Нанотехнологияның отандық ғылыми прогресстегі ҥдемелі орыны

 

55 

доллары). 

Ұлттық қор қаржысын қоса есептегенде, елдің халықаралық активтері 40 миллиард АҚШ 

долларынан асады. 

Соңғы он жылда сыртқы сауда айналымы 6 есеге артты, 2007 жылы 80 миллиард АҚШ 

долларын құрауы мүмкін. 

Қазақстанның жетекші компаниялары («ҚазМұнайГаз», «Қазақмыс», «Қазатомпром» жҽне 

басқалар) халықаралық бизнес жүргізу деңгейіне қол жеткізді жҽне ғаламдық экономика 

ҽлемінде таныла бастады. 

Қазақстан – бұл ҽлемдік сарапшылар үздіктердің бірі деп таныған қаржы жҽне банк 

жүйесі қалыптасқан ел. Елімізде «Қазкоммерцбанк», «ТұранҼлем» банкі, Халық банкі 

сияқты жоғары халықаралық рейтингке ие ірі банктер жұмыс істейді. 

Республикада бизнесті дамыту үшін барынша жайлы жағдай жасалған. 

Қазақстан – жаһандық энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге зор үлес қосып 

отырған мемлекет. Қазақстан ҽлемде мұнай қоры бойынша – 7-ші орынды, газ қоры 

бойынша – 6-ші орынды, уран қоры бойынша – 2-ші орында иеленеді. 2017 жылы 

Қазақстан ҽлемдегі ірі мұнай жҽне газ ҿндірушілер мен экспортқа шығарушыларының 

ондығына кірмек. 

Сонымен бірге, Қазақстанда тау-кен саласы, түсті жҽне қара металлургия, машина жасау, 

құрылыс индустриясы, шағын жҽне орта бизнес жҽне басқа да кҿптеген салалар серпінді 

дамуда. 

Қазақстан Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіруге ҽзірлік үстінде жҽне іс жүзінде 

заңнамалық базаны ДСҰ-ның талаптарына сҽйкестендірді. 

Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Ҽбішұлы Назарбаев елімізді ҽлемнің  50 

бҽсекеге қабілетті елдер қатарынан табылуы үшін алдымызға нақты міндеттер қойды. Бұл 

міндетті орындау үшін қазақстандық ғалымдардың ғылыми зерттеулерін алға жылжыту, 

ҿзіміздің бҽсекеге қабілетті инновациялық  технологияларымызды құру қажеттігі ашып 

кҿрсетілді. 

Бұл жерде ғылымда кҿптеген жаңа  бағыттар ашу емес, керісінше, бар бағыттарды 

нҽтижеге жететіндей қылып азайту, яғни экономикамызға жақын арада мақсатты нҽтиже 

беретін  бетбұрыс алу керек. Нанотехнологиялар – бұл қазақстандық ғылымда бар 

бағыттарды белгілі – бір  жҽне еліміз үшін маңызды деңгейге дейін қысқарту. Ҽңгіме қазір 

жүргізіліп жатқан зерттеулерді ҽкімшілік қысқарту, мҽселен, «Ғарыш саласын дамыту» 

бағдарламасында қарастырылған немесе биотехнология, фитохимия, метеллургия жҽне 

т.б. салалардың басты зерттеулерін жабу немесе қысқарту жҿнінде емес, қазіргі кезде 

ҽрекеттегі қазақстандық ғалымдардың нанодеңгейдегі материя құрылымын басқарумен 

байланысты бағыттардан нақты пайдаға асатын тауарлық формалар алуға бағыттау 

жҿнінде болып отыр. Нанотехнологияның даму тарихына кҿз жүгіртсек. XIX ғасырда 

Левенгуктың микроскобынан кейін адамдардың жаратылыстану ғылымын салаларға бҿлу 

процесі аяқталды – физика, астрономия, химия жҽне биологияға. ХХ  ғасырда, ҽсіресе 

1931 жылы электрондық микроскоп ойлап табылған соң, ғылымды материяға терең ену 

деңгейіне қарай интенсивті бҿлшектеу басталды, мҽселен физика молекулярлық, атомдық, 

ядерлық, кванттық болып бҿлінді. 

Химия  мен  биология  да  дҽл  осындай  ҿзгеріске  ұшырады,  атомдық  химия, 

молекулярлық жҽне микробиология, генетика жҽне т.б. пайда болды. Сонымен бірге жаңа 

салалар  интеграциясы  да  қатар  дамыды,  мҽселен  химия  мен  биологияның,  биологияның 

химия  мен  физикамен,  жаңа  ҿз  алды  пҽндер  дамыды,  мысалы  бионика,  кванттық  химия 

жҽне т.б. 

ХХ  ғасыр  ортасында  бұған  технологияның  жетілуіне  бағытталған  ірі  бизнес 

қосылды.  Bell  фирмасы  зертханасында  жаңа  ақпараттық  эра  кҿзі  болып  табылатын 

алғашқы  транзистор  құрастырылды.IBM  фирмасының  зертханасында  зондтар  кҿмегімен 

жеке атомдарды орынын ауыстыра отырып, жаңа қасиеттері  бар керемет материалдарды 

құрастыруға мүмкіндік берген магниттік зондтық микроскоптар сериясы жасалды. 

 

56 

Бұл екі жаңалық ғылым мен технологияға «нано» деген тіркес беріп, наноғылым 

мен нанотехнологияларды дүниеге ҽкелді.2005 жылы IBM зертханасы қызметкерлері 

жекелеген атомдарды кҿруге жҽне жекелеген электрондарды басқаруға мүмкіндік беретін 

жаңа микроскоп түрін жасап шығарды. Ҽлем «басқарылатын материя» жҿнінде айта 

бастады, ал желілік компьютерлік технологиялардың дамуы 10 

-9 

жҽне одан да тҿмен  

дҽрежесінде жаңа «нанотехнология» деген атау алған технологиялардың кҿмегімен 

материяның атомдарының үлкен санын жеке басқарудың нақты екендігін дҽлелдейді.  

Материалдар мен жүйелерге жаңа жаңа қасиеттер бере отырып, нанотехнологиялар 

барлық ҽрекет ететін техникалар мен ҿнеркҽсіптің облыстарында прогресстің қозғаушы 

күшін қамтамасыз етеді. 

Ҿйткені, нанотехнологиялар материялардың атомдық құрылымдық деңгейінде 

басқарады, бұл бүгінде барлық сферадағы ҿндірістің күнделікті ҽдістеріндегі кҿптеген 

инновациялық шешімдердің  негізі болып табылады. Ҽңгіме генетика тҽралы болсын, 

клондау немесе бактериялар немесе микроорганизмдер, кҿлік жасау немесе тамақ 

ҿнеркҽсібі болсын, барлық жерде де инновациялық шешімдер кҿбіне 

нанотехнологиялармен байланысты. Нанотехнологияның бұндай рҿлі ғылым мен 

технологияның сферасында бҽсекеге қабілетті технологиялық даму мен ҿзінің 

интеллектуалды меншігін дамыту үшін қажет сыни технологияларды қалыптастырады.  

Қазақстан ғалымдарының нанотехнология аумағындағы барлық еңбектерін жинап, оларды 

ҿздік құндылыққа аударып жҽне оның дамуына ҽсер ету – міне Елбасының нақты қойып 

отырған міндеттері. Салалық ҒЗИ мен зертханалардағы  жұмыс үстіндегі ғалымдар үлкен 

ізденістер жолында еңбек етуде. Ендігі жерде еліміздің материяның наноқұрылымдық 

деңгейінде жұмыстанып жатырған ғалымдардың барлық күштерін біріктірудің тиімді 

механизмін жасау қажет. Асқан дҽлдікпен реттелетін кҿлем мен құрамды наномасштабты 

құрылым элементтерін талдау, соңынан бұндай элементтерді керемет қасиеттер мен 

функцияларға ие ірі құрылымдарға жинақтау ҿнеркҽсіптің кҿптеген салаларында 

ҿзгерістер тҿңкерісін тудырады. Нанотехнологияның дамуы қоғам ҿміріне 

микроэлектроника мен интегралды кестелерден де кҿбірек қуатты ҿзгерістер ҽкеледі, 

ҿйткені нанотехнологиялар электроникаға қарағанда ҿнеркҽсіптің кҿп салаларын 

қамтиды. XXI ғасырда ҿндіріс пен ҽлеуметтік ҿмірде түбегейлі ҿзгерістерге ҽкелетін 

ғылым мен техниканың тҿңкерісі болуы тиіс. 

Қазақстанда нанотехнологиялар мен аралас пҽндер облысында зерттеулер жүргізетін жҽне 

жетістіктері бар ғылыми ұжымдар бар. Бұл жартылай ҿткізгіштер мен металл жүйесі 

наноқұрылымдары мен нанокластерді талдау облысындағы зерттеулер, нанокҿлемді 

катализаторлар, сенсорлық наноқұрылымдық материалдар мен кҿміртекті 

наноқұрылымдар облысындағы құралдар. 2003 жылдан бастап наноқұрылымдық 

зерттеулер Қазақстан Республикасы білім жҽне ғылым Министрлігінің фундаменталды 

зерттеулері бағдарламалары бойынша жүргізіле бастады.  2006 жылдан бастап 

наноматериалдар мен нанотехнологиялар бойынша қосалқы зерттеулер индустрия жҽне 

сауда Министрлігінің «2006–2008 жылдардағы түрлі мақсаттардағы перспективалық  жаңа 

материалдарды жасау»  бағдарламасы шеңберінде қаржыландырылып келді.  

Қазақстан экономикасы диверсификациясы үшін қабылданған артықшылықты бағыттар 

бойынша нанотехнологиялардың үлкен маңызы бар. Ҽсіресе, металлургия кластерінің 

дамуы үшін нанотехнологияның маңызы басымырақ. Қазіргі кезде ұнтақты жҽне 

композициялық материалдар рҿлі ұдайы ҿсіп келеді жҽне бұл сферада қазақстандық 

ғалымдар қондырғыш материалдардың қызмет мерзімін ұзартатын жаңа нано жҽне 

композициялық жабындар, машиналар мен механизмдердің  жоғары тҿзімді жҽне отқа 

шыдамды тетіктері үшін наноқұрылымды легирленген ұнтақты құрыш пен құймалар, 

түсті жҽне сирек кездесетін металлдардың аса таза ұнтақтарын, күн энергетикасы мен 

электрондық техника үшін жартылай ҿткізгіштер материалдарын  алу технологияларын 

жасақтауда елеулі жетістіктерге жетті. Иондар мен химиялық қосындылар нано кҿлемге, 

яғни 10

-9 

 м  тең. Бұл рудаларды ҿңдеген кезде иондық жҽне жұқа қабатты флотацияны, 

 

57 

ҽртүрлі сепарацияларды (фото жҽне радиометрикалық, электромагниттік т.б.) қолдануға 

мүмкіндік береді. Нанотехнологиялық зертханалар нанотехнологиялардың қоршаған 

ортаға ҽсерін алдын- ала анықтай алатындай құрал жабдықтар мен білікті мамандармен 

жабдықталуы керек. Семейдегі ядролық полигондағы ядролық жҽне термоядролық 

технологияларды зерттеулер жүргізген кездегі қайғылы жағдайларлы естен 

шығармауымыз керек.Нанотехнологияның информациялық саламен бірлескен еңбегі 

үлкен жетістікке ҽкелуі анық. Қазіргі кездегі нанотехнологиялар нарығына салым 2,5 млрд 

евро ғана бҿлінсе, Еуропалық одақтың басты атқарушы органы 2010 жылы салым кҿлемі 

100 млрд евроны, ал  2015 жылы  1 трлн евроға ҿседі деп болжамдайды. Электрондық 

құрылғылардың кҿлемі асқан жылдамдықпен кішірейіп келе жатырғанын ескерсек, 

жетекші ҽлемдік державалар жҽне корпорациялар информациялық салалар алдыңғы 

орындардың біріндегі нанотехнологиялық бағдарламаларға инвестицияларын ҿсіруге 

ұмтылыстарын айқын байқауға болады.  

Егер шет елдерді мысалға келтірсек, мҽселен жапония икемді күн батареялары мен 

FOLED-дисплейлерді дайындауда жетекші орында келеді. FOLED – икемді органикалық 

дисплей. Қазір бұған ұқсас құрылғылардың прототиптері келесі толқында ұялы байланыс 

пен видеокамераларда, цифрлық фотоаппараттарда жаппай кеңінен қолданыла 

бастайды.Sharp компаниясы 1 ден 3 микрометр аралығындағы, яғни бірден үш мың 

миллиметрге дейінгі қалыңдықтағы пленка түріндегі күн батареясын жасап шығарды. Бұл 

қазіргі кездегі аналогтардан  100 есе кіші.Күн батареялары қабатымен ұялы телефондар, 

кҿліктер,тіпті арнаулы киімдерді  жабу жоспарлануда.Сонымен қатар, бұл батареялардың 

FOLED-дисплеймен интеграциясы да күтілуде. Екі визит кҽртішкесі ауданындай икемді 

ҿте жұқа күн батареясы  салмағы тек қана 1 г жҽне қуаты 2,6 Вт. Құрастырушылар 

мҽліметінше, бұл велосипед жарық шамын электроқуаттауға ҽбден жетеді. 

Информациялық технологиялар мен нанотехнологиялар арасындағы осындай тығыз 

байланыс тек қана информациялық технологиялар саласы ҽлемдік нарығы мен 

болашақтағы перспективалар тұрғысынан ғана емес, ең алдымен, жоғарыда 

тоқталғанымыздай, осы жерде информациялық технологиялар саласы мен 

нанотехнологиялардың  байланысы сферасында салмақты үлесі бар қазақстандық  

ғалымдар бҽсекеге қабілетті орын ала алатыны тұрғысынан ҿте маңызды. Қазіргі таңда 

Қазақстанда ҽрекет ететін Ұлттық нанотехнологиялық зертхана ҿз қызметі барысында 

нанотехнологиялармен айналысатын ел ішіндегі ғалымдар ұжымына арқа сүйейді: 

Физико-техникалық институт, Қазақ ұлттық университеті, металлургия жҽне байыту 

институты, химиялық ғылымдар институты, органикалық катализ жҽне электрохимия 

институты, Қарағанды мемлекеттік университеті, Евразиялық ұлттық университет. Бүгінгі 

күні Қазақстан ҽлемнің жетекші нанотехнология орталықтарымен  келісімде. Олар 

Корнель университеті; Олбани, World Technology Evaluation Сenter, Inc. Университеті 

жанындағы "Олбани НаноТех" Ренселеров политехнологиялық институты; АҚШ тың 

ҽскери теңіз флоты зертханасы; Дрезден, Техникалық университеті; Жапония, 

Материалтану Ұлттық университеті; Гренобль, Микро жҽне нанотехнологиялар 

инновациялық орталығы; Лондон, Университет колледжі;  Иоффе атындағы физика- 

техникалық институт, РҒА СО жартылай ҿткізгіштер физикасы институты, Қатаң заттар 

физикасы институты, П. Л. Капица атындағы физикалық мҽселер институты, Қазан 

физика техникалық институты, Ресей; Жартылай ҿткізгіштер жҽне қатаң заттар физикасы 

институты, Қосалқы физика институты, Белоруссия; Жартылай ҿткізгіштер физикасы 

институты, Электрондық физика институты, Қосалқы физика институты, Украина. 

Бұның бҽрі жастардың алдында шексіз мүмкіндіктер ашады. Ҿйткені, нанотехнологияның 

жемісті жетістіктеріне қарамастан, олардың нҽтижелерін жаппай тираждау 

технологиялары бүгінгі күнге дейін ҽлі құрылмай келеді.Нанотехнологияның 

потенциалды мүмкіндіктері мен қазіргі кездегі бизнесте қолданылатын тауарлық 

формалары  арасында үлкен алшақтық орын алған. Нанотехнологияның кҿптеген керемет 

ҿнімдері жаппай ҿндіріс тауарларына айналмай отыр, сондықтан бұны жүзеге асыратын 

 

58 

технологияларды іздестіру ҽлемнің барлық жетекші корпорациялары мен 

зертханаларындағы стратегиялық міндеттердің бірі болып табылады. Ҽрбір жас 

қазақстандық адамдармен талап етілген ғылым мен технологияның  жаңа саласында ұлы 

жаңалықтар аша алады.  

Композиттік  наноматериалдар бүгінде тек қана Mercedes секілді қымбат тұратын 

кҿліктерде ғана қолданылады, бірақ оның жақын арада кҿптеген кҿліктерге қолданыла 

бастайтыны сҿзсіз, ҿйткені алғашқы компьютерлердің ҿздері де ең алғашында тек қана 

элита, яғни үлкен кҿлемдегі есептеулермен айналысатын ғалымдар үшін арналып 

шығарылғаны, ал қазір аяқ астынан планетадағы кҿпшіліктің ажырамас күнделікті қажет 

тауарына айналып отырғандығы белгілі. Нанотехнологияның қазіргі кездегі қымбат 

тұратын тауарлық формаларымен де ерте, кеш пе дҽл осылай болатындығы 

сҿзсіз.Қазақстандық ғалымдар адамға қажет осы салада ҿздерінің интеллектуалдық 

үлестерін қосуына үлкен мүмкіндік алып отыр. 

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер тізімі: 

1.

 

Казахстан: в цифрах и фактах.- Алматы: Статистика, 1998 

2.

 

Материалы сайта «Межрегиональный центр делового сотрудничества»  www.mcds.ru  

3.

 

www.cvi.kz

 сервері материалдары 

4.

 

Модели  перехода  от  административной  экономики  к  рыночной.  Под  ред.  Байзакова 

С.Б. - Алматы: Рауан, 1997 

5.

 

Морозов Т.Р., Победина М.П., Поляк Г.Б. Региональная экономика: учебное пособие. - 

М.: Банки и биржа, ЮНИТИ, 1995 

6.

 

Назарбаев  Н.А.  Долгосрочная  стратегия  развития  Республики                Казахстан: 

"Казахстан - 2030" - Алматы: Рауан, 1998 

7.

 

Тонкопий М.С.Экономика природопользования» - Алма-ата, 2000 

8.

 

Хасбулатов Р.И. Мировая экономика - М.: ИНСАН, 1996 

9.

 

Эрхард Л. Секреты "экономического чуда".- М.: БЕК, 1997 

10.

 

 

www.stat.kz

 сайты материалдары 

 

ҼОЖ 316.42 

Батыс Қазақстан облысындағы 2007-2008 жылдардағы саяси – экономикалық ахуал 

Гумаров С,Б,, БҚГА,  Орал қ.., 

@mail.ru>

 

 

Батыс  Қазақстан  облысында  шағын  кҽсіпкерліктің  дамуы  кҿрсеткіштеріне 

тоқталсақ, 2007 жылдың 1 мамырына   қаладағы  есепті  деректер бойынша 15467 шағын 

бизнес субъектісі тіркелген, олардың 10847– сі қолданыста (70 %), еңбек ететіндер саны 

22207   адамды  құрайды.Былтырғы  жылмен  салыстырғанда  тіркелген  шаруашылық 

субъектілерінің  саны  9,2%  ұлғайды.  Шағын  кҽсіпкерлікпен  айналысатындардың  үлесі 

экономикалық  белсенді   тұрғындарға  қарағанда  22  %  құрады.Шағын  кҽсіпкерлік 

субъектілерімен  9733,4  млн.  теңге  сомасында  ҿнімдер  (жұмыстар,  қызметтер)  ҿндірілді. 

Ҿнім ҿндіру, жұмыстар мен қызметтердің жалпы кҿлемінде сауданың ең жоғары салмағы 

сақталады.Бюджет  кірісіне  1214,0  млн.  теңге  сомасында  шағын  бизнес  субъектілерінен 

тҿлемдер түсті, соның ішінде заңды тұлғалардан- 840,4 млн. теңге, жеке тұлғалардан-373,6 

млн.  теңге  (соның  ішінде  біржолғы  жинақ-30,5  млн.  теңге).   Салық  комитетінің 

нақтыланған деректері бойынша қаладағы ҿнеркҽсіп ҿндірісі бүгінгі таңда ет пен бидайды 

қайта  ҿндеуге  мамандандырылған,  заңды  жҽне  жеке  тұлғаларға  бағынышты  нан-бҿлке, 

макарон  жҽне  кондитер  ҿнімдерін,  т.б.  тауарлар  (ҿнеркҽсіп  пен  азық-түлік  тауарлары) 

ҿндіретін 79 шағын қайта ҿндеуші цехтармен іске қосылған, олардың қолданыстағысы 37 

мини-цехтар, 357 адам еңбек етеді.    Жылдың басынан бері салық комитеті арқылы 2055 

патент  жҽне  822  куҽлік  берілді,  тіркеу  салымы  14,1  млн.теңгені  құрады.Ағымдағы 

жылдың қаңтар-сҽуір айында шағын кҽсіпкерлік субъектілеріне 58 жер учаскелері бҿлінді 

(5,11га), оның ішінде сатып алынғаны -26 (2,60 га).  Сонымен қатар 75 оңды қорытынды 

 

59 

тұрғын  үйлердің  бірінші  қабаттарын  қайта  жоспарлауға  берілді,  қайта  жоспарлауға  50 

рұқсат берілді, оның 46  қайта жоспарланып іске қосылды, осыған сҽйкесті  22 дүкен, 13 

офис, 1 тіс оңдайтын бҿлме, 5 дҽріхана, 5 дҽмхана.     2007  жылдың қаңтар-сҽуір айында 

алкоголь ҿнімдерін сатуға (сырадан басқа) 37 рұқсат берілді (оның - 33 жеке тұлғаға, 4 –

заңды тұлғаға) рұқсат салымы 412,6 мың теңгені құрады.  

2007  жылдың  қаңтар  мен  сҽуір  айында  жүзеге  асырудың  барлық  каналдары 

бойынша  бҿлшек  тауар  айналымы  14618,7  млн.  теңгені  құрайды,  келесі  кезеңге  сҽйкес 

былтырғы жылдан 16,4 % ҿскен.Нарық айналымының тауар айналымы жалпы кҿлеміндегі 

бҿлшек салмағы 106,1% немесе 9589,8 млн теңгені құрап отыр. Нарықсыз тауар айналымы 

кҿлемі 43,2 ҿсіп, 5028,9 млн теңгені құрап отыр, оның себебі тұтыну мҽдениетінің ҿсуіне 

байланысты  жҽне  де  тауарларды  жиі  дүкендерде  жҽне  нарықтарда  сатып  алуына 

байланысты  .Кҿтерме  сауда  айналымы  кҿрсетілген  мерзімде  51418,7  млн  теңгені  құрап, 

былтырғы жылмен салыстырғанда келесі  кезеңге сҽйкес 2,0 есеге ҿскен.Нарықтын тауар 

массасы  жылдан  жылға  кҿбейіп  жатыр,  тауар  ассортименті  тұтынушыларға  үлкеуінің 

белгілеу керек. 2007 жылдың 1 мамырына тауар қалдықтарының кҿлемі: кҿтерме саудада 

–  907,1  млн  теңгені  құрап  отыр,  бірақ  негізгі  тауар  қалдықтары  бҿлшек  саудада  – 

кҿрсетілген  күніне  1513,5  млн  теңге  құрап  отыр.  Тауар  айналымының  ҿсуі  сауда 

кҽсіпорындарының  ҿсуіне,  тұтыну  тауарларының  кҿбеюіне  жҽне  халықтын  табысының 

ҿсуіне қамтамасыз етіледі.01.05.2007 жылға қалада  995 дүкен мен сауда үйлері, 28 базар, 

мұнымен қоса 1 шағын базар жұмыс істейді.Халыққа қызмет кҿрсету саласын: қоғамдық 

тамақтандыру 268 объектілері, 150 шаштараз,  киім тігу мен жҿндеу бойынша 20 ателье, 

38 авто шеберхана, 50 автозаправкалық станциялар, аяқ киімді тігу мен жҿндеу бойынша 

65  шеберхана,  24  монша  мен  сауналар.2007  жылдың  қаңтар  мен  сҽуір  айлары  қоғамдық 

тамақтандыру  кҽсіпорын  кҿлемі  185,8  млн.  тенгені  құрап  отыр.Автомобиль, 

мотоциклдерге  техникалық  қызмет  кҿрсетулер,  жеке  пайдалану  құралдарын  жҿндеу, 

күнделікті тауарлар кҿлемі 2173 мың теңгені құрап отыр.Батыс Қазақстан облысында 2007 

жылы  инфляцияның  жалпы  деңгейі  116,4%  құрады,  ол  республикалық  кҿрсеткіштен  2,4 

пайыздық 

пунктке 

тҿмен.  

Азық-түлік тауарларының бағасы 24,2% ҿсті (республикалық кҿрсеткіш – 126,6%), ол май 

жҽне жануар май бағасының 58,4% (күнбағыс майы – 89,7%, жануар майы – 21,3%), нан 

жҽне жарма ҿнімдері – 42,6%, макарон ҿнімдері – 49,4%, сүт ҿнімдері – 35,2%, жұмыртқа 

– 48,5%, ірімшік жҽне сүзбе – 31,3%, шұжық ҿнімдері – 19,1%, кондитер ҿнімдері – 17%, 

алкогольді  сусындар  мен  темекі  ҿнімдері  –  16,2%,  ет  жҽне  ет  ҿнімдері  –  12%,  картоп  – 

16%, кҿкҿніс пен жеміс – 16,2% (соның ішінде қызылша – 28,1%, орамжапырақ – 17,9%, 

пияз- 

3%) 

қымбаттауымен 

түсіндіріледі.  

Азық-түлік емес тауарлардың баға индексі 10% құрады, ол республикалық кҿрсеткіштен 

0,5 пайыздық пунктке тҿмен. Аудио визуалдық жабдықтар бағасы 6,2%, газеттер, кітаптар 

мен кеңсе тауарлары  – 13,9%, жуғыш жҽне тазалағыш құралдар  – 10,5%, автокҿліктер  – 

7,7%, тұрғын үйді күнбе-күн ұстап-күтуге арналған тауарлары – 9,8%, ойыншықтар – 7%, 

жеке гигиена тауарлары – 9,2%, тұрмыстық аспаптар – 8%, зергерлік бұйымдар, қол жҽне 

қалта  сағаттар  –  7,2%,  құрылыс  материалдар  –  на  32,8%,  спорт,  туризм  жҽне  демалысқа 

арналған  жабдықтар  –  20,5%,  дизель  отынының  –  18,1%,  бензиннің  бағасы  13,7%-ға 

ҿскені 

байқалады.  

Ақылы қызмет кҿрсету құны 11,3%-ға ҿсті, ол республикалық кҿрсеткіштен 4,1 пайыздық 

пунктке тҿмен. Қонақ үйлер мен мейрамханалардың 38%, амбулаториялық қызметтерінің 

–  24,6%,  білім  беру  қызметтерінің  –  14,1%,  шаштараздар  мен  сұлулық  салондарының  – 

34,2%,  киімді  тігу,  тазалау  жҽне  жҿндеу  –  21,4%-ға  қымбаттауымен  түсіндіріледі.  Газ 

16,7%-ға  қымбаттады  (соның  ішінде  сұйытылған  газ  –  37,5%),  қоқыс  жинау  –  42,9%, 

электрқуат тарифі – 6,7%. 

2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша жұмыспен қамту қызметінде 3277 

адам есепте тұр, экономикалық тұрғыдағы белсенді халыққа тіркелген жұмыссыздар үлесі 

2007 

жылғы 

1 

қаңтардағы 

1,2%-дың 

орнына 

1,0% 

құрады.  

 

60 

 

Облыс  халқын  жұмыспен  қамту  2006-2007  жылдарға  арналған  бағдарламасы  бойынша 

2007  жылы  5754  жаңа  жұмыс  орнын  құру  кҿзделген,  10987  жаңа  жұмыс  орындары 

құрылды, соның ішінде экономикалық қызмет түрлері бойынша: ҿнеркҽсіпте  – 675, ауыл 

шаруашылығында  –  1142,  құрылыс  пен  коммуналдық  шаруашылықта  –  1492,  саудада  – 

1265,  кҿлік  пен  байланыста  –  428,  білім  беру  мен  денсаулық  сақтауда  –  696, 

экономиканың басқа салаларында – 1916, уақытша жҽне маусымдық жұмыстарда – 3373. 

Құрылған  жұмыс  орындарының  саны  2006  жылмен  салыстырғанда  13,5%  аз.  Жалпы 

құрылған 

жұмыс 

орындарының 

5385 

(49%) 

– 

ауылдық 

жерде.  

14642  адам  жұмысқа  орналасты,  соның  ішінде  жұмыспен  қамту  орталықтары  арқылы  – 

11146 адам (2007 жылға бағдарламада қарастырылғаннан 152,7%), шағын бизнесте – 3496 

адам.  Жұмысқа  орналасқандар  саны  2006  жылмен  салыстырғанда  1%  аз.  

 

Халықтың  жұмыспен  уақытша  қамтылуын  қамтамасыз  ету  мақсатында  бағдарлама 

бойынша 2007 жылы ақылы қоғамдық жұмыстарға 7000 адам жіберу кҿзделген, 7390 адам 

жіберілді.  

Кедей  отбасылардың  саны  2008  жылдың  1  қаңтарына  3501  отбасыларын  құрады  жҽне 

2007 

жылдың 

1 

қаңтарымен 

салыстырғанда 

745 

отбасыларына 

азайды.  

2007  жылдың  қаңтар-қарашасында  жұмыс  істейтін  бір  адамның  орташа  айлық  еңбек 

ақысы 48702 теңге құрады, ол 2006 жылдың қаңтар-қарашасынан 24% кҿп.  

Меншіктің барлық нысанындағы кҽсіпорындар мен ұйымдар арқылы 157,3 млрд. 

теңге кҿлемінде негізгі капиталға инвестициялар салынды, ол 2006 жылдың қаңтар-

желтоқсанынан 41,2% кҿп.  

Шетелдік инвестициялар 106,0 млрд. теңге сомасында (1,9 есе кҿп) Қарашығанақ 

газконденсат кен орнын жайластыруға, геологиялық барлау жұмыстарына, Орал 

қаласында балабақша салуға, Орал қаласындағы облыстық аурухананың терапия бҿлімін, 

№4 БЖОМ, Мұхит атындағы кҿшені қайта жаңартуға, Орал қаласындағы облыстық 

аурухананың хирургия бҿлімін жҿндеуге жұмсалды.  

Негізгі капиталға республикалық бюджет қаражаты есебінен инвестициялар 8,0 млрд. 

теңге құрады, ол 2006 жылдың деңгейінен 26,8% аз. Ақжайық ауданының Чапаев 

ауылында, Зеленов ауданының Переметный жҽне Трекин ауылдарында, Жаңақала 

ауданының Жаңғала ауылында жалпы білім беретін мектеп, Ақжайық ауданының Чапаев 

ауылында, Зеленов ауданының Дариян ауылында 50 кереует-орындық туберкулезге қарсы 

2 аурухана салынды. Орал қаласында 150 кереует-орындық онкология диспансерінің 

құрылысы жалғастырылуда.  

Жергілікті бюджеттің қаржысынан 4,2 млрд. теңге бҿлінді, ол 2006 жылдың деңгейінен 

14% аз. Жҽнібек ауданының Жасқайрат ауылында 40 орындық интернатымен 196 

орындық, Сырым ауданының Қазақстан ауылында 80 орындық мектептің, Орал қаласында 

арнайы ЕПМ-де 50 кереует-орындық туберкулезге қарсы бҿлімінің, Бҿкей ордасы 

ауданының Саралжын ауылында жҽне Теректі ауданының Федоровка ауылында мҽдениет 

үйдің, Жҽнібек АІІБ ғимаратының, Ақжайық ауданының Первомай ауылына газ 

құбырдың құрылысы, Шыңғырлау аудандық интернат үйін, Орал интернат үйінің монша-

кір жуу комбинатын қайта жаңарту аяқталды.  

Орал қаласында қауіптілігі 1,2,3 сыныпты ТҾҚ кҿмінділері полигоны, Теректі ауданының 

«Барбастау-Ақжайық-Индер» автожолындағы Восход (Ақсоғым) ауылына кірме жолында 

жасанды құрылыс салу құрылысы, Круглоозерное психоневрологиялық интернат үйінің 

тамақ пісіру блогын қайта жаңарту жүргізілуде.  

Шаруашылық жүргізуші субъектілер мен тұрғындардың ҿз қаражаттары үлесіне жалпы 

кҿлемнің 24,9% тиесілі немесе 39,1 млрд. теңге, ол 2006 жылдың деңгейінен 0,8% кҿп. 

Қаражаттар газдандыруға, тұрғын үй, сауда объектілерін, автосервис салуға жіберілді.  

 

 

61 

2007 жылдың қараша айында ҿнімділігі 15 мың тонна құрғақ құрылыс қоспаларын 

ҿндіретін, ҿнімділігі 45 мың тонна ҽк ҿндірітін, ҿнімділігі 30 мың тонна тұрба ҿндіретін 

зауыттар іске қосылды.  

227,9 мың шаршы метр тұрғын үй іске қосылды, немесе 2006 жылдың деңгейінен 6,7% 

кҿп. Батыс Қазақстан облысы Ішкі саясат департаментінің деректері бойынша қазіргі 

уақытта Батыс Қазақстан облысында 2007 жылдың 1 желтоқсанына:  

 

1. 10 саяси партиялардың облыстық филиалдары тіркелген;  

 

2. 350-ден астам қоғамдық бірлестіктер тіркелген. Соның ішінде 100 шамасында белсенді 

жұмыс атқаруда: 4- ҽскери-патриоттық, 35 – жастар, 5- ҽйелдер, 5 - денсаулық сақтау, 7 - 

ғылыми-білімдік, 5 - мҽдениет жҽне ҿнер ұйымдар, 7 – мүгедектерді қолдау жҿнінде 

ұйымдар, 14 – қоғамдық бастамаларды қолдау жҿнінде, 2 – БАҚ даму жҿнінде, 7 - 

ҽлеуметтік қорғау, 2 - құқық қорғау, 4 – спорт ұйымдар жҽне 3 – экологиялық.  

 

Үкіметтік емес ұйымдарды мемлекеттік қолдаудың аймақтық бағдарламасын іске асыру 

шеңберінде облыстық бюджеттен 6 700, 0 мың теңге қаржы бҿлінді;  

 

3. Облыс кҿлемінде аймақтық бұқаралық ақпарат құралдарының саны 95, оның ішінде 82 

(86,3%) басылым, 13 (13,7%) электрондық бұқаралық ақпарат құралдары тіркелген.  

Жалпы басылымдардың 18-і (18,9%) мемлекеттік тілде, 17-сі (17,9%) ресми тілде, 38-і 

(40,0%) екі (қазақ-орыс) тілде, 22-сі (23,2%) үш (қазақ, орыс, ағылшын) тілдерінде 

шығады.  

Ал басылымдар іс ҽрекетінің 36 (37,9%) қоғамдық – саяси тақырыпты, 31 (32,6%) 

тұрғындарды жарнамалық ақпаратпен қамтамасыз етуге, 11(11,6%) ғылыми- ҽдістемелік, 

6-ы (6,3%) кҿңіл кҿтеретін бағытта, 5-і (5,2%) ҽр бағыттағы танымдық, 1-і (1,1%) діни 

(«Благовест»), 1-і (1,1%) экологиялық бағытта жҽне 4-і (4,2%) жастар тақырыптарын 

жарықтандыруға бағытталған.  

4. 54 жастар бірлестіктері тіркелген, оның ішінде 16 аудандық. Мемлекеттік жастар 

саясатын Батыс Қазақстан облысы бойынша аймақтық бағдарламаны жүзеге асырыу 

мақсатында 2007 жылы 318 626,0 мың теңге қаражат бҿлінді, оның 273 626,0 мың теңгесі 

жас отауларға арналған тұрғын үй құрылысына бҿлінді;  

5. Ҽділет департаментінде тіркеу ҿткен діни бірлестіктердің саны 59, соның ішінде:  

28 мұсылмандық (барлығы сунниттік бағыттағы);  

13 православиялық;  

1 католик;  

1 буддистік;  

13 протестанттық;  

1 ескі жора православиялық шіркеуі;  

1 кҿне діни ҽдеп-ғұрып шіркеуі;  

1 «Бахаи» ҿзге діни бірлестігі;  

Облыс кҿлемінде 58 діни ғимарат тіркелген, соның ішінде :  

47 мұсылмандар мешіті;  

10 православия;  

1 ескі жора православиялық шіркеуі.  

Облыста 9 шетел миссионерлер заңға сай ҿз жұмысын атқаруда, олардын жұмысына 

мониторинг жасалынып, үнемі бақылау жүргізіледі.  

Діни бірлестік жанынан Орал епархиясының «Благовест» атты газетінің басылымы жарық 

кҿруде. Аталған басылым бетінде тұрақты мұсылман мен православия діндер жҽне діни 

мерекелер жҿнінде мҽлімет беріледі.  

Ҿткен жылдан бері еліне еңбегі сіңген ардагерлерді Отанымыздың елордасымен 

таныстыру дҽстүрі қалыптасып келеді. Сол үрдісті биыл Батыс Қазақстан облысы 

 

62 

Ақжайық ауданы жалғастырып отыр. 22-28 сҽуір аралығында Ұлы Отан соғысындағы 

Жеңістің 62 жылдығы қарсаңында соғыс жҽне еңбек ардагерлерінің үлкен тобы туристік 

саяхатқа Астана қаласына барып қайтты.  

Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында айтылған мҽселелер қатарында ерекше 

кҿрсетіліп кеткен бағыттың бірі – Қазақстан халықтары Ассамблеясының рҿлін нығайтуға 

байланысты  «Қоғамдық келісімді жҽне тұрақтылықты ҽрі  қарай нығайту үшін Қазақстан 

халықтары  Ассамблеясының  рҿлін  арттыру»  мҽселесі.  Бағыттың  бұлай  аталуының  ҿзі 

ҿзіндік этносаралық жҽне конфессияаралық келісімнің жетілдірілген моделі қалыптасқан 

Ассамблеясының  ұлтаралық  қарым-қатынасты  нығайтудағы  ерекше  орган  болып 

табылатындығын 

кҿрсетеді.  

2007  жыл  29  мамырда  М.Ҿтемісұлы  атындағы  БҚМУ  акт  залында  «Қазақстанды 

демократияландырудың жаңа кезеңі – ерікті демократиялық қоғамның жеделдете дамуы» 

тақырыбына  арналған  Батыс  Қазақстан  облысы  активінің  жиналысы  ҿтті.  

2007  жылы  29  мамыр  күні  Орал  қаласының  Абай  алаңында  облыстық  ішкі  саясат 

департаменті  жҽне  «Нұр  Отан»  ХДП  партиясының  қолдауымен  жастардың  құрылыс, 

«Жасыл 

Ел» 

жастар 

жасақтарының 

слеті 

ҿтті.  

Облыстың студент жастары Елбасы Н.Назарбаевтің 2005-2007 жж. арналған тұрғын – үй 

бағдарламасын жүзеге асыруды қолдайды.  

Қазақстан  Республикасы  Президентінің  Жолдауын  жүзеге  асыру  аясында 

«Қазақстанның  ауыл  жастарының  одағы»  қоғамдық  бірлестігі  ҚР  Білім  жҽне  ғылым 

министрлігі  Жастар саясаты департаментінің, ҚР Мҽдениет жҽне ақпарат министрлігінің 

қолдауымен  БҚО  жастар  қауымдастығы  ЗТБ-мен  бірлесе  отырып  2007  жылдың  28-29 

қазан күндері Батыс Қазақстан облысы, Орал қаласында «Ауылдың болашағы жастардың 

қолында!»  атты  ІV  Республикалық  «РАУАН  –  2007»  ауыл  жастарының  cлеті  ҿткізілді.  

Ауылдағы  жастар  саясатының  даму  бағыттарын  айқындау  жҽне  ауыл  жастарының 

белсенділігін  арттыру  мақсатында  ҿткізіліп  отырған  слет  барысында  ауыл  жастарының 

проблемаларымен  айналысатын  жастар  ұйымдарының  бірігу  мҽселесі,  «Мемлекеттік 

жастар саясаты туралы» ҚР Заңына құрастырмалы ұсыныстар енгізу жҽне оларды жүзеге 

асыру 

талқыланды.  

«РАУАН – 2007» ІV Республикалық ауыл жастарының слетінің жұмысына республикалық 

жастар  қозғалысының  кҿшбасшылары,  Астана,  Алматы  қалаларының  жҽне  барлық 

облыстардың  жастар  ұйымдарының  ҿкілдері,  БҚО  аудандарының  жастар  ұйымдарының 

ҿкілдері 

қатысты.  

2007  жылдың  1  қараша  күні  Орал  қаласы,  облыстық  мҽслихаттың  мҽжіліс  залында  «ІІІ 

Азаматтық форумның шешімдерін іс жүзіне асыру маңызды мҽселе» атты дҿңгелек үстел 

ҿтті.  

Кездесудің  мақсаты  Батыс  Қазақстан  облысының  тұрғындары  арасында  азаматтық 

қоғамды  одан  ҽрі  дамыту  мҽселелерінде  ІІІ  Азаматтық  форум  мақсат-міндеттері 

шеңберінде 

үйлестіру.  

Облыста  мемлекет  пен  үкіметтік  емес  ұйымдар  ынтымақтастығының  перспективалы 

бағыттарын  жҽне  «үшінші  сектор»  мен  үкімет  арасындағы  байланыстар  дамуының 

тетіктерін айқындау. Бұл тұрғыда ІІІ Азаматтық форумды мемлекет пен ҮЕҰ арасындағы 

үнқатысудың 

ҽлеуетті 

тетігі 

екендігін 

ҿз 

дҽрежесінде 

ұғыну.  

Бүгінгі  таңда  елімізде  азаматтық  қоғам  құрудың  алғышарттары  қалыптасып  отыр  деп 

толық айтуға болады.  

 

Пайдаланылған ҽдебиеттер: 

1.

 

Назарбаев Н.Ҽ.  Тҽуелсіздік стратегиясы. Алматы  Атамұра,2003ж 

2.

 

 Назарбаев Н.Ҽ.. Қазақстан-2030. Алматы: Білім,1998ж 

3.

 

Назарбаев 

Н.Ҽ.. 

Нарық 

жҽне 

ҽлеуметтік 

экономикалық 

даму. 

М:Экономика,1994ж 

 

63 

4. «Қазақстан 2030» стратегиясы. 1998 

5. Республикалық жҽне облыстық мерзімдік басылымдар  

 6. WWW. akorda.KZ  интернет сайты 

 

 

УДК 338.45:624 

жүктеу/скачать 4,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: