Справочник по птицам Казахстана Қазақстаң құстарының қысқаша анықтамасы В. В. Хроков, С. Л. Скляренко



Pdf көрінісі
бет10/13
Дата18.01.2017
өлшемі10,53 Mb.
#2161
түріСправочник
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13

Большая синица

Сарыбауыр шымшық (үлкен көк шымшық)

Great Tit    Parus major   

Размером с воробья. Общеизвестная птица наших городов и сел. Жи-

вет также и в лесах, где есть дуплистые деревья. Узнается по серовато-

зеленой спине, желтому брюшку с черной продольной полосой и чер-

ной голове с белыми щеками. Кладка из 8-12 и более яиц. Питание 

смешанное: летом – насекомые, зимой – семена растений и угощения 

со стола человека. Оседлая птица.

Үлкендігі торғайдай. Біздің қалаларымыз пен ауылдарымызға жақсы 

таныс құс. Сол сияқты қуыс ағаштары бар ормандарында да тіршілік 

етеді. Арқасы жасыл, құрсағы сары әрі қара  ұзына бойы орналасқан 

жолағы бар, басы қара, жағы - ақ.  8-12 және оданда көп жұмыртқа 

салады.  Қорегі  аралас:  жазда  -  насекомдар,  қыста  -  өсімдіктердің 

тұқымдары мен азық-түлік қалдықтары. Отырықшы құс.

Домовый воробей    Үй торғайы

House Sparrow    Passer domesticus   

Все знают эту птицу, но не каждый может отличить самца от самки. А 

это просто: самка однотонно буровато-серая с пестринками, а у сам-

ца голова пепельная с коричневым затылком и горло черное. Птица 

зерноядная, но птенцов выкармливает насекомыми. В году несколько 

кладок по 4-6 яиц. Ведет оседлый образ жизни.

Бұл құсты көпшілік  біледі, бірақ  әркім  аталығы мен аналығы  ажы-

рата алмайды. Ал бұл оп-оңай: аналығы  біртектес  теңбілді  көкшіл 

сұр, ал аталықтарының басы күлгін,  желкесі қоңыр және тамағы қара. 

Дәнқоректі  құс,  бірақ    балапандарын  насекомдармен  асырайды.  4-6  

жұмыртқа салып жылына бірнеше рет ұялайды. Отырықшы құс.

Полевой воробей    Жауторғай

Eurasian Tree Sparrow    Passer montanus   

Немного меньше домового воробья и отличается от него коричневым 

верхом головы, черными пятнами на белых щеках и белым ошейни-

ком. Самец и самка сходно окрашены. Более «деревенская» птица, чем 

домовый, живущий в основном в городах. Кладка из 5-6 яиц. Живет 

оседло.


Үй  торғайынан  сәл  кішірек  және  одан  айырмашылығы  басының 

үсті  қоңыр,  ақ  түсті  жағында    қара  дақтары  бар  және    қарғысы  ақ. 

Аталығы  мен  аналығының  реңі  ұқсас.  Негізінен  қалалы  жерлерде 

мекендейтін  үй  торғайына  қарағанда  жауторғай  ауылды  жерлерде 

көбірек  кездеседі. 5-6 жұмыртқа салады. Отырықшы.

        


145. 

146. 

147. 

145


146

147


128

129


Беркут   Бүркіт

Бородач   Сақалтай

Черный коршун 

Кезқұйрық

Кумай   Құмай

Курганник   Жамансары

Обыкновенная пустельга

Күйкентай

Орлан-белохвост  

Аққұйрықты субүркіт

Обыкновенный осоед 

Аражегіш


Скопа   Балықшы тұйғын

Шахин   Бидаяқ

Степной лунь

Дала құладыны

Тетеревятник   Қаршыға

Силуэты некоторых хищных птиц, обитающих в Казахстане

Қазақстанда мекендейтін кейбір жыртқыш құстардың бейнесі

Части тела птицы

Құстардың дене бөлімдері

Подклювье

Уздечка

Надклювье



Лоб

Темя


Затылок

Зашеек


Щеки

Плечевые перья

Спина

Поясница


Верхние кроющие хвоста

Рулевые


Первостепенные маховые

Второстепенные маховые

Лапа

Цевка


Голень

Брюхо


Грудь

Зоб


Горло

Кроющие


первостепенных

маховых


Верхние

кроющие


крыла

Кроющие уха

Надхвостье


130

131


Второй критерий – «А3: Сообщества, ограниченные биомом»

Известно или предполагается, что на данной территории обитает зна-

чительное  количество  видов,  распространение  которых  ограничено 

одним биомом (виды, типичные для ландшафта – степь, пустыня, вы-

сокогорье и др.).

Третий критерий – «А4: Скопления»

Он используется, если на территории обитает не менее 1% географиче-

ской или мировой численности вида, либо на ней обитает более 20 ты-

сяч водоплавающих и околоводных птиц, либо она находится на суже-

нии пролётных путей мигрирующих птиц – «бутылочном горлышке».

Размеры IBA могут быть любыми, но она должна отвечать всем по-

требностям птиц и быть как-то приспособлена для охраны. Сейчас в 

мире определено более 12 тысяч IBA. В Европе более 4000 IBA по-

крывают около 7% ее территории, и около 2500 из них находятся под 

охраной законодательства Европейского Союза. 

В Казахстане работа по этой программе ведется с 2003 г. Ассоциацией 

сохранения биоразнообразия Казахстана (АСБК), при поддержке одно-

го из ведущих партнеров BirdLife International – Королевского обще-

ства защиты птиц (RSPB, Великобритания). К 2008 г. завершен первый 

этап инвентаризации ключевых орнитологических территорий страны 

и опубликована книга «Ключевые орнитологические территории Ка-

захстана». Описана и подтверждена BirdLife International 121 ключе-

вая орнитологическая территория, общей площадью 14 986 249 га, что 

составляет 5,5% площади республики. Около трети из этих участков 

полностью или частично входят в существующие особо охраняемые 

природные территории (заповедники, национальные парки, резерваты, 

заповедные зоны, заказники), а для остальных необходима работа по 

их сохранению, которая позволит поддержать существование уникаль-

ного мира птиц Казахстана и внести важный вклад в защиту биораз-

нообразия в глобальном масштабе.



Ключевые орнитологические территории

Ключевые  орнитологические  территории  –  русскоязычное  название 

международной программы по IBA (Important Bird Areas), проводимой 

в течение многих лет Международным союзом охраны птиц (BirdLife 

International) и его партнерами по всему миру. IBA – это участки, наи-

более важные для обитания птиц, особенно для редких и находящихся 

под угрозой исчезновения видов. При этом они играют огромную роль 

не только для птиц, но и для охраны природы в целом. 

Цель программы– выделение и защита IBA по всему миру. Первым 

шагом  программы  в  любой  стране  является  полная  инвентаризация 

IBA на научной основе. Для этого анализируются все имеющиеся дан-

ные, создается список предполагаемых IBA, собирается дополнитель-

ная информация, все данные вводятся в компьютерную базу и делает-

ся окончательный список IBA, согласованный с BirdLife International. 

Наконец, публикуется книга по IBA региона. После описания IBA, ор-

ганизуется деятельность по их сохранению и проводится мониторинг 

их состояния.

IBA – это территории международного значения, и определяются они 

с использованием стандартных глобальных критериев. В Казахстане и 

Центральной Азии применимы три критерия. Территория должна со-

ответствовать хотя бы одному из них.

Первый критерий - «А1: Глобально угрожаемые виды» 

Он  используется,  если  известно  или  предполагается,  что  на  данной 

территории обитает, постоянно или временно, значимое число особей 

глобально угрожаемых видов. В Казахстане таких видов тридцать два 

(см. таблицу ниже). 



Маңызды орнитологиялық территориялар

Маңызды  орнитологиялық  территориялар  (МОТ)  –  Халықаралық 

құстарды  қорғау  Одағы  (BirdLife)  мен  оның  серіктестері  бүкіл 

дүние  жүзінде  көп  жылдардан  бері  IBA  (Important  Bird Areas)  бой-

ынша жүргізіп келе жатқан халықаралық бағдарламаның орысшадан 

аударғандағы  (ключевые  орнитологические  территории)  аты.  МОТ 

(IBA)  –  құстардың,  әсіресе  сирек  кездесетін  және  жойылып  кету-

ге қауып төніп тұрған түрлердің, мекендеуіне ең маңызды телімдер. 

Бұлар тек құстар үшін ғана үлкен роль атқарып қоймайды, сол сияқты 

табиғатты тұтастай қорғауда да зор маңызға ие.

Бағдарламаның  мақсаты  –  МОТ-ты  бүкіл  дүние  жүзі  бойынша 

анықтау және қорғау. Кез-келген елде бағдарламаның алғашқы қадамы 

МОТ-ты  ғылыми  негізде  толықтай  тексеру  болып  табылады.  Бұл 

үшін  қолдағы  бар  барлық  деректер  талданады,  ұсынылатын  МОТ-ң 

тізімі жасалынады, қосымша ақпараттар жиналады, барлық деректер 

компьютерлік базаға енгізіледі және МОТ-ң ХҚҚО-мен (халықаралық 

құстарды қорғау Одағы) келісілген соңғы тізімі жасалады. Ең соңында 

аймақтың  МОТ-ы  жайында  кітап  шығарылады.  МОТ  анықталып 

болған  соң  оларды  сақтау  бойынша  іс-әрекеттер  ұйымдастырылады 

және олардың жағдайларына қадағалау жүргізіледі.

МОТ  (IBA)  –  халықаралық  маңызға  ие  территориялар  және  олар 

ғаламдық  стандарттық  критерийлерді  қолдана  отырып  анықталады. 

Қазақстан мен Орталық Азияда үш критерий қолданылады. Террито-

рия ең болмағанда олардың біреуіне сәйкес келуі керек.



132

Эк

осист



емы

Эк

ожүйе



лер

Лес


ост

епь


Орманды

дала


Ст

епь


Дала

Сух


ая

ст

епь



Қу

аң

дала



Опу

стыненная

ст

епь


Шөлді

дала


По

лупу


стыня

Шөлейт


Пу

стыня


Шөл

Горы Та


улар

Во

доемы



Суқоймалары

Со

лончаки



Сор

таңдар


Леса Ормандар

До

лины



рек

Өз

ендер



дің

алқапт


ары

Клю

чевые орнит

ологиче

ские террит

ории

Бірінші  критерий  –  “А1:  Ғаламдық  қауып  төнуші  түрлер”.  Бұл  осы 

территорияда  тұрақты  немесе  уақытша  мекендейтіні  белгілі  немесе 

мекендеуі мүмкін ғаламдық қауып төнуші түрлердің саны көп болған 

жағдайда қолданылады. Қазақстанда мұндай түрлер 32 (қара: таблица 

төменде).

Екінші критерий – “А3: Биоммен шектелген қауымдастық”. Осы терри-

торияда таралуы бір биоммен шектелген бірнеше түрлердің мекендеуі 

белгілі  немесе  мекендеуі  мүмкін  болған  жағдайда  қолданылады 

(бұларға дала, шөл, биік тау және басқа да ландшафттарға тән түрлер 

жатады).

Үшінші  критерий  –  “А4:  Топтану”.  Бұл  егер  территорияда 

географиялық  немесе  әлемдік  түрлердің  1%-н  артығы  мекендесе, 

не онда 20 мыңнан аса су және сумаңы құстары мекендесе, не бол-

маса  территория  миграция  жасайтын  құстардың  ұшу  жолдарының 

тарылған жерінде –“шөлмек ауызда” орналасса қолданылады.

МОТ-ң  ауданы  әртүрлі  болуы  мүмкін,  бірақ  ол  құстардың  барлық 

қажетіне сай әрі қорғау үшін бейімделген болуы керек. Қазір дүние 

жүзінде  12  мыңнан  аса  IBA  (МОТ)  анықталған.  Европада  4000-н 

аса  МОТ  оның  территориясының  7%-на  жуығын  алып  жатыр  және 

олардың 2500-і Европалық Одақтың заңдарымен қорғалады.

Қазақстанда  бұл  бағдарлама  бойынша  жұмыс  2003-ші  жыл-

дан  бері  Қазақстанның  биоалуантүрлілігін  сақтау  ассоциациясы 

(ҚБСА)    өзінің  жетекші  серіктестерінің  бірі  BirdLife  International  – 

Құстарды  қорғаудың  Корольдік  қоғамының(RSPB,  Ұлыбритания) 

көмегімен  жүргізілуде.  2008-ші  жылға  дейін  еліміздегі  маңызды 

орнитологиялық  территорияларды  тексерудің  бірінші  сатысы 

аяқталды және “Қазақстанның маңызды орнитологиялық территория-

лары” кітабы шығарылды. 121 маңызды орнитологиялық территория-

лар анықталды және оларды BirdLife International қолдады, бұлардың 

ауданы  14986249  га,  яғни  республика  ауданының  5,5  %–н  құрады. 

Бұл телімдердің 1/3 бөлігі тұтастай немесе жартылай қазіргі кездегі 

ерекше қорғалатын табиғи территориялардың (қорықтар, ұлттық пар-

ктер, резерваттар, қорықтық аймақтар, қорықшалар) құрамына енеді, 

ал  қалғандары  үшін  оларды  сақтау  жұмыстары  қажет,  өйткені  олар 

Қазақстанның  өзіндік  ерекшеліктері  бар    құстар  әлемінің  тіршілік 

етуін  қолдауға  мүмкіндік  береді  және  биоалуантүрлілікті  ғаламдық 

масштабта қорғауға маңызды үлесін қосады.



Маңыз

ды орнит

ологиялық террит

ориялар

134

135


032 Озеро Кушмурун

033 Койбагар-Тюнтюгурская

система озер

034 Аманкарагайский бор

035 Озеро Сулуколь

036 Кулыколь-Талдыкольская

система озер

037 Тоунсоркие озера

038 Жарсор-Уркашские соры

039 Санкебайские озера

040 Наурзумский заповедник

041 Сарыкопинская

озерная система

042 Иргиз-Тургайские озера

043 Малое Аральское море

044 Дельтовые озера

реки Сырдарья

045 Озеро Теренколь

046 Озеро Жыланды

047 Озеро Балыкты

048 Озеро Шаглытениз

049 Алексеевские боры

050 Жаркольская группа озер

051 Коргалжынский заповедник

052 Амангельды

053 Жумай-Майшукырская

группа озер

054 Окрестности поселка Коргал-

жын

055 Уялышалкарская группа озер



056 Кумдыколь-Жарлыкольская 

группа озер

057 Актубек

058 Озера Тузащы и Карасор

059 Озеро Тассуат

060 Озера Култансор и Татысор

061 Озера Ащыколь и Баракколь

001 Озеро Шалкар

002  Низовья реки Ащыозек

003 Озеро Саршыганак

004 Кушумские озера

005 Урдинские пески

006 Камыш-Самарские озера

007 Река Уил и пески Тайсойган

008 Казахстанская  часть  дельты 

Волги (Жамбай)

009 Дельта Урала

010 Низовья реки Эмба

011 Тюленьи острова

012 Озеро Караколь

013 Актау

014 Западный чинк плато Устюрт

015 Впадина Карагие

016 Впадина Каунды

017 Впадина Басгурлы-Жазгурлы

018 Северо-западный  чинк  плато 

Устюрт

019 Чинк Донызтау



020 Сагыз

021 Лес Жагабулак

022 Мугоджары

023 Озера Тениз-Каракамыс

024 Озеро Акжан

025 Сорбалык-Майбалыкская

группа озер

026 Камышово-Жаманкольская

группа озер

027 Шошкалинская

озерная система

028 Озеро Большой Как

029 Озеро Аксуат

030 Озеро Жалтыр

031 Озеро Малый Как

062 Улытау

063 Мелкосопочник Аяк-Бестау

064 Низкогорья Ортау

065 Среднее течение Сарысу

066 Низовья реки Сарысу

067 Западная кромка песков Кара-

койын и Жетиконыр

068 Теликольские озера

069 Низовья реки Чу

070 Урочище Кеншектау

071 Урочище Акжар

072 Озеро Кызылколь

073 Арыстанды

074 Шошкакольские озера

075 Арысская  и  Карактауская  за-

поведная зона

076 Чардаринское

водохранилище

077 Перевал Чокпак

078 Аксу-Джабаглинский

заповедник

079 Терс-Ащибулакское  водохра-

нилище


080 Озеро Теке

081 Озеро Корганколь

082 Урочище Карасук

083 Искринские боры

084 Ерейментау

085 Гидроузел № 10

канала Иртыш-Караганда

086 Гидроузел № 9

канала Иртыш-Караганда

087 Озеро Саумалколь

088 Озеро Карасор

089 Озеро Балыктыколь

090 Низовья реки Каратал

091 Озеро Ушколь

092 Дельта Или

093 Топарская система озер

094 Желторанга

095 Жусандала

096 Капчагайский каньон

097 Озера Сорбулак

098 Большое Алматинское

ущелье


099 Алматинский заповедник

100 Плато Ассы

101 Национальный парк

«Алтын-Эмель»

102 Хребет Торайгыр

103 Верховья Чарына

104 Озеро Тузколь

105 Ертiс орманы

(Шалдайский бор)

106 Щербактинские озера

107 Семей орманы

(Семипалатинские боры)

108 Западные и северные

предгорья Калбы

109 Чингизтау

110 Восточный мелкосопочник

111 Горы Жагалбайлы

и Туйемойнак

112 Горы Карабас

113 Горы Аркалы

114 Дельта Тентека

115 Каменные острова Алаколя

116 Райская долина

117 Черепашьи острова

118 Чердояк

119 Маркакольский заповедник

120 Дельта Черного Иртыша

121 Горы Манырак



Ключевые орнитологические территории (IBA) Казахстана 

(по состоянию на октябрь 2008 г.)



Қазақстанның  маңызды орнитологиялық территориялары (IBA)

(2008 жылдың қазан айындағы жағдайы бойынша)



136

137


Русск

ое назв


ание

Қазақша а

ты

Анг


лийск

ое назв


ание

Ла

тинск



ое назв

ание


Ст

ат

ус угрозы



Қа

уіп төну 

ст

ат

усы



Харак

тер 


пребы

-

вания Келіп-к



ет

у сипа


ты

Ку

дрявый пелик



ан

Бұйра бірқазан

Dalmatian Pelican

Pelecanus crispus

VU

гн.


Писк

ульк


а 

Шиқылдақ қаз

Lesser 

White-fronted Goose



Anser erythropus

VU

пр.



Сух

оно


с 

Қутұмсық қаз  

Swan Goose

Anser cygnoides

VU

гн.


Красноз

обая к


азарк

а

Қызылж



емс

ау

лы к



арашақаз

Red-breasted Goose

Branta ruficollis

EN

пр.



Мраморный чирок

М

әр



мә

р шүрег


ей

Marbled 


Teal

Marmaronetta angustirostris

VU

?

Белог



лазая чернеть

Алакөз қара

лаүйрек

Ferrugineus Duck



Aythya nyroca

NT

гн.



Савк

а 

Ақбас үйрек



White-headed Duck

Oxyura leucocephala

EN

гн.


Ор

лан-до


лг

охв


ост

Ақиық с


убүркіт  

Pallas’


s Fish-eagle

Haliaeetus leucoryphus

VU

?

Стерв



ятник

Жұр


тшы

Egyptian 

V

ulture


Neophron percnopterus

EN

гн.



Черный гриф

Тазқара


Cinereous 

V

ulture



Aegypius monachus

NT

гн.



Степной лунь

Да

ла құладыны



Pallid Harrier

Circus macrourus

NT

гн.


Бо

льшой по


дор

лик


Шаңқылдақ қыран

Great Spotted Eagle

Aquila clanga

VU

гн.



М

огильник 

Қарақұс

Imperial Eagle



Aquila heliaca

VU

гн.



Степная пустельга

Да

ла күйк



ент

айы


Lesser Kestrel

Falco naumanni

VU

гн.


Коб

чик


Бөк

тергі


Red-footed Falcon

Falco vespertinus

NT

гн.


Ба

лобан


Ителгі

Saker Falcon

Falco cherrug

EN

гн.



Лаггар

Лаггар


Lagger Falcon

Falco jugger

NT

за

л.



(на 01.12.2008)

В 

таб



лицу 

вклю


чены 

виды, 


вст

ре

чающие



ся 

в 

Казах



ст

ане 


и 

нах


о-

дящие


ся 

в 

списк



ах 

глоба


льно 

угро


жаемых 

видов 


IUCN 

(МСОП), 


со

ст

ав



ляемых BirdLife International. 

Ке

стег



е 

BirdLife 

International 

құрастырған 

Қазақст

анда 


ке

зде


сетін 

және 


IUCN-ң 

(ХТҚО) 


 ға

ламдық 


қа

уіп 


төнуші 

тізімдерінде 

тұрған 

түр


лер енгізілг

ен

По



яснения к аббревиат

уре:

Аббревиат

ураға (бе

лгілерге) түсінік

т

еме

лер:

С

т

ат

ус угро

зы – Қа

уіп төну ст

ат

усы

CR: 


critic

ally 

endanger

ed

 – 


нах

одящие


ся 

на 


грани 

по

лног



о 

ис

-



че

знов


ения 

(критиче


ски 

угро


жаемые) 

– 

то



лықт

ай 


ж

ойылып 


кет

у 

шегінде тұрғандар (қа



тты қа

уіп төнушілер)

EN: 

endanger

ed

 – 


ис

че

зающие 



(угро

жаемые) 


– 

ж

ойылып 



бара 

жа

тқандар (қа



уіп төнушілер)

VU: 


vulnerable 

–  у


язвимые - шыдамсыз

дар


CD: 

conservation 

dependent

 – 


зависящие 

от 


охраны 

(ну


ждающие

ся 


в о

хране) – қорға

уға байланыстылар (қорға

уды қаж


ет ет

ушілер)


DD: 

data 

deficient

 – 


не

до

ст



ат

ок 


данных 

(для 


вклю

чения 


в 

как


ую-

либо 


ка

тег


орию) 

– 

дерек



тер 

ж

етіспейтіндер 



(қандай 

да 


бір 

ка

тег



орияға жа

тқыз


у үшін)

NT



near 

thr

eatened

 – 


«б

лизкие 


к 

угро


жаемым», 

т.е. 


виды, 

ко

то



-

рые 


могут 

в 

бу



дущем 

попасть 


по

д 

угроз



у 

– 

“қа



уіп 

төнуг


е 

жакын 


тұрғандар”, яғни бо

лашақт


а қа

уіп төнетіндер



Харак

тер 

пре

быв

ания

гн. 



– 

гне


здит

ся, 


пр. 

– 

вст



ре

чает


ся 

то

льк



о 

на 


про

лете, 


за

л. 


– 

за

леты, 



то 

есть 


единичные 

случайные 

вст

ре

чи; 



? – о

чень ре


док, х

арак


тер пребыв

ания неяс

ен. 

Ке

ліп-к

ет

у 

сипаты

гн. 



– 

ұялайтын, 

пр. 

– 

тек 



ұшып 

клу-к


ет

у 

ке



зінде 

ке

зде



се

ді, 


за

л. 


– 

ке

здейсоқ 



келу

, яғни 


ж

ек

еленг



ен 

ке

здейсоқ 



ке

зде


су

;  - өте сирек, к

еліп-к

ет

уі б



елгісіз



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет