Большая синица
Сарыбауыр шымшық (үлкен көк шымшық)
Great Tit Parus major
Размером с воробья. Общеизвестная птица наших городов и сел. Жи-
вет также и в лесах, где есть дуплистые деревья. Узнается по серовато-
зеленой спине, желтому брюшку с черной продольной полосой и чер-
ной голове с белыми щеками. Кладка из 8-12 и более яиц. Питание
смешанное: летом – насекомые, зимой – семена растений и угощения
со стола человека. Оседлая птица.
Үлкендігі торғайдай. Біздің қалаларымыз пен ауылдарымызға жақсы
таныс құс. Сол сияқты қуыс ағаштары бар ормандарында да тіршілік
етеді. Арқасы жасыл, құрсағы сары әрі қара ұзына бойы орналасқан
жолағы бар, басы қара, жағы - ақ. 8-12 және оданда көп жұмыртқа
салады. Қорегі аралас: жазда - насекомдар, қыста - өсімдіктердің
тұқымдары мен азық-түлік қалдықтары. Отырықшы құс.
Домовый воробей Үй торғайы
House Sparrow Passer domesticus
Все знают эту птицу, но не каждый может отличить самца от самки. А
это просто: самка однотонно буровато-серая с пестринками, а у сам-
ца голова пепельная с коричневым затылком и горло черное. Птица
зерноядная, но птенцов выкармливает насекомыми. В году несколько
кладок по 4-6 яиц. Ведет оседлый образ жизни.
Бұл құсты көпшілік біледі, бірақ әркім аталығы мен аналығы ажы-
рата алмайды. Ал бұл оп-оңай: аналығы біртектес теңбілді көкшіл
сұр, ал аталықтарының басы күлгін, желкесі қоңыр және тамағы қара.
Дәнқоректі құс, бірақ балапандарын насекомдармен асырайды. 4-6
жұмыртқа салып жылына бірнеше рет ұялайды. Отырықшы құс.
Полевой воробей Жауторғай
Eurasian Tree Sparrow Passer montanus
Немного меньше домового воробья и отличается от него коричневым
верхом головы, черными пятнами на белых щеках и белым ошейни-
ком. Самец и самка сходно окрашены. Более «деревенская» птица, чем
домовый, живущий в основном в городах. Кладка из 5-6 яиц. Живет
оседло.
Үй торғайынан сәл кішірек және одан айырмашылығы басының
үсті қоңыр, ақ түсті жағында қара дақтары бар және қарғысы ақ.
Аталығы мен аналығының реңі ұқсас. Негізінен қалалы жерлерде
мекендейтін үй торғайына қарағанда жауторғай ауылды жерлерде
көбірек кездеседі. 5-6 жұмыртқа салады. Отырықшы.
145.
146.
147.
145
146
147
128
129
Беркут Бүркіт
Бородач Сақалтай
Черный коршун
Кезқұйрық
Кумай Құмай
Курганник Жамансары
Обыкновенная пустельга
Күйкентай
Орлан-белохвост
Аққұйрықты субүркіт
Обыкновенный осоед
Аражегіш
Скопа Балықшы тұйғын
Шахин Бидаяқ
Степной лунь
Дала құладыны
Тетеревятник Қаршыға
Силуэты некоторых хищных птиц, обитающих в Казахстане
Қазақстанда мекендейтін кейбір жыртқыш құстардың бейнесі
Части тела птицы
Құстардың дене бөлімдері
Подклювье
Уздечка
Надклювье
Лоб
Темя
Затылок
Зашеек
Щеки
Плечевые перья
Спина
Поясница
Верхние кроющие хвоста
Рулевые
Первостепенные маховые
Второстепенные маховые
Лапа
Цевка
Голень
Брюхо
Грудь
Зоб
Горло
Кроющие
первостепенных
маховых
Верхние
кроющие
крыла
Кроющие уха
Надхвостье
130
131
Второй критерий – «А3: Сообщества, ограниченные биомом»
Известно или предполагается, что на данной территории обитает зна-
чительное количество видов, распространение которых ограничено
одним биомом (виды, типичные для ландшафта – степь, пустыня, вы-
сокогорье и др.).
Третий критерий – «А4: Скопления»
Он используется, если на территории обитает не менее 1% географиче-
ской или мировой численности вида, либо на ней обитает более 20 ты-
сяч водоплавающих и околоводных птиц, либо она находится на суже-
нии пролётных путей мигрирующих птиц – «бутылочном горлышке».
Размеры IBA могут быть любыми, но она должна отвечать всем по-
требностям птиц и быть как-то приспособлена для охраны. Сейчас в
мире определено более 12 тысяч IBA. В Европе более 4000 IBA по-
крывают около 7% ее территории, и около 2500 из них находятся под
охраной законодательства Европейского Союза.
В Казахстане работа по этой программе ведется с 2003 г. Ассоциацией
сохранения биоразнообразия Казахстана (АСБК), при поддержке одно-
го из ведущих партнеров BirdLife International – Королевского обще-
ства защиты птиц (RSPB, Великобритания). К 2008 г. завершен первый
этап инвентаризации ключевых орнитологических территорий страны
и опубликована книга «Ключевые орнитологические территории Ка-
захстана». Описана и подтверждена BirdLife International 121 ключе-
вая орнитологическая территория, общей площадью 14 986 249 га, что
составляет 5,5% площади республики. Около трети из этих участков
полностью или частично входят в существующие особо охраняемые
природные территории (заповедники, национальные парки, резерваты,
заповедные зоны, заказники), а для остальных необходима работа по
их сохранению, которая позволит поддержать существование уникаль-
ного мира птиц Казахстана и внести важный вклад в защиту биораз-
нообразия в глобальном масштабе.
Ключевые орнитологические территории
Ключевые орнитологические территории – русскоязычное название
международной программы по IBA (Important Bird Areas), проводимой
в течение многих лет Международным союзом охраны птиц (BirdLife
International) и его партнерами по всему миру. IBA – это участки, наи-
более важные для обитания птиц, особенно для редких и находящихся
под угрозой исчезновения видов. При этом они играют огромную роль
не только для птиц, но и для охраны природы в целом.
Цель программы– выделение и защита IBA по всему миру. Первым
шагом программы в любой стране является полная инвентаризация
IBA на научной основе. Для этого анализируются все имеющиеся дан-
ные, создается список предполагаемых IBA, собирается дополнитель-
ная информация, все данные вводятся в компьютерную базу и делает-
ся окончательный список IBA, согласованный с BirdLife International.
Наконец, публикуется книга по IBA региона. После описания IBA, ор-
ганизуется деятельность по их сохранению и проводится мониторинг
их состояния.
IBA – это территории международного значения, и определяются они
с использованием стандартных глобальных критериев. В Казахстане и
Центральной Азии применимы три критерия. Территория должна со-
ответствовать хотя бы одному из них.
Первый критерий - «А1: Глобально угрожаемые виды»
Он используется, если известно или предполагается, что на данной
территории обитает, постоянно или временно, значимое число особей
глобально угрожаемых видов. В Казахстане таких видов тридцать два
(см. таблицу ниже).
Маңызды орнитологиялық территориялар
Маңызды орнитологиялық территориялар (МОТ) – Халықаралық
құстарды қорғау Одағы (BirdLife) мен оның серіктестері бүкіл
дүние жүзінде көп жылдардан бері IBA (Important Bird Areas) бой-
ынша жүргізіп келе жатқан халықаралық бағдарламаның орысшадан
аударғандағы (ключевые орнитологические территории) аты. МОТ
(IBA) – құстардың, әсіресе сирек кездесетін және жойылып кету-
ге қауып төніп тұрған түрлердің, мекендеуіне ең маңызды телімдер.
Бұлар тек құстар үшін ғана үлкен роль атқарып қоймайды, сол сияқты
табиғатты тұтастай қорғауда да зор маңызға ие.
Бағдарламаның мақсаты – МОТ-ты бүкіл дүние жүзі бойынша
анықтау және қорғау. Кез-келген елде бағдарламаның алғашқы қадамы
МОТ-ты ғылыми негізде толықтай тексеру болып табылады. Бұл
үшін қолдағы бар барлық деректер талданады, ұсынылатын МОТ-ң
тізімі жасалынады, қосымша ақпараттар жиналады, барлық деректер
компьютерлік базаға енгізіледі және МОТ-ң ХҚҚО-мен (халықаралық
құстарды қорғау Одағы) келісілген соңғы тізімі жасалады. Ең соңында
аймақтың МОТ-ы жайында кітап шығарылады. МОТ анықталып
болған соң оларды сақтау бойынша іс-әрекеттер ұйымдастырылады
және олардың жағдайларына қадағалау жүргізіледі.
МОТ (IBA) – халықаралық маңызға ие территориялар және олар
ғаламдық стандарттық критерийлерді қолдана отырып анықталады.
Қазақстан мен Орталық Азияда үш критерий қолданылады. Террито-
рия ең болмағанда олардың біреуіне сәйкес келуі керек.
132
Эк
осист
емы
Эк
ожүйе
лер
Лес
ост
епь
Орманды
дала
Ст
епь
Дала
Сух
ая
ст
епь
Қу
аң
дала
Опу
стыненная
ст
епь
Шөлді
дала
По
лупу
стыня
Шөлейт
Пу
стыня
Шөл
Горы Та
улар
Во
доемы
Суқоймалары
Со
лончаки
Сор
таңдар
Леса Ормандар
До
лины
рек
Өз
ендер
дің
алқапт
ары
Клю
чевые орнит
ологиче
ские террит
ории
Бірінші критерий – “А1: Ғаламдық қауып төнуші түрлер”. Бұл осы
территорияда тұрақты немесе уақытша мекендейтіні белгілі немесе
мекендеуі мүмкін ғаламдық қауып төнуші түрлердің саны көп болған
жағдайда қолданылады. Қазақстанда мұндай түрлер 32 (қара: таблица
төменде).
Екінші критерий – “А3: Биоммен шектелген қауымдастық”. Осы терри-
торияда таралуы бір биоммен шектелген бірнеше түрлердің мекендеуі
белгілі немесе мекендеуі мүмкін болған жағдайда қолданылады
(бұларға дала, шөл, биік тау және басқа да ландшафттарға тән түрлер
жатады).
Үшінші критерий – “А4: Топтану”. Бұл егер территорияда
географиялық немесе әлемдік түрлердің 1%-н артығы мекендесе,
не онда 20 мыңнан аса су және сумаңы құстары мекендесе, не бол-
маса территория миграция жасайтын құстардың ұшу жолдарының
тарылған жерінде –“шөлмек ауызда” орналасса қолданылады.
МОТ-ң ауданы әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ол құстардың барлық
қажетіне сай әрі қорғау үшін бейімделген болуы керек. Қазір дүние
жүзінде 12 мыңнан аса IBA (МОТ) анықталған. Европада 4000-н
аса МОТ оның территориясының 7%-на жуығын алып жатыр және
олардың 2500-і Европалық Одақтың заңдарымен қорғалады.
Қазақстанда бұл бағдарлама бойынша жұмыс 2003-ші жыл-
дан бері Қазақстанның биоалуантүрлілігін сақтау ассоциациясы
(ҚБСА) өзінің жетекші серіктестерінің бірі BirdLife International –
Құстарды қорғаудың Корольдік қоғамының(RSPB, Ұлыбритания)
көмегімен жүргізілуде. 2008-ші жылға дейін еліміздегі маңызды
орнитологиялық территорияларды тексерудің бірінші сатысы
аяқталды және “Қазақстанның маңызды орнитологиялық территория-
лары” кітабы шығарылды. 121 маңызды орнитологиялық территория-
лар анықталды және оларды BirdLife International қолдады, бұлардың
ауданы 14986249 га, яғни республика ауданының 5,5 %–н құрады.
Бұл телімдердің 1/3 бөлігі тұтастай немесе жартылай қазіргі кездегі
ерекше қорғалатын табиғи территориялардың (қорықтар, ұлттық пар-
ктер, резерваттар, қорықтық аймақтар, қорықшалар) құрамына енеді,
ал қалғандары үшін оларды сақтау жұмыстары қажет, өйткені олар
Қазақстанның өзіндік ерекшеліктері бар құстар әлемінің тіршілік
етуін қолдауға мүмкіндік береді және биоалуантүрлілікті ғаламдық
масштабта қорғауға маңызды үлесін қосады.
Маңыз
ды орнит
ологиялық террит
ориялар
134
135
032 Озеро Кушмурун
033 Койбагар-Тюнтюгурская
система озер
034 Аманкарагайский бор
035 Озеро Сулуколь
036 Кулыколь-Талдыкольская
система озер
037 Тоунсоркие озера
038 Жарсор-Уркашские соры
039 Санкебайские озера
040 Наурзумский заповедник
041 Сарыкопинская
озерная система
042 Иргиз-Тургайские озера
043 Малое Аральское море
044 Дельтовые озера
реки Сырдарья
045 Озеро Теренколь
046 Озеро Жыланды
047 Озеро Балыкты
048 Озеро Шаглытениз
049 Алексеевские боры
050 Жаркольская группа озер
051 Коргалжынский заповедник
052 Амангельды
053 Жумай-Майшукырская
группа озер
054 Окрестности поселка Коргал-
жын
055 Уялышалкарская группа озер
056 Кумдыколь-Жарлыкольская
группа озер
057 Актубек
058 Озера Тузащы и Карасор
059 Озеро Тассуат
060 Озера Култансор и Татысор
061 Озера Ащыколь и Баракколь
001 Озеро Шалкар
002 Низовья реки Ащыозек
003 Озеро Саршыганак
004 Кушумские озера
005 Урдинские пески
006 Камыш-Самарские озера
007 Река Уил и пески Тайсойган
008 Казахстанская часть дельты
Волги (Жамбай)
009 Дельта Урала
010 Низовья реки Эмба
011 Тюленьи острова
012 Озеро Караколь
013 Актау
014 Западный чинк плато Устюрт
015 Впадина Карагие
016 Впадина Каунды
017 Впадина Басгурлы-Жазгурлы
018 Северо-западный чинк плато
Устюрт
019 Чинк Донызтау
020 Сагыз
021 Лес Жагабулак
022 Мугоджары
023 Озера Тениз-Каракамыс
024 Озеро Акжан
025 Сорбалык-Майбалыкская
группа озер
026 Камышово-Жаманкольская
группа озер
027 Шошкалинская
озерная система
028 Озеро Большой Как
029 Озеро Аксуат
030 Озеро Жалтыр
031 Озеро Малый Как
062 Улытау
063 Мелкосопочник Аяк-Бестау
064 Низкогорья Ортау
065 Среднее течение Сарысу
066 Низовья реки Сарысу
067 Западная кромка песков Кара-
койын и Жетиконыр
068 Теликольские озера
069 Низовья реки Чу
070 Урочище Кеншектау
071 Урочище Акжар
072 Озеро Кызылколь
073 Арыстанды
074 Шошкакольские озера
075 Арысская и Карактауская за-
поведная зона
076 Чардаринское
водохранилище
077 Перевал Чокпак
078 Аксу-Джабаглинский
заповедник
079 Терс-Ащибулакское водохра-
нилище
080 Озеро Теке
081 Озеро Корганколь
082 Урочище Карасук
083 Искринские боры
084 Ерейментау
085 Гидроузел № 10
канала Иртыш-Караганда
086 Гидроузел № 9
канала Иртыш-Караганда
087 Озеро Саумалколь
088 Озеро Карасор
089 Озеро Балыктыколь
090 Низовья реки Каратал
091 Озеро Ушколь
092 Дельта Или
093 Топарская система озер
094 Желторанга
095 Жусандала
096 Капчагайский каньон
097 Озера Сорбулак
098 Большое Алматинское
ущелье
099 Алматинский заповедник
100 Плато Ассы
101 Национальный парк
«Алтын-Эмель»
102 Хребет Торайгыр
103 Верховья Чарына
104 Озеро Тузколь
105 Ертiс орманы
(Шалдайский бор)
106 Щербактинские озера
107 Семей орманы
(Семипалатинские боры)
108 Западные и северные
предгорья Калбы
109 Чингизтау
110 Восточный мелкосопочник
111 Горы Жагалбайлы
и Туйемойнак
112 Горы Карабас
113 Горы Аркалы
114 Дельта Тентека
115 Каменные острова Алаколя
116 Райская долина
117 Черепашьи острова
118 Чердояк
119 Маркакольский заповедник
120 Дельта Черного Иртыша
121 Горы Манырак
Ключевые орнитологические территории (IBA) Казахстана
(по состоянию на октябрь 2008 г.)
Қазақстанның маңызды орнитологиялық территориялары (IBA)
(2008 жылдың қазан айындағы жағдайы бойынша)
136
137
Русск
ое назв
ание
Қазақша а
ты
Анг
лийск
ое назв
ание
Ла
тинск
ое назв
ание
Ст
ат
ус угрозы
Қа
уіп төну
ст
ат
усы
Харак
тер
пребы
-
вания Келіп-к
ет
у сипа
ты
Ку
дрявый пелик
ан
Бұйра бірқазан
Dalmatian Pelican
Pelecanus crispus
VU
гн.
Писк
ульк
а
Шиқылдақ қаз
Lesser
White-fronted Goose
Anser erythropus
VU
пр.
Сух
оно
с
Қутұмсық қаз
Swan Goose
Anser cygnoides
VU
гн.
Красноз
обая к
азарк
а
Қызылж
емс
ау
лы к
арашақаз
Red-breasted Goose
Branta ruficollis
EN
пр.
Мраморный чирок
М
әр
мә
р шүрег
ей
Marbled
Teal
Marmaronetta angustirostris
VU
?
Белог
лазая чернеть
Алакөз қара
лаүйрек
Ferrugineus Duck
Aythya nyroca
NT
гн.
Савк
а
Ақбас үйрек
White-headed Duck
Oxyura leucocephala
EN
гн.
Ор
лан-до
лг
охв
ост
Ақиық с
убүркіт
Pallas’
s Fish-eagle
Haliaeetus leucoryphus
VU
?
Стерв
ятник
Жұр
тшы
Egyptian
V
ulture
Neophron percnopterus
EN
гн.
Черный гриф
Тазқара
Cinereous
V
ulture
Aegypius monachus
NT
гн.
Степной лунь
Да
ла құладыны
Pallid Harrier
Circus macrourus
NT
гн.
Бо
льшой по
дор
лик
Шаңқылдақ қыран
Great Spotted Eagle
Aquila clanga
VU
гн.
М
огильник
Қарақұс
Imperial Eagle
Aquila heliaca
VU
гн.
Степная пустельга
Да
ла күйк
ент
айы
Lesser Kestrel
Falco naumanni
VU
гн.
Коб
чик
Бөк
тергі
Red-footed Falcon
Falco vespertinus
NT
гн.
Ба
лобан
Ителгі
Saker Falcon
Falco cherrug
EN
гн.
Лаггар
Лаггар
Lagger Falcon
Falco jugger
NT
за
л.
(на 01.12.2008)
В
таб
лицу
вклю
чены
виды,
вст
ре
чающие
ся
в
Казах
ст
ане
и
нах
о-
дящие
ся
в
списк
ах
глоба
льно
угро
жаемых
видов
IUCN
(МСОП),
со
ст
ав
ляемых BirdLife International.
Ке
стег
е
BirdLife
International
құрастырған
Қазақст
анда
ке
зде
сетін
және
IUCN-ң
(ХТҚО)
ға
ламдық
қа
уіп
төнуші
тізімдерінде
тұрған
түр
лер енгізілг
ен
По
яснения к аббревиат
уре:
Аббревиат
ураға (бе
лгілерге) түсінік
т
еме
лер:
С
т
ат
ус угро
зы – Қа
уіп төну ст
ат
усы
CR:
critic
ally
endanger
ed
–
нах
одящие
ся
на
грани
по
лног
о
ис
-
че
знов
ения
(критиче
ски
угро
жаемые)
–
то
лықт
ай
ж
ойылып
кет
у
шегінде тұрғандар (қа
тты қа
уіп төнушілер)
EN:
endanger
ed
–
ис
че
зающие
(угро
жаемые)
–
ж
ойылып
бара
жа
тқандар (қа
уіп төнушілер)
VU:
vulnerable
– у
язвимые - шыдамсыз
дар
CD:
conservation
dependent
–
зависящие
от
охраны
(ну
ждающие
ся
в о
хране) – қорға
уға байланыстылар (қорға
уды қаж
ет ет
ушілер)
DD:
data
deficient
–
не
до
ст
ат
ок
данных
(для
вклю
чения
в
как
ую-
либо
ка
тег
орию)
–
дерек
тер
ж
етіспейтіндер
(қандай
да
бір
ка
тег
орияға жа
тқыз
у үшін)
NT
:
near
thr
eatened
–
«б
лизкие
к
угро
жаемым»,
т.е.
виды,
ко
то
-
рые
могут
в
бу
дущем
попасть
по
д
угроз
у
–
“қа
уіп
төнуг
е
жакын
тұрғандар”, яғни бо
лашақт
а қа
уіп төнетіндер
Харак
тер
пре
быв
ания
:
гн.
–
гне
здит
ся,
пр.
–
вст
ре
чает
ся
то
льк
о
на
про
лете,
за
л.
–
за
леты,
то
есть
единичные
случайные
вст
ре
чи;
? – о
чень ре
док, х
арак
тер пребыв
ания неяс
ен.
Ке
ліп-к
ет
у
сипаты
:
гн.
–
ұялайтын,
пр.
–
тек
ұшып
клу-к
ет
у
ке
зінде
ке
зде
се
ді,
за
л.
–
ке
здейсоқ
келу
, яғни
ж
ек
еленг
ен
ке
здейсоқ
ке
зде
су
; - өте сирек, к
еліп-к
ет
уі б
елгісіз
Достарыңызбен бөлісу: |