Тірек мектебі (ресурстық орталық) жағдайында мұғалімді бейіндеп даярлау мәселелері

12

Педагогикалық  қызметті,  оның  құрылымдарын,  міндеттік  бөлшектерін,

жүйелік ұйымдастыру қағидаларын  зерттеу  мәселелерін қамтитын  басқаша

бағыт  саласында  маңызды  теориялық және  тәжірибелік  мәліметтер  де

баршылық. Демек,  бұл  жерде ғылыми  білімдерді  теңестіру  кезеңін  көрсететін

мәліметтердің жеткілікті  көлемде  жинақталғанын  айтуға  болады.  Мұғалімнің

еңбекке  деген  ықыласы, өмірлік  көзқарасы,  кәсіби  бағыты  сияқты  жеке

жинақылық сапалық мінезін  зерттеу  және  іздестіруді  сипаттайтын қарсы

үрдістегі пікірлер де жоқ емес.

Педагогикалық  ғылымның  үздіксіз  білім  беру  мәселелерінің ойысуы

мұғалім қызметіне  байланысты  тақырыптарды  жаңа қырынан қарастыруға

мүмкіндік  туғызды.  Нәтижеде  мұғалім  даярлаудың  әдістемелік  мүмкіндіктері

мен кәсіби мазмұнына баса назар аударатын оқытудың мақсатты тәсілі де дами

түсті.

Болашақ мұғалім  жұмысының мазмұндық және  міндеттік қырларын

нақтылау қажетті  мәліметтерді  таңдап  алу  негізінде  жүргізіледі.  Негізгі

педагогикалық

ережелерді

ғылыми 

пайдалану 

дәрежесін 

арттыру,

педагогикалық  қызметті  игерудің сапасын  жетілдіру  де  осы  мақсатқа қызмет

етуге тиісті.

Дидактикалық дайындық – кәсіби-педагогикалық даярлықтың негізгі және

маңызды саласы.

Дидактикалық даярлық дегеніміз не? Бұл – күрделі ұғым. Шағын жинақты

мектеп  мұғалімдерінің дидактикалық даярлығына  жататындар:  олардың оқыту

процесінің теориясы мен тәжірибесі бойынша игерген білімдері, педагогикалық

қызметке деген ынтасы мен мүмкіндіктері. Нақты айтқанда, оқытудың мақсаты

мен  мазмұны, оны ұйымдастыруда қолданатын  тиімді әдіс-тәсілдерді  жете

біліп,  іске  асырудың

жолдарын  меңгеруді  дидактикалық

даярлықты

анықтайтын  белгілер  деуге  болады.  Осыған  орай,  педагогикалық  қызметті

атқаруға қажет  мұғалімнің бойында  мынадай  дидактикалық  қабілеттер  болуы

қажет: оқыту үрдісін жоспарлай білу, оны мақсатты түрде бақылау мен бағалау

ісін орындап отыру.

Мектептегі  оқыту  дидактикалық  үрдіс  болғандықтан, тірек  мектебі

(ресурстық орталық) мұғалімі өзіне  тән  психологиялық, педагогикалық

ерекшеліктерді  білуі  міндетті.  Оқыту үрдісінің басты құралы – оқытудың

мақсаты мен мазмұны. Оқушылардың рухани дамуына, ең алдымен, оқытудың

ғылыми мазмұны мен гуманитарлық бағыты орасан зор ықпал етеді.

Шағын  жинақты  мектеп  мұғалімдерінің дидактикалық дайындығын

арттыру үшін  оларды  оқыту үрдісінің заңдылықтары  туралы  психологиялық

тұжырымдармен,  белгілі  теориялармен қаруландыру қажет.  Соңғы  курстың

студенттері  мен  мұғалімдер  арнаулы  пәндерден  алған  білімдер  дағдыларының

сапасы  мен  деңгейі  психология,  педагогика, әдістемелік  пәндерге қарағанда

жоғары  екенін  айтады.  Мұғалімнің кәсіби  шеберлігі  мен әрекетінің дербес

әдісінің  құрылымдық негіздері  оқытудың  құрылымына қатысты  толық және

жүйелік жобаларды қамтиды.

13

Сондықтан  оқытудың және білім  берудің келіскен  және динамикалық

мақсаттарын  білім  беру процесінің өзгеріп  отыратын  барлық талаптарына

жауап  беретіндей  етіп өңдеу  керек.  Жаңа процестің белсенділігі – мұғалімнің

біліктілігін 

жоғарылату 

жүйесінде 

кәсіби 

шеберлігінің 

құрылуының

қорытындысы  болып  табылады.  ХХІ ғасыр  білім  беру  жүйесінің нақты

кешендерін  ескере  отырып,

қазіргі  заманғы  мұғалім

өзгермелі  оқыту

технологиясын тез арада жүзеге асыруға, балалармен инновациялық оқу үрдісін

жылдам ұйымдастыруға қабілетті болуы қажет деген тұжырымдамаға келеміз.

Білім  беру  жүйесін  түбегейлі  реформалау  жағдайында  оның барлық

деңгейлері  арасында үздіксіздік принципі  сақталуы қажет.  Бұл  дегеніміз –

жүйенің бір  бөлігі өзгеріске ұшыраған жағдайда  онымен  байланысты  басқа

компоненттер  де  соған  байланысты  икемделуі  тиіс.  Бұл, əсіресе жалпы  орта

білім  беру  мен  кəсіби  білім  беру  деңгейлері  арасындағы  байланысқа қатысты.

Себебі кəсіби білім беру жүйесі (нақтырақ айтсақ, оның ішінде педагогикалық

мамандар  даярлау  жүйесі) жалпы  орта  білім  жүйесіне тікелей қызмет  етеді,

екіншісінің сапасынан бірінші жүйенің сапасы тəуелді болады.

Бұл жағдай жалпы білім берудің жоғары сатысында бейінді оқытуға көшіп

отырған  бүгінгі таңда өзекті  болғандықтан  мұғалімдерді даярлауда  болып

жатқан өзгерістерді  есепке ала отырып  жүргізілуі  керек.  Яғни тірек мектептің

(ресурстық орталықтың) жоғары  сатысында  жұмыс жасайтын  мұғалім  бейінді

оқыту  жағдайында жұмыс  істей  алатын,  оның ерекшеліктерін  білетін, сол

бойынша қосымша  білім  бағдарламаларын  жасай білетін жəне  оларды  жүргізе

алатын болуы қажет. Міне, осы аталғандар пəн мұғалімінің пəндік, əдістемелік

дайындығымен  бірдей  деңгейде  көңіл  бөлінетін,  маман даярлау жүйесінде

қалыптастырылатын негізгі құзыреттіліктер  болуы  тиіс. Дегенмен, қазіргі

кəсіби білім беру жүйесінің аталған өзгерістерді терең әрі жүйелі есепке алмай

отырғаны белгілі. Оның үстіне, біліктілікті арттыру жəне қайта даярлау жүйесі

де бұл мəселеге тек үзік-үзік сипатта мəн беріп отыр.

Шағын жинақты мектеп жағдайында мұғалімдерді кəсіби даярлау жүйесі

мен біліктілікті  арттыру  институттарының жұмыс  жоспарларына  талдау

жасағанда

анықталды.

Сондықтан

шағын

жинақты  мектеп  жағдайында

мұғалімдер  даярлау  жəне қайта  даярлау жүйесінде  білім  беру мазмұнын қайта

қарастыру, жоғарыда аталған өзгерістерді есепке алу қажеттігі туындайды. Бұл

жерде  білім  беру  жүйесінің барлық деңгейлері,  оның ішінде осы  саланы

басқару органдары өзара бірігіп күш жұмсау керек.

Бүгінгі  күні  біздің еліміздің  ғалымдары  алдында  білім  беру  саласының

даму  жолын қайтадан, жаңа  көзқарас  тұрғысынан қарастыру  міндеті  тұр.  Бұл

қоғам сұранысынан жəне қажеттілігінен туындайды. С.Т. Каргин, С.Қ. Омаров,

А.А.Мұқатаев

[6]

өз  еңбектерінде

бейінді  оқытуды

саралап-даралап

ұйымдастырудың,

бейінді  оқытуды  іске  асырудың

кейбір  мəселелеріне

тоқталады. Осы  жəне  басқа  да  еңбектерде білім  туралы  сөз  болғанда

оқушылардың сұраныстарын, қызығушылықтарын  ескеру, оқыту процесін əр

бейінде, оқу  материалын  игерудің түрлі  топтарына  негіздеп құру  мəселелері

14

көтеріледі.  Мұның барлығы оқыту мақсатын  оқушылардың мүмкіндіктері  мен

тілектеріне  жəне

қоғамның

əлеуметтік,

саяси-экономикалық

сұранысын

қанағаттандыруға сəйкестендіруден шығып отыр.

Бейіндік 

саралауды 

жүзеге 

асырудағы 

отандық

жəне 

шетелдік

мектептердің жұмысы  мен мəселеге қатысты  педагогикалық əдебиетті  талдай

келіп,  А.А. Мұқатаев  мынадай қорытындылар жасайды: оқытуды  бейіндік

саралаудың:

а)  тарихи-педагогикалық алғышарты – педагогика  тарихымен  шетелдік

жəне отандық педагогика практикасындағы оның тəжірибесі;

ə)

ғылыми-педагогикалық

алғышарты

–

оны  білім  алушылардың

сұраныстарына,

қызығушылықтары  мен  бейімдеріне

байланысты  оқыту

процесінің принциптеріне негіздеп жүргізу;

б) құқықтық-нормативтік  алғышарттары  осы  кезеңде қабылданған  «Білім

туралы»  Заңдар, базистік оқу  жоспарлары,  Білім  берудің жалпыға  міндетті

стандарттары,

Қазақстан  Республикасы  гимназиялары  мен

лицейлерінің

жұмысын ұйымдастыру туралы ережелер болып табылады [7].

Жоғарыда  айтылғандарды

қорыта  келе,

«бейінді

оқыту

–

білім

алушылардың мүдделерін, бейімділігі  мен

қабілеттерін  ескере  отырып,

оқытуды  саралау  жəне  даралау  процесі,  білім  беру процесін ұйымдастыру»

деген анықтамамен келісуге болады.

Бейінді  оқытудың ең басты  ерекшеліктерінің бірі – білім,  іскерлік,

дағдылар қалыптастырудан құзыреттілік тұрғыға  көшу.  Бұл  дегеніміз –

оқушылардың негізгі құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағыт  алу  деген  сөз.

Ал  ол үшін  бұрыннан қалыптасқан  кəсіби  білім  беру  процесін қайта құрып,

мамандар  даярлауда  осы  бағытта  жұмыс  жасауды  талап  етеді. Тірек  мектебі

(ресурстық орталық) жағдайында жұмыс  жасайтын мұғалімді даярлау нені

есепке ала отырып жүргізілуі керек жəне ол қандай құзыреттіліктерге ие болуы

қажет?

Шағын  жинақты  мектеп  жағдайында  мұғалім өзіндік идеялары  бар,  жаңа

оқу 

бағдарламаларын 

жасауға 

жəне 

жүргізуге

қабілетті, 

жоғары

интеллектуалдық əлеуетке  жəне ғылыми құзырлылыққа  ие, əдістемелік

даярлығы

қалыптасқан, 

сабақта 

оқушылардың

танымдық

іс-əрекетін

ұйымдастырудың түрлі əдістерін меңгерген тұлға болуы тиіс. Ол оқушылармен

бірге  олардың пəнге қызығушылығын арттыру  мақсатында  ізденімдік-зерттеу

жұмыстарын үнемі  жүргізуі қажет. Бейінді сыныптардағы  мұғалім  оқу,

ізденістік жұмысты ұйымдастырушы, кеңесші болып табылады.

Қазіргі кезде еліміздегі жалпы орта білім беретін мектептерде, оның ішінде

тірек  мектебі  (ресурстық орталық) жағдайында оқушыларды  кəсіпкерлікке

оқытуға және мұғалімдерді кəсіби даярлау мəселелерін шешуде жүйелілік жоқ

деуге негіз бар.

Елімізде қазіргі  жағдайда  кəсіпкерліктің мəні үлкен.  Бұл,  біріншіден,

Қазақстандағы нарықтық экономиканың өркендеуімен байланысты. Екіншіден,

меншік  формасының көптүрлілігімен,  еңбек мотивациясының  өзгеруімен,

15

экономикалық іс-əрекеттің субъектілері  арасында  бəсекелестік қатынастардың

дамуымен  тікелей  байланысты. Қазіргі  уақытта Қазақстан  экономикасында

кəсіпкерлік өндірістің барлық негізгі  факторларын қоғамның  қажеттілігін

қанағаттандыратын  тауар жəне қызмет  көрсетуді құрудың бірыңғай  процесіне

біріктіретін күшке айналуда.

Ресурстық орталық білім  кеңістігі өз қызметін  базалық және  тірек

мектептер  жүйесі  арқылы құрады.  Білім  жүйесіндегі қоғамдық  қозғалыстарды

қолдау бойынша  ресурстық орталықтың басты қызметі,  біздің ойымызша,

нормативтік-құқықтық, 

психологиялық-педагогикалық

және

ғылыми-

әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыруға көмек көрсету. Әрбір аудандағы базалық

мектептер әдістемелік,  ақпараттық-талдамалық және  кеңес  беру қызметтерін

жүргізеді. Өзінің мүмкіндіктерін  ескере  отырып,  оның базасында  ресурстық

орталық педагогикалық мамандарға  семинарлар  мен  кеңес  беру  жұмыстарын

жүргізеді;  тәжірибе  алмасу  мақсатында  балалар  бірлестігі  ресурсы  туралы

ақпараттар  жинайды; әртүрлі қызмет  бағыттары  бойынша  бағдарламалар

енгізеді және сынақтан өткізеді.

Тірек  мектебі  (ресурстық орталық)  қызметінің бір  бағыты қоғамдық

бірлестік  аясында  кеңес  беру  және үйлестіру  жұмыстарын ұйымдастыру.

Ресурстық орталықта желілік топтар қызмет атқарады. Желілік топтың құрамы

орталықтың  әдіскері  мен  түрлі  бірлестік, үйірмелермен  жұмыс  істейтін

мұғалімдерден  тұрады.  Желілік  топтың

жұмысының

барлық

кезеңінде

оқытудың проблемалық, зерттеу әдістері қолданылады;  мұғалімдер  нақты

практикалық тәжірибе  процесінде өз  біліктіліктерін арттырады.  Міне,  осы

секілді  желілік  жұмыс қазіргі  мұғалімнің кәсіби құзыреттілігін  арттырудың

тиімді  түрі  болып  табылады  және  бұл  түрлі  жасөспірім ұжымдарымен өзара

тығыз қарым-қатынас орнатуға көмектеседі.

Желілік топтар арқылы осы бірлестік, үйірмелердің қызметі үйлестіріледі,

әдістемелік

мәселелер, 

түрлі

ұйымдастыру-бұқаралық

жұмыс 

түрлері

талқыланады.  Мәселен,  ресурстық орталықтың желілік  топтары  жергілікті

жердің ерекшелігін  ескере  отырып құрылған  бірлестіктерден  тұруы  мүмкін.

Тірек  мектебі  (ресурстық орталық) осы қызметті үйлестіретін  басты звено

болып  табылады. Әрине,  кез  келген  бірлестік, үйірме өз  жарғысына  немесе

бағдарламасына  сәйкес қызмет  атқарады. Әлеуметтік  жобалар  мұғалімдерге

ұйымдастырушылық және  жобалық  қызметтерге қатысуға  мүмкіндік  береді.

Бағдарлама негізгі блоктарға-модульдерге бөлінеді.

1-модуль.  Отандық және  шетелдік үйірмелер  мен  бірлестіктердің тарихы

мен болашағы.

2-модуль.  Жастар қоғамдық бірлестіктерінің  қызметін құқықтық және

ақпараттық қолдау.

3-модуль. 

Жасөспірімдермен 

жұмыс

істеуде 

психологиялық-

педагогикалық аспектілер.

4-модуль. Жастар қозғалысының педагогикасы.

16

5-модуль. 

Жастар

қозғалысы 

саласында

әлеуметтік-тәрбие 

беру

технологиялары.

6-модуль. Балалар-жастар ортасы жай-күйінің мониторингі.

Әрбір модульдің мазмұны теориялық және практикалық сабақтардан және

жасөспірімдермен

өзара

әрекетінде 

білімін 

кеңейтіп, 

тереңдететін

педагогтердің түрлі өзіндік жұмыстарынан тұрады. Ұсынылып отырған арнайы

курста мынадай жұмыс түрлері жүргізіледі: курстың басты мәселелері бойынша

дәрістер; семинар сабақтары, жергілік қоғамдық бірлестік жетекшілерімен бірге

дөңгелек үстел өткізу, жеке кеңес беру, әңгімелесу, жобалар қорғау, өз білімін

жетілдіру жұмыстары (өз бетінше үйрену), кері байланыс орнату.

Сабақтар мазмұны бойынша ғылымилығымен, жаңашылдығымен; ал сабақ

беру  түрі  бойынша

өкілдер  арасында  кәсіби  диалогке  бағытталған

интерактивтілігімен және проблемалық мәселелерге негізделуімен ерекшеленуі

тиіс.

Мұғалімдердің

психологиялық-педагогикалық

дайындық

деңгейі

жеткілікті  ескенін  ескере  отырып,  курс  бағдарламасы  бірлестіктер, үйірмелер

ерекшелігіне байланысты сұрақтарға, оны ұйымдастырудың түрі мен әдістеріне

байланысты құрылады  және  мұғалімдердің коммуникативтік  біліктері  мен

кәсіби құзыреттілігін қалыптастыру бойынша тренингтер жүргізіледі.

Лекция  сабақтарында өтетін  тақырыпқа  байланысты  негізгі  идеялар,

теориялар  мен  принциптер қарастырылып,  талқыланады.  Курсты үйрету

процесінде мұғалімдердің өзіндік және жеке жұмыстарын жетілдіруге айрықша

назар аударылуы тиіс.

Сонымен, тірек мектебі  (ресурстық орталық) жағдайында  мұғалімдерді

бейіндеп даярлау дегеніміз – тірек мектебінде (ресурстық орталықта) білім беру

іс-əрекетінің əртүрлі формаларын кіріктіру, ашық білім беру ортасын жобалау,

баламалы білім беру мазмұнын жобалау жəне құрастыру, оқушылардың əртүрлі

деңгейдегі білім алу  іс-əрекетін ұйымдастыру құзыреттіліктерінің қалыптасуы,

ал  «мұғалімді  тірек мектебі  (ресурстық орталық) жағдайында кəсіпкерлік  іс-

əрекет  негіздерін  оқытуға  даярлау»  осы құзыреттіліктерді қалыптастыруға

бағытталған мамандарды кəсіби даярлау процесі болып табылады.

Қазіргі қоғамдық санада болып жатқан өзгерістер мен жаңартулар тұлғаны

жалпыадамзаттық құндылықтар мен өмірдің қарапайым ақиқаты тұтастығында

тəрбиелеуді нысана тұтады.

Адамдардың бойында білімді жоғары құндылық ретінде қарастыра алатын

қасиеттердің болуы олардың еліміздің болашағына деген жауапкершілік сезімін

ұлғайтып, əлеуметтік белсенділігін дамытады.

Қазіргі уақытта қоғам  тарапынан  жалпы  білім  беретін  мектепке,  оның

ішінде  тірек  мектепке  (ресурстық орталыққа) жаңа  талаптар қойып отырғаны

белгілі. Өйткені  адамның табысты өзін-өзі жүзеге  асыруы  оның білімділік

деңгейімен айқындалады.

Психологиялық-педагогикалық білімнің дамуының  қазіргі  деңгейі  басқа

оқу  орындары тəрізді  жоғары  оқу  орнында  болашақ кəсіби оқыту педагогы

17

даярлықтарының мазмұнын  жетілдіруді  көздейді.  Ақпараттар  легі өте  көп

болғандықтан, бүгінгі таңда мамандарға өмір бойына жететін терең білім беру

мүмкін  емес. Сондықтан  білімді  барлық  өмір  бойына  емес,  керісінше, өмір

бойы білім алу қажеттілігі туындайды. Бұл жоғары мəдениетті, шығармашылық

тұрғыдан  ойлай  алатын,

жаңашылдыққа

құштар  мамандарды

даярлау

барысында іске асырылуы тиіс. Мұның өзі кəсіби білім беру барысында кəсіби

іс-əрекеттің

негізгі  ерекшеліктерін  есепке  алуды  жəне  оларды  тиімді

пайдалануды қажет етеді.

Тірек  мектебі  (ресурстық орталық) жағдайында  кəсіпкерлік  іс-əрекет

негіздерін  оқытуға  даярлаудың  ғылыми  деңгейін  көтеру  іргелі ғылымдардың

жаңалықтары  негізінде  жүзеге  асырылады,  сондықтан  нақты  мамандықтың

қағидалары осы ғылымдардың заңдарына  сүйенуі  керек.  Сонымен  кəсіби

даярлық мазмұны,  ең алдымен, оның негізділігін  білдіреді,  яғни  мамандардың

жалпы ғылыми даярлығын жетілдіруді талап етеді.

Сонымен,  болашақ

тірек  мектебі  (ресурстық

орталық)

педагогінің

даярлығын

үнемі  жетілдіріп  отырудың  қажетті

шарты  жоғары  оқу

орындарынан  шығатын  маманның  қоғамның талаптарына  сəйкес  келуі  болып

табылады. Қазіргі  кезде қоғамдық-саяси  ойлаудың  қарқынды  дамуы  кəсіби

білім  беру  жүйесінде үнемі жаңа  идеяларды  іздестіріп  отыруды  жəне  оның

үздіктерін таңдап алуды міндеттейді.

Сондықтан қоғамдық  қатынастар  саласындағы  жаңалықтар  мамандарды

оқыту мазмұнында көрініс табуы тиіс, ал кəсіби білім беру мазмұны қоғамның

жаңару перспективасына сай жүзеге асырылуы тиіс.

Бүгінгі  жағдайда

қоғамға

қандай  адамдар

қажет?  Жалпы

қоғам

сұраныстарын  талдау қоғамның өзгермелі өмір жағдайларына,  экономикалық

даму

қарқынына  тез

əрі  жылдам  бейімделе  алатын

білімді,

ұтқыр,

шығармашыл,  бастамашыл, өзін-өзі жетілдіруге  мүдделі  жəне қабілетті

адамдарды қажетсінетінін көрсетеді. Осындай тұлғаларды қалыптастыру сөзсіз

үлкен, сапалы өзгерістерді керек ететін білім беру жүйесінің алдына қойылатын

ең басты міндет болып табылады.

Осы  айтылғандардың барлығы  бізге  жоғары  оқу  орындарында  болашақ

педагогты кəсіби  бейінді  мектеп жағдайында кəсіпкерлік  іс-əрекет  негіздерін

оқытуға даярлау қажеттілігін дəлелдейді.

Мұғалім 

тұлғасының

сапасын 

айқындау

қоғамның

жеке 

тұлға

дайындығына

қойып  отырған  талаптарынан,

қаулы-қарарлар  шешімінен

туындайды.  Олай  болса, қазіргі қоғамда  мұғалім  тұлғасына қойылатын  талап

өте жоғары  болғандықтан,  педагог тұлғасының  қалыптасуында  ең бірінші

мәселе оның кәсіби дайындығының жоғарылығы, оқу үрдісін ұйымдастыра білу

шеберлігі болуға тиіс.

18

жүктеу/скачать 0,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: