шығаруына қабырға аралық еттер мен көк еттің – диафрагманың үлкен әсері
бар, яғни олардың жиырылып жазылуының нәтижесінде көкірек қуысы
кеңейіп, ауа қабылдап немесе тарылып, өкпеден газдың шығуына себепші
болады.
Қан айналу жүйесі. Сүтқоректілердің сол жақ қарыншадан шығатын
бір ғана сол жақ қолқа доғасы болады. Қолқадан кететін қысқа атсыз
артерия, оң бұғана асты артериясына ашылады, оң және сол ұйқы
артерияларына тарамданады. Сол жақ бұғана асты артериясы қолқа
доғасынан кетеді. Кейде сол жақ ұйқы артериясы атсыз артерияан шықпай
қолқа доғасынан шығады. Арқа қолқасы омыртқа жотасының астыңғы
жағында жатады да одан еттерге және ішкі мүшелерге көптеген қан
тамырлары кетеді.
Вена жүйесіндегі ерекшеліктер: 1-бүйректердің қақпа қан айналысы
болмайды; 2-сол жақтағы алдыңғы қуыс вена аз ғана түрлерінде жүрекке
өзінше барып құяды. Көпшілік жағдайда ол оң жақ алдыңғы қуыс венамен
қосылып, дененің алдыңғы жағындағы қанды жинап, оң жүрекшеге келіп
құйылады; 3-кардиналдық веналардың дара веналары болады; 4-көптеген
түрлерінде оң жақ дара вена өз бетінше алдыңғы қуыс венаға құйылады, ал
сол жақ дара вена қуыс венамен байланысын үзеді де көлденең вена арқылы
оң жақ дара венаға барып құйылады.
Зәр шығару және жыныс жүйелері. Зәр шығару мүшелері – жұп
мықын бүйректері бел маңайындағы омыртқа жотасының екі қапталында
орналасқан. Бүйректің ішкі жақтарынан несеп (зәр) ағарлар шығып, қуыққа
ашылады. Қуықтан несеп арнаулы несеп каналы арқылы сыртқа шығады.
Аталықтарында несеп каналы жыныс мүшесінің ішімен өтеді де,
аналықтарында-клитордың басында ашылады. Әрбір бүйректің алдыңғы
шетінде ақшылдау дене-ішкі секреция мүшесі болып табылатын бүйрек үсті
дене орналасқан.
Жыныс мүшелері – аталықтарында тұқым бездері жұмыртқа тәрізді
пішінді болып, құйрық түбіндегі ерекше қапшық-ен қалтасының ішіне
орналасқан. Тұқым бездерінің жоғарғы жағында олардың өсінділері болады
да, олардан тұқым жолдары шығады. Қос тұқым жолы шап каналы арқылы
құрсақ қуысына бағытталады. Дене қуысында қосымша жыныс бездері-
тұқым көпіршіктері мен қуықтың жанында пристательдік бездері болады,
бұл қосымша жыныс бездерінің жолдары да тұқым жолдарына қосылып,
одан жыныс мүшесінің ішімен өтетін зәр шығару каналына ашылады.
Аналық жыныс мүшелері бүйрек маңайында орналасқан жұп
жұмыртқа бездерімен берілген. Бір жұп жұмыртқа жолдары құрсақ қуысы
жағынан қарағанда түтікше тәрізді болып, оның алдыңғы ұштары кең
воронкаға айналады. Жұмыртқа жолдары қалың қабырғалы түтікше-жатын
мүйіздеріне енеді. Оң және сол жақ жатын мүйіздері өзара қосылып, жатын
денесін құрайды. Жатын сыртқы жыныс тесігіне ашылатын ұзарған қынапқа
жалғасады. Сыртқы жыныс тесігіне қынаптан басқа несеп жолы да
ашылады.
Достарыңызбен бөлісу: