Халықаралық ғылыми-практикалық конференция ЕҢбектері

 

78 

(21 тон х500теңге=10500теңге) 

25 

Тасымалдау  

(21 тон=14 тележка х 

500теңге=7000теңге) 

 (21 тон: 1500 кг тележка) 

10 

700 

7000 

26 

Түсіру  

(21тон х 200 тенге=4200теңге) 

10 

420 

4200 

27 

 Азоттық тыңайтқыш  

10га х 500 кг =5000кг х 30теңге 

=150000теңге  

10 

15000 

150000 

28 

Фосфор тыңайтқышы  

10 га х300кг =3000кг х 20тенге 

=60000теңге 

10 

6000 

60000 

29 

 Тұқымдық шит  

(10 га х 30 кг =300кг х70 =21000теңге) 

10 

2100 

21000 

30 

 Салық тҿлемдері  

(10 га х 2168теңге=21680теңге) 

10 

2168 

21680 

Барлық жиыны 

10га 

69244 

692440 

 

                                                                                                            

 

 кесте-2 

―Дүйсебек-Ш‖ шаруа қожалығындағы мақта шикізатының ҿзіндік құнын анықтау  кестесі. 

 

№ 

Шығын  

кҿрсеткіштерінің 

түрлері 

ҿлшем 

бірлігі 

Кҿлемі 

Құны , тенге 

(ағымдағы 

бағада) 

Жалпы 

сомасы тенге. 

1 

Материалдық 

ресурстар: 

 

 

 

 

 

Тұқымдық шит 

кг 

300 

70,0 

21000 

 

Тыңайтқыштар  

кг 

8000 

26,25 

210 000 

 

Химикаттар мен 

биологиялық 

препараттар 

кг 

 

300 

60,0 

18 000 

 

Жанар жағар май  

литр 

1480 

50,0 

74 000 

 

Қосалқы бҿлшектер  

 

 

 

23 400 

2 

Еңбекке ақы тҿлеу 

 

 

 

191 600 

3 

Қызметтер  

(сырттан жұмыс 

орындаған, техникалар) 

 

 

 

 

 

108000 

4 

Ағын су  

 

 

 

15 000 

5 

Амортизация аударымы    

 

 

9 700 

6 

Басқа да шығындар 

 

 

 

21 640 

         Барлығы: 

692 440 

     Жоғарыдағы кестеде келтірілген экономикалық кҿрсеткіштерді талдайтын болсақ, 

шығын ҽрбір гектарға 69 мың 244 тенгені құраған:  соның ішінде материалдық ресурстар – 

34 мың 640 теңге; еңбекақы – 19 мың 160 теңге; қызметтер – 10 мың 800 теңге; негізгі 

құралдардың тозу сомасы – 970 теңге; басқа да шығындар 3 мың 674 теңге, яғни  

ҿндірілген ҿнімнің ҽр бір тоннасының  ҿзіндік құны 32 мың 973 теңгені құраған. Осы 

жерде айта кететін бір мҽселе, ол минералды тыңайтқыштар нормаға сҽйкес толық 

кҿлемде қолданылмаса мақта ҿнімділігі тҿмендейді. Ал минералды  тыңайтқыш 

берілмеген жағдайда мақта –13-15 центнерден ҿнім береді, 15 центнерден ҿнім алынса бір 

тоннасына 46 162 тенге, ал, 13,0 центнерде –53 264 тенге шығын болады. Осы 

 

79 

кҿрсеткіштердің ҿзі мақта ҿсіруші дихандардың тиімділігінің тҿмен екендігін 

кҿрсетеді.[7] 

     Себебі Ливерпульдегі тауар биржасындағы мақта талшығының  бағасы, шитті мақтаға 

балама етіп есептегенде  45-50 тенге аралығында, яғни мақта шикізатын сатып алу құны, 

оны ҿндірудің ҿзіндік құнынан ҽлде қайда  тҿмен. Осыдан шығатын қорытынды мақта 

ҿндірісіне мемлекеттік реттеу мен қолдау қажет.  

    Жалпы  10  гектар  мақта  алқабынан  21  тонна  ҿнім  алу  үшін  692  440  тенге  шығын 

сарыпталып, ал алған табысымыз 840 000 тенгені құрады, жыл соңында алған таза табыс 

147 560 тенге болады немесе рентабельділігі 21,2%.          Бұл алынған табыстан келесі 

жылдың  жылдың  ҿндірістік  шығындары  98  600  теңге,  шаруа  қожалығыны  мүшелерінің 

қосымша  табысы  48  960  теңге  болады.  Осыдан  шығатын  қорытынды    мақта  ҿндірісімен 

қатары  ауыл  шаруашылық  ҿндірісінің  басқа  табысы  мол  салаларды  ендіру  қажеттілігі 

бар.[7] 

  Енді  ―Дүйсебек-  Ш‖  шаруа  шаруашылығының  шығындарының  қозғалысы  мен  ҿнімнің 

ҿзіндік құнын калькуляциялау есебіне талдау жасайық.  

 Бұл 

шаруашылықта  бухгалтерлік  есептің  жай  түрі  жүргізеді,  шаруашылық 

операцияларының  кітабы  ашылған,  онда  8010,8040  –ші  ҿндіріс  шоттары  ашылуы  мен 

қатары    1310,1320,1330,1340,1350  -  ―тауарлы  –материалдық  қорлар‖  шоттары, 

1210,1220,1230,1240,1250,1260,1270,1280,1290-  ―дебиторлық  борыштар  жҽне  басқа 

активтер‖  шоттары,  1010,1020,1030,1040,1050,1060,1070  -  ―ақша  қаражаттары‖  шоттары, 

6000,7000  -  ‖табыс  пен  зиянның‖  шоттары,  3350  еңбек  ақы  шоттары  ашылған. 

Материалдық  құндылықтарды  сатып  алған  кезде  1310,1320,1330,1340,1350-шоттар 

дебиттеліп 3310 –жабдықтаушылар мен есеп айырысу шоттары кредиттелген. 

  Ҿндіріске яғни мақтаға сарыпталған тауарлы-материалдық құндылықтарға, еңбек 

ақыларға, 8010,8020,8030,8040 - шоттар дебиттеліп 1310,1320,1330,1340,1350  жҽне 3350  

шоттар кредиттелген. 

 Ал  жыл  соңында  алынған  дайын  ҿнімге  калькуляция  жасалған,  яғни  ҿнімнің  ҿзіндік 

құнына 1320,7010 - шоттар дебиттеліп 8010 - ―Негізгі ҿндіріс‖ шоты кредиттелген. [3] 

 

 Шаруашылық операциялары бойынша шоттар корреспонденциясы.(Бухгалтерлік жазба) 

Қатар 

№ 

Шаруашылық операцияларының 

мазмұны. 

Соммасы. 

тенге. 

Шотт ар 

корреспонденциясы. 

Дебет 

кредит 

1 

Материалдық ресурстар сатып 

алынды 

346400 

1310,1320, 

1330,1340, 

1350 

3310 

2 

Материалдық ресурстар құнына 

346400 

8010,8020, 

8040 

1310,1320, 

1330,1340, 

1350 

3 

Еңбек ақы есептелінген сомасы 

191600 

8010,8040 

3350 

4 

ҿндірістегі негізгі құралдардың тозу 

сомасы(амортизация) 

9700 

8010 

2420 

5 

Еңбекақы тҿленген сомасы 

153280 

3350 

1010 

6 

Ҿндірілген ҿнімнің кірісі 

692440 

1320 

8010 

Резюме 

В статье анализируется движение и учет операционных затрат на примере  

крестьиянского хозяства ―Дуйсебек-Ш‖  

Summary 

In this article movement calculation operations expenditure for example peasantry be the 

boss ―Duisebek-Sh‖ 

 

 

80 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер тізімі 

1. ҚР Заңы ―Бухгалтерлік есеп жҽне қаржылық есептілік туралы‖     №2732 26.12.1995 ж 

(толықтырулар мен ҿзгертулермен бірге) 

2. ҚР Салық кодексі 

3. Қаржылық есептің халықаралық стандарты. М., Аскери, 1999 ж 

4. Мыржакыпова С. Т., ―Банктегі бухгалтерлік есеп‖ Алматы, Экономика  2004ж 

5. Родостовец В.К.,‖Кҽіпорындардағы бухгалтерлік есеп‖ Алматы, 2003 ж 

6. Серіков Б.С., ―Мақта ҿсіруді ұйымдастыру жҽне кҽсіпкерлікті жоспарлау‖  Frints, 

Шымкент 2004 ж 

7.‖Дүйсебек - Ш‖ шаруа қожалығының салық декларациясы 2007 ж 

 

ҼОЖ 502.316

 

Қоршаған ортаны қорғау - халық денсаулығының кепілі 

Есқараев Ҽ., ОҚО қоршаған ортаны қорғау басқармасы инспекторы, Жетісай қ. 

 

        Еліміз  тҽуелсіздік  алғалы  саяси-экономикалық,  ҽлеуметтік  ,  тағы  басқа  да  салаларда 

болмасын табыстарды еншілеп, ҽлемдегі ҿзге елдермен терезесі тең дамып келеді.Бұл ел 

президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында да нақты айтылып, ертеңгі 

күндерімізге  бағдарлама  жасалғанын  барлығымыз  білеміз.  Таяу  жылдарда  Қазақстанды 

экономикасы  мен  мҽдениеті  дамыған  бҽсекеге  қабілетті  елу  елдің  қатарына  ендірудің  де 

жоспарлары белгіленіп отыр. 

      Бұл  бағытта  Қазақстан  Үкіметі,    министрліктер  мен  комитеттер,  департаменттер, 

сондай- ақ басқармалар да ҿз істеріне жеке- жеке талдаулар жасай отырып, ертеңгі күндері 

атқарар іс-шараларына бүгіннен-ақ- кірісіп кетті. 

     Еліміз  аумағындағы  маңызды  буынның  біріне  айналып  отырған  сала-экология,  яғни 

қоршаған  ортаны  қорғау.  Республикамызда,  сондай-ақ  облысымыз  кҿлемінде  де  соңғы 

жылдары  кҿптеген  ҿндіріс  орындары  ашылып,  ел  экономикасының  арта  түсуіне  септігін 

тигізіп келеді. 

    Дегенмен,  олардың  қоршаған  ортаға  зардабын  тигізбеу  жағы  да  еліміз  заңдарының 

аясында  назардан  тыс  қалмауы  керек.  Бұл  маңызды  мҽселе  үстіміздегі  жылы  қаңтар 

айының      14  жұлдызында  Үкімет  басшысының  қатысуымен  қоршаған  ортаны  қорғау 

министрлігінің Астанада ҿткен кеңейтілген алқасында да егжей-тегжейлі айтылды, нақты 

іс-шаралар    белгіленді.  Осының  негізінде  жаңадан  бағдарлама  жасалынды.  Аталған 

саланың  қызметкерлері  ,  мейлі  ол  аудандық,  облыстық  не  республикалық  деңгейде 

болсын,  ҿздерінің  күнделікті  жұмыс  кестесін  жасауға,  осының  негізінде  еңбек  етуге 

міндеттелді. Демек , қоршаған ортаны қорғау саласының қызметкерлері де Елбасымыздың 

Жолдауына осылайша нақты іс-ҽрекеттерімен үн қосады деуге толық негіз бар. 

    Мақтарал  республикамыздың  қиыр  Оңтүстігінде  орналасқан  аграрлы  аудан  екендігі 

ҿздеріңізге де белгілі. 

   Халқы  тығыз    орналасқан,  халқының  саны  жағынан  облыс  кҿлемінде  алдыңғы 

орындардың бірін иеленгенімен де жер кҿлемі басқа аудандармен салыстарғанда онша кҿп 

емес.  Жер  асты  байлықтары  жоққа  тҽн,  ірі-ірі  ҿнеркҽсіп  ошақтарының  болмауы  да 

Мақтаралды  ―ҿнеркҽсіпті    аудан‖    деуге  келмейді.  Сондықтан  да  аудан  экологиялық 

тұрғыдан  қолайлы  аймақтың  санатына  жатады.  Ҿлкенің  экологиялық  жағдайын 

бүгінгісіненде  жақсарта  түсуге  болады.  Суармалы  ҽрі  құнарлы  .  Жерде  орналасқан 

алқаптардың тҿңірегі мен кҿше бойлары жасыл желектерге оранар болса ауа атмосферасы, 

қоршаған ортаны мұнан да тазара түсер еді. 

    Адам  баласы  тамақсыз  бес  апта,  сусыз  бес  күн,  ауасыз  ары  кеткенде  бес  минут  қана 

ҿмір сүреді екен. Бір күнде адам орташа есепте ҿкпесі арқылы 25 кг немесе 11 мың текше 

метр ауаны ҿткізеді. Ал, организмдегі ҿзге ағзалардың ауру-сырқауларға ұшырамай жақсы 

жұмыс  істеуі  бірінші  кезекте  жұтатын  ауаның  тазалығына  да  тікелей  байланысты. 

 

81 

Сондықтан  да  атмосфералық  ауаны  қорғау  бірінші  кезектегі  міндет.  Осы  ҿңірде 

орналасқан мақта зауыттары мен жанар-жағар май бекеттерінің, мақта майын шығаратын 

кішігірім  ҿндіріс  орындарының  ,  сондай-ақ  үлкенді-кішілі  автокҿліктердің  иелері 

экологиялық  жауапкершілікті  сезіну  барысында  жұмыс  алып  барамыз.  Осы  мақсатта 

ҿндіріс  ошақтарын  таза  ұстап  ,  ауаға  жіберілетін  шаң-тозаңдарды  азайту  мақсатында 

арнайы  қондырғылардың  жұмысын  жақсарту  қажет,  бақылауды  күшейткен  жҿн. 

Былтырғы    2007  жылы  Мақтарал  ауданындағы  инспекторлық  тексеру  кезінде  табиғат 

пайдаланушыларға салған   493584 айыппұлдың, 398580 теңгесі осы атмосфералық ауаны 

бұзғаны  үшін  салынған,  мақсатымыз  табиғат  пайдаланушыларды  атмосфералық  ауаны 

ластамауға шақыру. 

   Ҽдетте, халық ―Жер-ана‖ деп қасиетті жерді анаға теңейді. 

Бұл орынды да. Ҿйткені, адам баласының барлық табыстарының бастауы осы жер-анадан 

басталады. 

   Мақтарал  ауданы бойынша жалпы жердің кҿлемі  -176898 гектар. Мұның ішінде егістік 

жер кҿлемі-  137650  гектар, кҿп жылдық егіс кҿлемі-3048 гектар. Барлық елді мекендер 

мен  кенттер  ,  қаланың  орналасқан  аумағы  19  мың  гектар  жерді  алып  жатыр.  Қалған   

21200  гектар  сол    137650  гектар  суармалы  жердің  барлық  үлкенді-кішілі  су  ағатын 

арықтар, каналдар. 

   Аграрлық саланың ғалымдары мен диқандар жер құнарлығын арттыруда ауыспалы егіс 

жүйесінің  тиімді  екенін  алға  тартады.  Ал,  жыл  сайын  мақтаның  апатына  айналған 

зиянкестерге  қарсы  улы  химикаттарды  пайдаланғаннан  биологиялық  ҽдістің  ұтымды 

боларын жыл сайынғы тҽжірибелер дҽлелдеп келеді. 

   Жер,  қоршаған  орта  бүгінде  адам  баласының  аялауына  аса  зҽру  десек  ҽсте 

қателеспейміз. Ҿйткені, мұнда ҿзіміз ҿмір сүреміз, ұрпақ ҿсіреміз, еңбек етеміз. 

   Сонымен  қатар  санитарлық-гигиеналық  тазалықты  сақтау  маңызды  мҽселе.  Күл-

қоқысты,  тұрмыстық  қалдықты,  шығынды  суларды  үйдің  жанына  немесе  жақын  жерге  , 

аяқ  астына,  адам  кҿп  жүретін  жерлерге  тастау,  олар  ауа  температурасы  кҿтерілген 

шақтарда  қолаңсы  иіс  шығарып  ,  қоршаған  ортаны  бұзады,  жерді  ластайды,ҽртүрлі 

жұқпалы  аурулардың  бастауы  болады.  Эколог  мамандардың  арнайы  зерттеулеріне  зер 

салар болсақ, тұрмыстық қалдықтар адам ағзасына зияны ҿндіріс орындарынан тарайтын 

улы заттардан да ҽсері кҿп. Аймақта мақта зауыттары тек науқандық аралықта ғана жұмыс 

істегендіктен  қоршаған  ортаға  салыстырмалы  түрде  алсақ  жоғарыда  кҿрсетілген 

тұрмыстық  қалдықтардан  ҽсері  аз.  Ал,  керісінше  мұнда  кафе-барлар  мен  кҿпшілік 

тамақтанатын асханалардан аяқ алып жүре алмайсыз.     Бұған қоса  300 мың халқы бар 

ауданда    60 мыңға жуық отбасы болса, балалар бақшалары, мектептер, ауруханалармен 

мекеме-ұйымдарды  қосыңыз,  демек  күнделікті  тұрмыстық  қалдықтар  кҿптеп  жиналады 

деген сҿз, сол қалдықтарды ерінбестен арнаулы жерге тастаған жҿн, сондықтан да ҽрбір 

басшы мен ұжым мүшелері ауданның ҽрбір тұрғыны туған ауылы мен қаласының, жалпы 

туған  жерінің  жанашыры,  патриоты  болғаны  жҿн.  Біздің  ауданда  24 ауыл  ҽкімшілігіне 

қарасты    183  елді  мекен  бар,  яғни    183  қоқыс-қалдықтарын  тастайтын  орын  болуы  тиіс 

жҽне  олар  айналасына  арнаулы  құрылыс  жүргізіліп,  қоршалып    тосқауыл  орнатылуы 

керек.  Бұл  дегеніміз  барлық  қоқыс  қалдықтардың  есебі  жүргізіліп,  оған  арнаулы 

рұқсатпен  жұмыс  істейтін  мекемелер  ұйымдастырылуы  қажет,  –жаңа  қабылданған 

экологиялық кодекстің талабы осылай! 

      Сонда  ғана  белгілі  бір  дҽрежеде  экология  саласында  тҽртіп  қалыптасады,  мҽдениет 

ҿркендейді. Осы орайда айта кететін бір жағдай , Мақтарал ауданында үй-жай қарқынды 

жүріп  жатыр.  Бірақ  кез-келген  жерден  жерді  қазып,  топырақ  сатумен  айналысып  бизнес 

жасауға, қоршаған ортаны қорғау заңы бұзылу фактілері бар. 

     Мақтарал  ауданының  негізгі  бағыты  мақта  шаруашылығы  болғандықтан  мақтаны 

суғару, басқа да егістерді сумен қамтамасыз етудің негізгі кҿзі Сырдария ҿзенінен Достық 

каналы  арқылы,  ауданда  ұйымдастырылған  56  су  қауымдастығы,  Мақтарал  су 

шаруашылығынан келісім-шарт жасасып аудан мақташыларына ағын-су жеткізіп береді... 

 

82 

Бұл ҿңірге ағын-су оңайлықпен келмейді, соған қарамастан қысқы сор шаю кезінде жазғы 

мақталық  егістерді  суғаруда,  суды  ысырап  ету,  ретсіз  пайдалану,  суды  жауапкершіліксіз 

автокҿлік жолдарына шығарып жіберу, ―фильтрация арқылы кетіп жатыр‖ –деген сияқты 

себептермен келеңсіз кҿріністерді кҿруге болады... 

     Мақтарал ауданы мақта алқаптарында, су жүретін арықтар жағаларында , осыдан 15-20 

жыл  бұрын  неше  мыңдаған  ағаштар  бүкіл  ҿңірді  жасыл  желекке  бҿлей,  ҿзінің 

кҿлеңкелерімен мақташыға, егістіктерде жұмыс істеген адамдарға дем алуға үлкен кҿмегін 

тигізетін,  азынаған  желдерден  қорғайтын,  сол  ағаштардың  қазіргі  таңда  оннан  бірі  де 

қалған  жоқ.  Қайтадан құрылған  су  қауымдастықтарының  міндеті  ҿздерінің  мүшелерімен 

бірлесе отырып сол ағаштарды қайта отырғызса , елбасының ―Жасыл ел‖ бағдарламасына 

қосқан бірден-бір үлкен үлестері болар еді... 

  ―Жердің  кҿркі–  ағаш‖  дегендей,  жасыл  желек  жан  жадыратады,  қоршаған  ортаны 

тазартады, адамдарға қуаныш сыйлайды. Сондықтан Мақтарал тек мақтаның ғана ҿлкесі 

емес,  жасыл  желекті  сұлу  аймаққа  да  айналса  екен  дейсің.  Біз,  эколог  мамандар 

мақтаралдың ұйымшыл да, еңбекқор халқы Елбасымыздың   ―Жасыл ел‖ бағдарламасына 

қосыла отырып туған ҿлкелерін түлете береріне сенеміз. 

    Біздің  Қазақстаннан  бҿлек  туған  отанымыз  жоқ.  Сондықтан  да  ҽрбіріміз  ҿзіміздің 

саналы  ғұмырымызда  туған  елімізге,  туған  жерімізге  жанашырлықпен  қарай,  қоршаған 

ортаны  саф  күйінде  сақтауға  ұмтылғанымыз  абзал.  Бұл  бүгінгі  сондай-ақ  ертеңгі  ұрпақ 

алдындағы азаматтық парызымыз болып табылады.                        

           

 Киіне білуде ӛнер. 

Қазақта  еркектердің  киімі  ҽйелдердікіне  қарағанда  беркелкілеу.  Тіптен  жейдені  (кҿйлек-

дамбал)  каптал  шапанды,  түйе  жүн  шекпенді,  сеңсең  тонды  барлық  жерлерде  бірдей 

киген.  Ал  жалпыға  тҽн  еркек  киімінің  кешенінде  кҿйлек  дамбалдан  басқа  бешпет, 

кҿкірекше,  шапан,  шалбар,  бҿрік,  қалпақ,  тақия  секілді  бас  киімдер,  кҿксауыр,  саптама 

етік  болған.  Осындай  еркек  киімі  ғасырлардағы  артына  салып  бізге  жеткенімен  оның 

құрамында,  пішімінде,  тігісінде  уақыт  талабына  сай  ҽр  түрлі  ұрпақ  енгізген  сапалы 

ҿзгерістер болып келгендігі даусыз. 

  Ҽсіресе  жігіттердің  киімі  сымбатымен  кҿз  тартатын  болған.  Олар  ойық  немесе  тік 

жағалы  болып  келетін  ақ  жібектен,  сұрыптан,  шыттан  тігілген  кҿйлек  пен  дамбалдың 

үстіне 

белі                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

қымталған  денеге  мығым  қонатын  бешпет,  кеудеше,  жүріп  тұруға  ыңғайлы  болу  үшін 

ауына  үшкіл  салған  шалбар  киетінде  балағын  етіктің  қонышына  салатын.  Бешпет  пен 

шапанды белдікпен, кездеме белбеумен буынатын болған. 

   Бешпет  шалбар  кҿбінесе  кҿгілдір,  қоңыр,  шымқай  күрең  мҽуіті,  барқыт  бедерлі  жібек 

маталардан  тігілетін.  Бешпеттің  қаусырмасы    етекжеңі  кейде  кестелі  жолақпен  тоқыма 

ызбаларымен  жиектелетін.  Ҽсіресе  ҿсімдік  сарынды  ҿрнектермен  кестеленген  күрделі 

бешпет пен жарғақ шалбар жоғары бағаланған. 

   Үйлі жайлы болып егде тарта бастаған еркектердің киім кешегі ҽдетте жігіттердікіне тҽн 

элементтерден  тұрғанымен  бешпеті  оншама  қымталмайтын  да  үстіне  кесте 

жүргізілмейтін. Пішімі молдау шалбары кеңдеу болатын. 

    Қарттардың  киімі  мейлінше  қарапайым,  кҿбінесе  кҿктеп  тігілетін  жҽне  ҽшекейсіз 

болған. Оларға арнайы қалыптасқан салт бойынша молырақ жейде, шалбар арасында түйе 

жүн салып сырылатын кҿкірекше, бешпет, шапан тігілетін болған.  

    Сырт киімнің кҿне түрлерінің бірі кебешк болып табылады. Оны асқан ұқыптылықпен 

шаршылап,  қылшығын  сыртына  шығарабасқаған  жұқа  киізден  мейлінше  ұзын  атқа 

отыруға ыңғайлы, артында жармасы бар етіп шалбарымен қоса пішетін болған. Шапанға 

ұқсас  болғанымен  тік немесе  қайырма  жағалы  болатын  кебенекті  ат  үстіндегілер  үскірік 

аяз  бен  ызғырық  желден  жаңбыр  мен  қардан  сақтану  үшін  қысқы  киімнің  үстіне  киген. 

Қазақтың  кебенек  кигін  келер,  кебін  кигін  келмес  дейтіні  де  осыған  байланысты. 

Еркектердің бас кимі жергілікті жағдайға, қолда бар материалдарға ба йланысты ҽр түрлі 

 

83 

болған.  Олардың  ішінде  ең  кҿп  тарағаны  бҿрік.  Ол  тҿрт  үшкілден  тҿрт  түрлі  күмбез 

іспетті етіп пішіліп арасына жүн салып астарланатын да барқытпен, шұғамен, күдерімен 

тысталатын  болған.  Кҿбіне  кҽдеге  жаратылған  аң  терілер  елінің  атымен  құндыз  бҿрік, 

сусар бҿрік, пұшпақ бҿрік, елтірі бҿрік деп аталған. Халық арасында түлкі тымақ, малақай 

кейінірек европалық үлгідегі құлақшынды да кеңінен тараған.        

 

УДК 378.147

 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: