Психологические аспекты стрессоров

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 
Нҽтижелер, салдарлар 
жҽне қызметтер 
Кейде невроз. Тҧтастай жағдайдың 
нашарлауы, регресстің, мінез-қҧлықтың 
обьективті дезинтеграциясы-ның 
арқасында жекеленген жақсару 
(мҽселен, қысымның локальды 
тҿмендеуі, мінез-қҧлықтың субьективті 
жиын-тықталуы, ҧнамсыз немесе 
ауырсыну тҥйсіктерін жою) 
Қажеттіліктер мен импульстердің 
реттелген, қадағаланатын тҥрде 
қанағаттандырылуын қамтамасыз 
етеді. Субьектіні регрестен сақтап 
қалады, ҿмірлік проблемаларды 
игерудің дара тҽжірибесін 
жинақтауға ҽкеледі. 
 
 
 
Бірінші  невроздың  этиопатогенезінде  жетекші  рҿл  нақты  сыртқы  жағдайларда  тҧлғаның 
даму  процесіне  тиесілі.  В.Н.  Мясищев  ерте  балалық  шақтағы  жағдайлардың  ҿмірдің  едҽуір 
икемді  кезеңі  ретінде  маңызын  баса  айтқан.  Ерте  балалық  шақ  ситуациялары  тҧлғаның 
алғашқы  интра-жҽне  интерпсихикалық  бағдарларын  қалыптастырады,  оның  ақиқатпен 
байланыстарының  сипатын,  кҥйзелістерді  ҿңдеу  тҽсілдерін,  бағытын  жҽне  даму  тҥрін 
анықтайды.  Сыртқы  жайсыз  жағдайлар  дамудың  патологиялық  бетбҧрыстарын  тудырып 
тҧлға дамуының барысын бҧрмалайды. Бҧл форма невротикалық даму деп аталады /166/.  
 
Невроздың  екінші  формасы  -  ҿзекті  невроз  –осыған  шейін  дені  сау  тҧлғада,  қарама  – 
қайшылыққа толы жҽне қиын шешілетін ситуацияны аса, ауыр кҥйзелудің ықпалынан пайда 
болады.  Мҧндағы  ауыр  кҥйдің  бастауы  тҧлғаның  ішкі  қҧрылымында  емес,  кҿбіне  қиын 
жағдайда жатыр. 
Даму неврозында: 

 
жауап  берудің  патологиялық  тҽсілдері  тҧлғаға  тҽн  жҽне  ол  ҥшін  ҥйреншікті  болып 
табылады; 

 
тҧлғаның бетбҧрыстары ауыр сипатта болып, даулы ситуацияларды тудырады. 
Ҿзекті неврозда: 

 
тҧлғаның қалыпты бетбҧрыстарында ауыр жағдайлар байқалады; 

 
жауап берудің патологиялық тҽсілдері ҿзекті ситуацияның ауырлығымен тҥсіндіріледі.  
В.Н.Мясищевтің патогенетикалық тҧжырымдамасында тҿмендегідей негізгі тҧрғыларда 
кҿрінетін  "психогендінің" маңызды категориясының мойындалуы тҽн:  
1.
 
 Психогения  аурудың  тҧлғасына,  психологиялық  жараққаттаушы  жағдайға,  сол 
жағдайдағы  қиыншылыққа,  тҧлғаның  аталмыш  нақты  жағдайларда  оны  ҿзбетінше  шеше 
алмауына байланысты. 
2.
 
 Невроздың пайда болуы мен жҥру барысы азды-кҿпті патогенді ситуацияға, ҽрі тҧлғаның 
кҥйзелістеріне  байланысты:  психологиялық  жарақатттаушы  ситуацияның  ҿзгерістері  мен 
ауру кҥйінің динамикасының арасында тҽуелділік байқалады. 
3.
 
 Невроздың клиникалық кҿріністері аффективті реакцияны, оның қайсібір кҥйзелістерінің 
патологиялық  тіркелуін  кҿрсетіп,  мазмҧны  бойынша  белгілі  бір  дҽрежеде  психологиялық 
жарақаттаушы  ситуацияға  жҽне  тҧлғаның  кҥйзелістеріне  оның  едҽуір  қуатты  да  терең 
ҧмтылыстарына байланысты. 
4.
 
 Психотерапевтік  ҽдістердің  тҧтастай  ауруға  жҽне  оның  клиникалық  кҿріністеріне 
қатысты  биологиялық  ықпалдарымен  салыстырғанда  едҽуір  жоғары  тиімділігі  болатыны 
байқалады. 
 
В.Н.Мясищевтің тҧжырымдамасында баланың ҽлеуметтік бағдарларының қалыптасуында 
отбасындағы ҿзара қатынастар негізгі рҿл атқарады, сондықтан отбасындағы ҿзара жайсыз 
қатынастар невротикалық қҧрылымдардың негізгі бастауларының бірі ретінде 
қарастырылады /167/. Отбасының балалық шақтағы психогенияларының патогенетикамен 
міндеттелген факторы ретінде зерттеу А.И.Захаровқа тиесілі. Зерттеу пҽні-ҥш ҧрпақтың 
ҿзара - байланысқан клиникалық-психологиялық проблемаларының жҥйесінде 
қарастырылады. Балалардағы невроздың патогенезі:  

 
ата-бабасы жҽне оның ата-аналар отбасына ықпалы; 

 
ата-аналардың тҧлғасы жҽне отбасындағы қатынастар;  

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 

 
тҽрбиенің ерекшеліктері; 

 
балалар дамуының неврозбен ауырғанға дейінгі ҿзіндік ерекше жағдайы. 
 
А.И.Захаров,  бала  невротизацияның  жетекші  психогенді  факторы  отбасылық 
қатынастардың  бҧзылуымен  жҽне  ата-аналар  ықпалының  жайсыздығымен  байланысты 
екендігін  қорытындылады.  Балалар  ҥшін  дамудың  ҿмірлік  маңызды қажеттіліктерінің  жҽне 
ата-анасының  тарапынан  махаббат  пен  мойындау  қажеттіліктерінің  шектелуі  созылмалы 
эмоциялық қысымның негізгі бастауы ретінде ішкі қақтығыстың пайда болуына ҽкеледі. 
 
Ата-аналардың  баласының  кҥйзелістерін,  тҧлғасының  қалыптасуының  ерекшеліктерін 
тҥсінбеуі, баланың даралығын мойындамауы: 

 
баланың  психикалық  сенсибилизациясының  тҿмендеуінің  (эмоциялық  сезімталдығының 
кҥшеюіне, ішкі мазасыздықтың кҥшеюі, псикикалық реактивтіліктің тҿмендеуінің); 

 
―меннің‖ психогенді шартталынған дизентеграциясының; 

 
баланың ҿз-ҿзіне деген сенімсіздігі мен іштей белгісіздік сезімінің пайда болуының;  

 
жағымсыз динамикасын міндеттейді. 
Балалар  ҿз  жас  шамасына  байланысты  дау-  дамайдың  орынды  шешімін  ҿз  бетінше  табуға 
қабілетсіз келеді. 
А.И.Захаров: 

 
невроздарды қалыптасушы тҧлғаның психогенді ауруы ретінде топтастырады;  

 
жҥйелі талдау тҧрғысында невроздар патогенезінің ортақ сызбасын ҧсынады. 
А.И.Захаров бойынша невроздардың жалпы патогенезі:  
1.
 
 Ағзаның  анти,-  пери,-  жҽне  постнаталды  факторларының  қорғану  кҥшін  ҽлсірететін 
ҽрекеттерінің нҽтижесінде биотонустың тҿмендеуі жҽне реактивтіліктің ҿзгеруі. 
2.
 
 Пререморбидті  дамудың  негізінде  ҽлеуметтену  процесін  ҧзартатын  жҽне  стресстік 
факторлардың  ҽрекетіне  ҽсершілдікті  арттыратын  сензитивтілік  пен  латенттілік  тҥрінде 
ерекшеленуі.  Дамудың  ішкі  кҥштерінің  ҿзара  ҽрекеттестігінің  тепе-теңдігін  бҧзатын 
темперамент пен мінездің кейбір бітістерінің қиынырақ ҥйлесемдігінің болуы. 
3.
 
 Стресстік  факторлардың  ықпалынан  конститутционалды-генетикалық  ерекшеліктерінің 
ушығуы.  
4.
 
 Мазасыздықпен, қысым жҽне жауап берудің аффективті- қорғаныс тҥрлеріне байланысты 
сҽтсіз жеке - дара тҽжірибиенің қалыптасуы. 
5.
 
 Сҽтсіз ҽрі тым кҥйзелген тҧлғааралық қатынастар тҽжірибесінің ықпалынан шешілмейтін 
ішкі  дау-дамайдың  пайда  болуы  жҽне  соның  салдарынан  тҧлғаның  қалыптасу  процесінің 
дезинтеграциясы. 
6.
 
 Дамудың  стресстік  жағдайларының  жҽне  шешілмейтін  жеке  дара  жҽне  отбасылық 
ситуация мен кҥйзелістер кҿрінісінің ықпалынан эмоциялы қысымының артуы мен ағзаның 
психофизиологиялық, бейімделуші мҥмкіндіктерінің мҿлшерден артық қысымға шалдығуы. 
7.
 
Невроздың  кең  ауқымды  клиникалық  кҿрінісінің  пайда  болуына  байланысты  жоғары 
нейрорегуляторлы  қызметтердің  ‖ушығуы‖.  Ауыр  психикалық  жарақат  ‖жібергіш‖  фактор 
ретінде  анықталады.  Ағзаның  қорғану  кҥштерін  жоятын  дистресстің    ықпалынан 
органикалық дефициттік жҽне конститутционалды – генетикалық деңгейде ‖ең аз мҿлшерде 
қарсыласу  орындары‖  декомпенсацияланады,  биотонус  ҿмірлік  белсенділік  жҽне  адамның 
ҿз-ҿзіне  деген  сезімі  одан  ары  тҿмендейді,  дербестік  қасиеті  жоғалып  адамның  ҿзін-ҿзі 
шығармашылық дамыту процесі тоқтатылады. 
Тҧлғаның  қалыптасу  жағдайларының  клиникалық  -  психологиялық  талдауы  тҧлғаның 
психикалық  бірлігін  қалпына  келтіруге  жҽне  ағзаның  бейімделуші,  нейрорегуляторлық 
мҥмкіндіктерінің  нығаюына  бағытталған  патогенетикалық  психотерапияның  негізі  болып 
табылады/95/. 
 
Р.А.Ахмеров  психологиядағы  субьективті  (С.Л.Рубинштейн  /168/,  К.А.Абулханова-
Славская /169/ жҽне т.б.) тҧрғы мен каузометриялық психологиялық ҿмірбаяндық тҧрғының 
(А.А.Кроник  /170/)  аясында  адам  ҿмірінің  ересек  кезеңдерінің  дағдарыстары  ретінде 
ҿмірбаяндық  дағдарыстар  тҧжырымдамасын  негіздейді.  Ҿмірбаяндық  дағдарыс  (ҾД),  бҧл  - 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 
адамның ҿз ҿмірінің тиімсіздігін кҥйзелуінің ҽрқилы формаларында кҿрінетін ішкі ҽлемінің 
феномені.  Тиімсіз  ҿмірлік  бағдарлама  ҾД  пайда  болуының  бастауы  болып  табылады. 
Ҿмірлік бағдарлама, бҧл адамның мақсатқа жетуде немесе сҽтсіздіктерден қашуда жайлы не 
жайсыз  ҿмірлік  жағдайларды  ақылмен  немесе  орынсыз  пайдалануы.  Ҿмірлік  бағдарлама  - 
ҿмірлік  жолдың  субьективті  кҿрінісінің  маңызды  қҧраушысы,  адамның  ҿмірлік  дағдарысқа 
ҿзінің  "себепші"  болуына  ҥлес  қосуының  корреляты.  Ҿмірлік  бағдарламаның  тиімсіздігі 
саналылық,  ауқымдылық,  икемділік  ҿлшемдері  бойынша  тҿмен  кҿрсеткіштермен 
анықталады.  ҾД  типологиясы  мотивациялық  жетімсіздіктің  негізінде  қҧралады:  адамның 
ҿмірлік  бағдарламасының  уақытша  модустарының  (ҿткен,  қазіргі,  болашақ)  бірінде  ҿмірлік 
стимулдарының ҽлсіреуі. Дағдарыстын негізгі тҥрлері-жҥзеге аспаушылық,келешегі жоқтық, 
рухы тҥскендік ҽрқилы ҥйлесімде жҽне ҽртҥрліше кҿрініс беруі мҥмкін. ҾД тиімсіз ҿмірлік 
бағдарламаның  энергетикалық  қҧны  болып  табылады.  Адамның  физикалық  жҽне 
психикалық  денсаулығының  кҥрделі  бҧзылыстарымен  қатар  жҥреді.  ҾД-ты  ҿмірдің  ересек 
кезеңіне тҽн психогениялар психогенезінің формасы ретінде қарастыруға болады.  
 
Ф.Е.Василюк  психогенез  проблемасын  дағдарыстық  жағдайларды  бастан  кешіру 
проблемасы ретінде зерттейтін психологиялық теорияларды жҥйелейді. Дағдарыстық жағдай 
субьектінің  ішкі  қажеттіліктерін  (мотивтерін,  ҧмтылыстарын,  қҧндылықтарын  жҽне  т.б) 
жҥзеге асыра алмау ситуациясы ретінде анықталады.  
Қазіргі заманғы психологияда дағдарыстық ҿмірлік ситуацияларды (стресс, фрустрация, дау-
дамай  жҽне  дағдарыс)  сипаттайтын  негізгі  ҧғымдардың  талдауы  ҿмір  ҽлемінің 
психологиялық типологиясының негізінде жатыр. 
Дағдарыстық  ситуациялардың  категория  бойынша  ажыратылуы-  экстремалды  ҿмірлік 
ситуацияларды неғҧрлым талдап сипаттауға  мҥмкіндік береді; нақты оқиғаның бір  уақытта 
стресс, фрустрация, дау-дамай жҽне дағдарыс тудырып, ҿмірдің барлық ҿзгерістерін қозғауы 
мҥмкін екендігін болжайды.  
 
Сонымен, экологиялық қолайсыз жағдайлардың адамның психикалық денсаулығына ҽсері 
тҥрлі  невроздардың,  дағдарыстардың,  психикалық  бҧзылыстардың  тууына  себепші 
болатындығы  айқын  кҿрініс  береді.  Осыған  байланысты  психикалық  денсаулықты 
нығайтудың мҥмкін жолдары қарастырылды.  
 
ҼДЕБИЕТТЕР 
8.
 
Л.  Матвеева,  И.Выбоишик,  Д.  Мякушкин.  практическая  психология  для  родителей  или 
что я могу узнать о своем ребенке. Москва «АСТ-Пресс» 1997 
9.
 
Захаров А.И. невроз у детей и психотерапия СПб, 1998 
10.
 
Прихожин А.М., Толстых И.И. психология сиротства 2-изд. Питер, 2005 
ТҤЙІНДЕМЕ 
Мақалада балалардағы невроздың пайда болу себептері қарастырылған. 
 
РЕЗЮМЕ 
В статье рассматрива,тся причины возникновения неврозов у детей. 
 
 
 
БАЛАЛАРДАҒЫ ЖЕДЕЛ ЛЕЙКОЗ АУРУЫ КЕЗІНДЕ КӚРСЕТІЛЕТІН 
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПСИХОТЕРАПИЯЛЫҚ КӚМЕКТІҢ ТИІМДІЛІГІ 
 
Рысдҽулетов А.Ҽ. 
(Алматы қ-сы, ҚР Денсулық Сақтау Министрлігі  
Педиатрия жҽне бала хирургиясы ғылыми орталығы) 
 
Соңғы  уақыттары  елімізде  онкология  мҽселесіне  ерекше  кҿңіл  бҿлінуде.  Кҥннен-
кҥнге  «жасарып»  келе  жатқан  балалардың  қатерлі  ісігінің  нақты  шығу  себебін  анықтау  ҽлі 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 
кҥнге шейін ғалымдардың бас қатырып отырған мҽселесі ретінде қалуда. Ел арасында «аты 
жаман  ауру»  атанған  бҧл  дертке  шалдыққандар  арасында  бҥгіндері  2-3  айлық  сҽбилер  де 
кездеседі.  Дҽрігерлердің  есебі  бойынша  соңғы  жылдары  бҧл  дертті  емдеу  айтарлықтай  оң 
нҽтижесін  беруде,  бҧл  дегеніміз,  онкологиялық  дерттің  ҽр  тҥріне  шалдыққан  балалардың 
сауығу болжамы да жақсарды деген сҿз /1/. Дегенмен де, ҿмірге қауіп тҿндіруші осы дерттің 
ҿзі, дерт салдарынан стрестік кҥйзеліске шалдыққан науқас бала мен оның отбасы мҥшелері 
кҿптеген  кҥрмеуі  қиын  психологиялық  мҽселелерге  тап  болатындығы  дерттің  ҿзінен  бірде 
кем  тҥспейтін,  кезек  кҥттірмей,  дҽрігерлерден  дерт  емімен  бір  мезетте  паралеллді  тҥрде 
кешенді  емдік  шараларды  қажет  етіп  отырған  жағдайға  айналды.  Себебі,  ҧзақ  уақытқа 
созылған  емдік  шаралар,  дерттің  ауыртпашылығы,  дерт  негізінде  пайда  болған  негативті 
психофизиологиялық  ҿзгерістер  науқас  бала  мен  оның  жақын  жандарының  ҥмітін  ҧрлап, 
дертпен қарсыласу кҥшін тежеп ғана қоймай, сонымен қатар психоҽлеуметтік жағдайды да 
тым  ауырлатып  жібереді.  Бҧндай  ауыртпашылықтар  ҿз  кезегінде  науқас  бала  мен  оның 
жақындарында психикалық ҿзгерістердің пайда болуына себепші болады /2/. Міне, осындай 
кҥрделі  мҽселелерді  шешу  ҥшін  кҽсіби  шеберлігі  жоғары  дҽрігерлермен  қатар,  арнайы 
мамандандырылған  клиникалық  психологтар  мен  психотерапевттер  жҽне  балалар 
психиатрларының  кҿмегі  аса  қажет.  Батыс  елдері  мен  Ресейдің  тҽжірибелеріне  сҥйенсек, 
емнің  дҽл  осындай  кешенді  тҥрін  пайдалану  науқаста  болатын  тек  психофизиологиялық 
ҿзгерістер  жайында  ғана  мҽліметтер  беріп  ғана  қоймай,  химиятерапияның  терапевттік 
тиімділігін  арттырып,  баласы  осы  дертке  шалдыққан  отбасыны  да  реабелитациялық  жҽне 
психоҽлеуметтік  тҧрғыдан  қалыпқа  келтіру  айтарлықтай  оң  нҽтижесін  берері  сҿзсіз.  Бҧл 
жағдайға байланысты осыдан 20 жыл бҧрын зерттеу жҧмыстары жҥргізілгенімен де (Дурнов 
Л.А., Рожнов В.Е., Соленов В.Н. 1979, Kirkpatrich K. еt al, 1974) /3/, елімізде ҽлі кҥнге дейін 
онкологиялық  дертке  шалдыққан  жандармен  жҧмыс  жҥргізетін  медико-психолого-
психиатриялық қызымет тҥрі қҧрылмаған. 
Денсаулық  сақтау  саласының  барлық  кезеңінде  кҿрсетілетін  психологиялық  кҿмек 
тҥрі-  медицинаның  гуманизациялануының  негізгі  факторларларының  бірі  болып  табылады. 
Жалпы  халықтың  денсаулығын  сақтау  жҧмыстарына  медициналық  (клиникалық) 
психологияның теориялық жҽне тҽжірибелік тҧрғыдан да қосар ҥлесінің зор екндігі шындық. 
Емдеу  мекемелеріне  медициналық  кҿмектің  осындай  тҥрінің  кеңінен  еніп,  дҽрігер-
психологтардың  басқа  дҽрігерлермен  кҽсіби  тҧрғыда  тығыз  қарым-қатынаста  жҧмыс  істеуі 
диагностикалық, сараптамалық, емдеу-сауықтыру, реабилитациялық шаралардың тиімділігін 
арттырары анық /4/. 
Бҥгінгі  таңдағы  педиатрия  практикасында  ҽртҥрлі  соматикалық  сырқат  тҥрлерімен, 
ҽсіресе  созылмалы  ауру  тҥріне  шалдыққан  балалардың  психикасы  мен  жалпы 
психологиялық  жағдайын  зерттеп,  оларға  соңғы  ҥлгідегі  медицинаның  қол  жеткізген 
жетістіктерімен  кешенді  тҥрде  кҿмек  кҿрсету  аздап  болса  да  қолға  алына  бастады.  Осы 
мақсатта,  «Қазақстан  Республикасы  Денсаулық  Сақтау  Министрлігінің,  денсаулық  сақтау 
жҥйесінде  психологиялық  кҿмекті  қалыптастыру  жҽне  жетілдіру  шаралары»  жҿніндегі 
(02.07.1992ж.)  №320-  шы  бҧйрығына  сҽйкес,  Алматы  қаласындағы  Педиатрия  жҽне  бала 
хирургиясы  ғылыми  орталығында  да  біршама  ілгерлеушіліктер  бар  деп  анық  айта  аламыз. 
Мысалы,  осы  орталықта  арнайы  «дҽрігер-психолог»  штаттары  қҧрылып,  сол  мамандар 
орталыққа келіп тҥскен пациенттермен психосоматикалық бағытта жҧмыс жҥргізуде. Соның 
ішінде,  аталмыш  емдеу  мекемесіндегі  «онкогематология»  бҿлімшелеріне  басты  назар 
бҿлініп, екі жылдан астам уақыт қанның қатерлі ісігімен ауыратын балаларға психологиялық 
жҽне  психотерапиялық  кҿмек  кҿрсетіліп  келеді.  Сондықтан  да,  балаларда  кездесетін  жедел 
лейкоз  ауруын  емдеудің  стратегиясы  мен  тактикасының  жетіле  тҥсуі  соңғы  жылдар  ішінде 
айтарлықтай оң нҽтижесін беруде.  
Мақсаты:  Негізгі  ауру  салдарынан  болатын  ҽртҥрлі  психогенді  реакциялар  мен 
пациенттің  ҿзінің  сырқатына  деген  адаптациялану  механизмдеріне  байланысты  дамитын 
психикалық бҧзылыстарды емдеу жҽне алдын-алу, сондай-ақ, пациенттің психоэмоционалды 
жағдайын тҧрақтандырып, «ҿмірлік сапа кҿрсеткішін» жоғарлату. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 
Балаға  қатерлі  диагноздың  қойылуы  бір  сҽтте-ақ  жас  пациенттің  ҽдеттегі  ҿмірін  ғана  емес, 
оның  ҿмірге  деген  кҿзқарасын  тҥбегейлі  ҿзгертіп,  баланың  ата-анасы  мен  отбасы 
мҥшелерінің  де  психоҽлеуметтік  жағдайына  тигізер  кері  ҽсері  тым  ауыр.  Қорқыныш  пен 
қарсыласу-  аурухана  тҿсегіне  таңылып,  ҧзақ  уақыт  ем  қабылдау  керектігін  естіген  ҽрбір 
балада  болатын  алғашқы  реакция.  Бҧл  реакциялардың  шынайы  бастау  негізі-  баланың 
ҽдеттегі  мамыражай  ҿмірсалтынан  айырылғысы  келмегендіктен  туындайтын  қорғану 
реакциясы  болып  табылады.  Ҽсіресе,  ҿлімнен  қорқу  мен  қатерлі  дертпен  бетпе-бет  жалғыз 
қалудан  қорқу-  қобалжу  мен  ҥрей  сияқты  кҿптеген  негативті  реакциялардың  туындауына 
себепші  болады.  Бҧндай  реакциялар  ҿз  жағдайына  саналы  тҥрде  баға  бере  алатын 
жеткіншектер  мен  ересек  балаларға  кҿбірек  тҽн  /5/.  Міне,  дҽл  осы  мҽселелер  балаға  тек 
медициналық  кҿмек  тҥрі  ғана  емес,  сонымен  қоса,  паралеллді  тҥрде  психологиялық, 
психотерапиялық,  психоҽлеуметтік  кҿмек  тҥрлерінің  де  қатар  кҿрсетілу  қажеттілігін  айқын 
дҽлелдеп отыр. 
 
Материалдар  және  әдіс-тәсілдер:  Алматы  қаласындағы  Педиатрия  жҽне  бала 
хирургиясы  ғылыми  орталығының  «қан-ісік  бҿлімшесінде»  емделіп  жатқан  жедел  лейкоз 
тҥрімен ауыратын 2-16 жас аралығындағы 86 балалар зерттелді. 
Психологиялық  интервью,  психологиялық  бақылау,  проективті  ҽдістер  жҽне  тҧлғаның 
ситуативті  қобалжуын  анықтау  (опросник  Спилберга-Ханина,  шкала  СТ  и  ЛТ), 
психосоматикалық  сауалнама  (ПСО,  Гиссенский  опросник),  Депрессияның  Бек  шкаласы 
(шкала  депресии  Бека)  сияқты  психодиагностикалық  тҽсілдерді  қолдана  отырып,  зерттеу 
объектілерінен бірнеше психосоматикалық ҿзгерістер анықталды. Олар: 
1.  Невротикалық  симтомокомплекстер-  78%  (67  пациент:  астениялық  -39  пациент, 
обсессивті  –  5  пациент,  ипохондриялық  –  4  пациент,  истеройдтық  –  11  пациент, 
қорқыныштар мен фобиялар – 27 пациент); 
2. Сенсорлық бҧзылыстар- 2,3% (2 пациент: анестезиялар– 1 пациент, ауырсыну сезімімен 
жҥретін гипо-гиперестезиялар – 1 пациент); 
3.  Эмоционалды-аффективті  реакциялар-  82%  (70  пацинет:  қобалжулар-  39  пацинет, 
агрессия жағдайы- 17 пациент, депрессиялық жағдай- 6 пациент, дистемиялар- 8 пациент); 
4. Психотикалық бҧзылыстар- 1,16% (1 пациент).  
Қазіргі уақытта психотерапияның 700-ден астам ҽдіс-тҽсілдері белгілі болса, аталмыш 
орталықтың  дҽрігер-психологтары  сол  ҽдіс-тҽсілдердің  бірсыпырасын  меңгерген.  Атап 
айтсақ,  психологиялық  интервью,  психологиялық  бақылау,  арт-терапия,  музыкотерапия, 
эпистолярлық  жанр,  изотерапия,  библиотерапия,  ойын  терапиясы,  ертегі  терапиясы, 
философиялық-гуманистикалық бағыт, отандық рухани терапиясы, йога, топтық терапиялар, 
психологиялық  жаттығулар  мен  тренингтерді  ҿз  практикаларында  кеңінен  қолданып, 
психологиялық  қолдау  жҧмыстарын  жҥргізеді.  Баса  айтар  бір  жағдай,  жоғарыда  аталған 
психотерапиялық  ҽдістердің  бірі,  «философиялық-гуманистикалық  терапия»  бағытындағы 
топтық  терапия  осы  кҥнге  дейін  соматикалық  емдеу  мекемелерінде  ҽлі  қолданылмаған  ҽрі 
тың  тҽсілдердің  бірі  деп  айтуымызға  болады.  Міне,  дҽл  осы  тҽсілді  біздер  отандық 
медицинада  алғаш  рет,  тҽжірибелік  ҽрі  емдеу-сауықтыру  мақсатында  онкогематология 
бҿлімшесіндегі  пациенттер  мен  референтті  тҧлғаларға  3  айға  созылған  ҧзақ  мерзімді, 
кешенді  психотерапия  ретінде  жҥргіздік.  Мамандардың  мониторингтік  бақылау  барысында 
анықтағаны, осы ҽдіс психолтерапия жҥргізілген адамдарға ҿте жоғары оң ҽсер беріп, ҥлкен 
сҧранысқа  ие  болды.  Мамандардың  ортақ  пікрі  бойынша  емнің  мҧндай  тҥрінің 
пациенттердің  психикасы  мен  ішкі  эмоциялық  кҥйіне  жақсы  ҽсер  етіп,  жоғары  терапевтік 
ҽсер беруінің басты себебі-  80% қазақ ҧлтынан қҧралған науқастардың этнопсихологиялық, 
ҧлттық-менталитеттік  сенім-наным  тҧрғысынан  деп  тҥсіндіреді.  Осы  орайда  айта  кетер  бір 
жайт, психологиялық жҽне психотерапиялық кҿмек тҥрлерін тек пациенттерге ғана жҥргізіп 
қоймай,  сондай-ақ,  бір  мезетте  олардың  референтті  тҧлғаларымен  де  жҧмыс  жҥргізіп, 
диадалық кҿмек тҥрін кҿрсету емнің тиімділігін арттыра тҥсері сҿзсіз. Психологтың ең басты 
мақсатының  бірі-  бала  мен  ата-ананың  арасында,  бала  мен  медицина  қызметкерлерінің 
арасында  шынайы,  ашық,  сенімді,  позитивті  байланыс  орнату.  Науқас  баланы  қоршаған 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің Хабаршысы  №6 2010. 
 
6
 
жақын  жандардың  балаға  деген,  оның  дертіне  деген  позитивті  қарым-қатынасы  позитивті 
психологиялық  климат  қалыптастырып,  баланың  дертке  қарсы  кҥресіп,  оны  жеңуге  деген 
сенімін ҧялатар белсенді фактор болып табылады /6/. 
Ал,  дерттің  ауыртпашылығын  баламен  бірдей  тартып,  перзенті  ҥшін  жаны  ауырып, 
кҥйзеліске  тҥскен  ата-аналарға  арнайы  психологиялық  жаттығулар,  сергіту  мен 
стрессотҿзімділікті  қалыптастыру  тренингтері,  кіші  топтық  психотерапиялар  мен 
индивидуалды  кеңестер,  психологиялық  релаксациялар  мен  арт-терапиялар,  сондай-ақ 
кҿптеген  бейімделу  мен  «ҿмір  сапасын»  жақсартатын  психологиялық  кҿмек  тҥрлері 
кҿрсетіледі. 

жүктеу/скачать 2,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: