Дыбыс  айтуды  машықтандыру  кезенінің

дыбысты ауызекі сөйлегенде дұрыс айту болып саналады. Қойылған дыбысты 

бекіту,  немесе  дұрыс  айтуға  машықтандыру  жұмысы  керекті  жүйелікпен 

және  кезектілікпен  жүргізуді  талап  етеді.  Қойылған  дыбысты  алдымен 

буында (ашық, жабық, ортада), сосын сөздің басында, ортасында, аяғында, сөз 

тіркестерінде, 

сөйлемде, 

байланыстырып 

сөйлеуде 

дурыс 

машықтандыру керек. 

Қарапайым жаттығулардан барынша күрделі сөйлеу қызметіне біртіндеп 

сөздерді  кайталаудан  бастап,  дауыстап  оқуға,  заттарды  атауға,  суреттердегі 

бейнеленген қарапайым көріністерді сипаттауға,  есептеуге, өлеңді, жұмбақты, 

мақал  мен  мәтелді,  жаңылтпашты  тиісті  дыбысты  қатыстырып  жатқа  айтуға, 

одан  әрі  сұрақтарға  толымды  жауап  беруге,  суреттер  сериясын  әңгімелеп 

беруге, ақырында еркін әңгімелесуге ұмтылу керек. 

Алайда есте болатын жай - түрлі дыбыстардың айтылу кемшілігін түзету 

жеке  басының  ерекшелігіне  байланысты.  Сондықтан  дыбысты  түзету  ретін 

анықтағанда  тілдің  фонетикалық  қалпын  сипаттайтын  мәліметтерге  алдын-

ала арнаулы сынақтарға сүйену керек, олар кемшіліктерін түзетуге икемділік 

дәрежесін білуге көмектеседі. 

Екі  немесе  одан  да  көп  дыбыстармен  жұмыс  істеуді  жоспарлаған  кезде 

органдарының  құрылысындағы  қарама-қарсы  дыбыстарды  алу  тиімсіз.  Бұл 

интерференция  туғызуға,  дыбыстарды  айтуға  қажетті  қимылдардың  өзара 

біржақты  ықпалының  тиуіне  әкеліп  соқтыруы  мүмкін.  Мысалы  -  С 

дыбысының қайталап айтылуын түзету кезінде онымен бір мезгілде қысқа - у 

түрінде  айтылатын  -  Л  дыбысын  түзету  тиімсіз.      Бұндай    жағдайда    бір  

кемшілікті    түзету    үшін    тілдің    бір  қалпын  ортасында  науашасын 

қатыстырып,  екіншісін  түзеткенде  тіл  үшкірленіп  /азу  тіспен  арадағы  бүйір 

саңылауы/ мүлде қарама-қарсы қалып пайда болады . 

Екіншіден  әсіресе,  айтылуы  алғашқы  кезде  энергия  шығындауды  қажет 

тыныс  органдарына  елеулі  түрде  түзететін  -  Ш  мен  Р  дыбыстармен  қатар 

жұмыс  істеу  тез  шаршатуы,  мидың  тыныс  алуды  басқаратын  орталығын 

уақытша  талдыруы  мүмкін.  Бұндай  шаршаудың белгісі беттің  қуаруы,  жеңіл 

бас айналу, лоқсу сезімі. Жоғарыда дыбыстарды қалыптастыруын сипаттағанда 

кейде  арнаулы  артикуляциялық  гимнастика  керек  екенін  айттық.  Бұндай 

гимнастикаға  дыбыстардың  дұрыс  айтылыуына  қажетті  сөйлеу  қимылдарын 

қалыптастыратын  жеке  жаттығулар  енгізіледі.  Алайда  дыбыстардың  түрлі 

тобын қамтитын күрделі тіл кемшілігі жағдайында, ол сөйлеу моторикасының 

жалпы  жеткіліксіздігіне  байланысты  болса  /мысалы  дизартрияның  алуан 

түрінде/,  артикуляциялық  гимнастика  келтірілген  программа  бойынша 

 

83 

жүргізіліп, сөйлеу аппаратының түрлі бұлшық ет топтары қызметіне әсер етуі 

тиіс. 

 

жүктеу/скачать 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: