Ондай сөйлемдерді орысша «безличное предложение» дегеннің аудармасы
ретінде «жазықсыз сөйлем» деп атағанымыз болмаса, қазақ тілінде дəл орыс тіліндегіде
жазықсыз сөйлем де, ондай сөйлем жасайтын, стемнело, мне не спится сияқты өзгеше
жақсыз етістіктер де жоқ. Дұрысында, біздің жақсыз сөйлем деп жүргеніміздің
баяндауыштарының белгілі жағы болады. Бұл сөздер көбінесе үшінші, екінші жақта
айтылады. Сөйтеді де. олар кейде бастауышы жоқ сөйлемнің баяндауышы болып
жұмсалады: Ол кезде көмірді қауғамен тартатын. Не істеу керек? Көне беруге тағы
болмайды.
Əрине, бұл сөйлемдердің бастауыштарының айтылмауы – Москва бардым, не
көрдім? – Туысқан, туған ел көрдім деген сияқты сөйлемдермен бір емес. Соңғыда
бастауыштың мен екені айқын да, одан бұрынғы сөйлемдердің бастауыштары ондай
белгілі, айқын емес. Сабақтан қалуға болмайды деген сөйлемнің баяндауышы үшінші
жақта айтылған. Бірақ оның грамматикалық бастауышы үшінші жақта ІІІ жақтық ол,
олар деген есімдіктер емес. Өйткені бұл сөйлем бір адамға айтылуы да, көп адамға
айтылуы да, өзіне, тыңдаушыға айтылуы да мүмкін.
Сөйтіп, бастауышы жоқ, оның орны жоқталмайтын, айтылған іс-əрекет
баяндауыш үш жаққа бірдей ортақ ұғымда жұмсалатын сөйлемдер жақсыз сөйлем
болады.
Достарыңызбен бөлісу: