білім  алу  қабілеті  мен 
мүмкіндігін  ескерген  дұрыс.  Дұрыс 
қойыла білген жағдайда ғана, кӛзделген 
нәтижеге  жетуге  мүмкіндік  береді. 
Оқушының  білім  алуын  қолдау  үшін 
қолданылатын  сұрақ  техникалары  бар. 
Олар: түрткі болу, сынақтан ӛткізу және 
қайта бағыттау. Сабақ барысында сұрақ 
қоюды  оқушының  жауабына  сәйкес 
ұйымдастыру,  пікір  алмасудың  алаңын 
ұйымдастыруға кӛп кӛмек жасайды. 
Оқытуды  диалогтік  тәсілмен  да-
мытудағы  сұрақтардың  маңызын  қарас-
тыратын  болсақ,  сұрақ  қою  арқылы 
мұғалім: 
-
 
оқушыларды тақырып бойынша 
және  сындарлы  сӛйлеуге  ынталандыра-
ды; 
-
 
оқушылардың шынайы қызығу-
шылығы мен сезімдерін анықтайды; 
-
 
білімге құштарлықты дамытады 
және зерттеуге ынталандырады; 
-
 
оқушыларға  білімін  қалыптас-
тыруға  және  вербаландыруға  кӛмекте-
седі; 
-
 
оқушылардың  сыни  тұрғыдан 
ойлануына ықпал етеді; 
-
 
оқушыларға  сыни  тұрғыдан 
ойлауға кӛмектеседі; 
-
 
оқушылардың  бір-бірінен  үйре-
нуіне,  басқа  оқушылардың  идеяларын 
құрметтеуіне  және  бағалауына  ықпал 
етеді; 
-
 
әңгімелесу  және  ой  елегінен 
ӛткізу  кӛмегімен  ойын  жинақтауға 
кӛмек береді, іс-әрекеттерін тереңдетеді 
және шоғырландырады; 
-
 
оқытудағы  қиындықтар  мен 
түсінбестіктерді анықтайды. 
Қорыта 
айтқанда, 
диалогтық 
сұхбаттасу  оқушылардың  білім  алуына 
үлкен  кӛмек  жасайды.  Оны  топтық 
түрде  ұйымдастыру  нәтижеге  қол 
жеткізуге ықпал етеді. 
 
 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
 
1.
 
Мұғалімге  арналған  нұсқаулық,  Үшінші  (негізгі)  деңгей:  Үшінші  басылым, 
2012 ж. www.cpm.kz. 
2.
 
Тренерге  арналған  нұсқаулық,  Үшінші  (негізгі)  деңгей:  Үшінші  басылым,             
2012 ж. www.cpm.kz. 
3.
 
С.Мирсеитова. «Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде». 2011 ж. 
 
 
 
 
 
 
Мҧғалім іс-тәжірибесінен 
4 (42) 2014 
66 

         
30           
СЫНЫПТАН ТЫС ШАРАЛАР АРҚЫЛЫ ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ 
ҚҦНДЫЛЫҚТАРДЫ ДАМЫТУ 
 
 
Г.Абдықалықова 
«Ӛрлеу» БАҰО» АҚ филиалы ҚОБ ПҚ БАИ, «Мұғалімнің кәсіби дамуын  
педагогикалық-психологиялық қамтамасыз ету» кафедра аға оқытушысы 
 
 
Мектеп  –  білім  ошағы,  тәрбие 
ортасы,  тағылым  табалдырығы.  Осы 
ұлағатты  ұяда  жоғары  ізгілік  мұраттар-
дың  ең  құндысы  рухани-адамгершілік 
тәрбие  берудің  ошағы  «Ӛзін-ӛзі  тану» 
пәні  десек  ӛте  орынды.  Ал,  ӛзіңді  алға 
қарай  жетілдіру  және  бойына  жақсы 
мінез-құлық  қалыптастыру  ең  алдымен 
ӛзін-ӛзі  танудан  басталады.  Ӛйткені, 
ӛзіңнің  кім  екеніңді,  қандай  екеніңді 
білмесең,  жетілдіру  тәрбиесінің  қай 
бағытта  жүретінін  және  қандай  мінез-
құлық  қалыптастыру  қажеттігін  білу 
қиын. 
Еліміздің  бірінші  ханымы  Сара 
Алпысқызы  бастамасымен  білім  үрдісі-
не  енгізілген  рухани-адамгершілік  тәр-
биеге  күш  берген  «Ӛзін-ӛзі  тану» 
бағдарламасы  осы  рухани-адамгершілік 
тәрбиеден  бастау  алып,  жан-жақты 
жетілген 
тұлғаны 
қалыптастыруды 
қолдайды. 
«Ӛзін-ӛзі тану» пәні арқылы әрбір 
оқушы  бойында  мейірім  мен  рақым-
шылдықты,  адамгершілікті,  әділдікті, 
шынайылықты  дамытуға  болады.  Әр 
баланы  керемет  рухани  күш  иесі  деп 
қарап,  оның  шетсіз  шексіздікті  үйрен-
сем деген ұмтылысына уақытында кӛңіл 
бӛліп,  демеу  жасасақ,  қуаттандырсақ 
жүрегі нұрға толы, жан-жағына шуағын 
шашып  тұрған  мейірімді,  адамгершілігі 
мол,  үнемі  талпынып  тұратын,  ӛз  елін, 
жерін, тілін, отбасын сүйетін, еңбекқор, 
адал адам тәрбиелеп шығарымыз сӛзсіз. 
«Ӛзін-ӛзі  тану»  пәні  рухани-
адамгершілік  білім  беру  мен  жалпы-
адамзаттық  құндылықтарға  тәрбиелеуге 
бағытталған.  Осыған  байланысты  оқу-
дан  тыс  іс-шаралардың  мазмұнына 
жалпыадамзаттық  құндылықтарды  енгі-
зу  арқылы  сыныптар  арасында,  сынып-
ішілік т.б. түрлі спорттық шаралар, ата-
аналармен  бірлескен  дӛңгелек  үстел, 
сайыстар,  қайырымдылық  акцияларын, 
кӛрме,  дискуссия,  драма  үйірмелерін, 
пікірсайыс,  ақындар  бұрышын,  саяхат-
тар  тағы  да  басқа  кӛптеген  іс-шаралар-
ды ұйымдастыруға болады. 
Оқудан тыс шаралардың маңызы: 
-
 
оқушылардың 
бойына 
ізгі 
қасиеттерді дамытады; 
-
 
балалардың қоғамдағы әлеумет-
тік-мәдени  ортамен  үйлесімді  байланы-
сын қалыптастырады; 
-
 
балаларды  мәдениетті  адамдар-
ға  тән  адамгершілік  нормалармен 
таныстырады; 
-
 
жеке 
тұлға 
ретінде 
әр 
оқушының  жеке  ой-пікірімен  санасып, 
шығармашылық  іс-әрекеттер  арқылы 
ӛзін-ӛзі 
айқындауға 
басшылық 
жасайды; 
-
 
табиғат  байлықтарына  жауап-
кершілікпен  қарайтын  тұлға  қалып-
тастырады; 
-
 
оқушылардың 
патриоттық 
қасиеттерін арттырып, отанын, отбасын, 
достарын, мектебін сүюге тәрбиелейді; 
-
 
оқудан  тыс  шаралар  арқылы 
құндылықтарды енгізеді; 
-
 
спорт арқылы ұжымға, бірлікке, 
қамқорлыққа үйренеді; 
-
 
дискуссия  –  дұрыс  шешім 
қабылдау,  татулыққа,  сыйлауға,  тыңдай 
білуге баулиды; 
-
 
кез  келген  құндылықты  ала 
отырып,  драмалық  үйірмелерде  оқушы-
ларға  жазуға,  рӛлдерге  бӛлуде  ішкі 
сұлулығын кӛрсетуге ықпал етеді; 
-
 
қайырымдылық  акциясы.  оны 
қабырға  газеті,  сайт  арқылы  жүзеге 
асыруда қайырымдылыққа үйретеді; 

жүктеу/скачать 2,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: