унив. Баспаханасы. 2019. 126 б

жүктеу/скачать 1,25 Mb.

Pdf көрінісі

бет	8/80
Дата	03.02.2022
өлшемі	1,25 Mb.
	#24763

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 80

Байланысты:
1-Шнайдер-В.А.-2019-готовый-конвертирован

ә), жартылай ашық (е, о, ө) және қысаң дауыстылар (ы, і, ұ, ү, и, у)
деп  бөлу  тәжірибесі  қолданылып  жүргенін  байқаймыз.  Бұлай
бөлуге  негіз  болған  да  жоғарыдағы  а  және  ә  дыбысына  қатысты
пікір десек болады. Шынында да, а және ә дыбысын айтуда төменгі
жақ  мейлінше  төмен  түсіп,  кең  ашылса,  о,  ө  және  е  дыбыстарын
айтқанда тарыла түсіп сәл ғана төмендейтінін аңғару қиын емес.
3) е таңбасы екі дауысты дыбысты бейнелейді.
а) [Брюкеде е, Сиеверсте е, Лепсиуста е].
«Неміс  тіліндегі  «selig,  werden»  сөздеріндегі  е  дыбысына,
француз  тілінің  é  дыбысына  сәйкес.  Бұл  дыбыс  айтылуда  тіл
көмейге  қарай  жылжып,  езу  екі  жаққа  сәл  жиырылады»  /11,Х/.
Сипатталып  отырған  дыбыс  қазіргі  қазақ  тіліндегі  «кел,  кет»
сөздері  құрамындағы  е  дыбысына  сәйкес  келеді.  «Е  (э)  ауыздың
(жақтың)  орта  деңгейде  ашылуынан  пайда  болатын  дыбыс.  Яғни
ауыз  жоғарыдағы  а  немесе  ә  дыбыстарын айтқандай кең  емес, сәл
ғана  ашылып  (иек  төмен  түсіп)  жасалатын  дыбыс.  Өзінің  жіңішке
дыбыс  болуымен  ә  дыбысына  жуықтасатындығына  қарамастан
айырмашылығы  да  жоқ  емес.  Ә  дыбысын  айтқанда  сөйлеу
мүшелерінің  жымдасуы  тіл  мен  төменгі  денталь  тұсында  болса,  е
дауысты  дыбысын  айтқанда  тіл  жымдасуы  төменгі  дентальмен

16

солғын  болады  және  тіл  орта  денесі  қатты  таңдайға  жуық
орналасады» /12,231/.
В.В.  Радловтың  айтуынша  е  таңбасы  ä  және  і  аралығында
айтылатын дыбысты бейнелейді. Ол француз тілінің égal сөзіндегі é
дыбысы, неміс тіліндегі sehen сөзіндегі е дыбысы болып табылады.
Абақан  татарларында  е  дыбысы  u  дыбысына  жақын.  Ал  қырғыз
тілінде  е  сөздің  абсалют  басында  іä  тәрізді  айтылады.

жүктеу/скачать 1,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 80