Облыстық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

168 
 
проблемам  воспитания  дошкольников  40%  не  читают  педагогические  и 
периодические издания, посвященные проблемам воспитания дошкольников. 
2.  Подавляющее  большинство  родителей  группы  занимают  пассивную 
позицию в вопросе взаимодействия с мини-центром. Так, 30% родителей хотели 
бы  получать  информацию  о  воспитании  своих  детей  лишь  на  родительских 
собраниях.  70%  родителей  группы  не  хотели  участвовать  в  работе  с  детьми  в 
мини-центре,  мотивируя  это  нехваткой  свободного  времени  и  тем,  что  данным 
вопросом должны заниматься только воспитатели. Вести кружок в мини-центре 
не изъявил никто. 
По  результатам  анкетирования  нами  были  поставлены  следующие  задачи 
работы с родителями  
•  Установить  партнерские  отношения  с  семьей  каждого  воспитанника, 
объединить усилия для развития и воспитания детей. 
Создать  атмосферу  общности  интересов,  эмоциональной  взаимоподдержки  и 
взаимопроникновения в проблемы друг друга.  
• Активизировать и обогащать воспитательные умения родителе 
• Поддерживать их уверенность в собственных педагогических возможностях 
2. План реализации, необходимые мероприятия 
[3].
 
1 этап. 
Цель:  создание  условий  эффективного  взаимодействия  воспитателя    и 
семьи. 
Задачи: 
-  Изучение  педагогами  теоретической  базы  по  проблеме:  аналогичный 
опыт работы, научную и методическую литературу, современные разработки; 
- Анализ работы с родителями для выявления уровня работы педагогов; 
-  Изучение  потребностей  родителей  в  повышении  педагогической 
грамотности, уровень включения их в деятельность дошкольного учреждения; 
- Выявление проблем педагогов во взаимодействии с родителями; 
-  Анализ  методического  обеспечения  работы  с  родителями  в  дошкольном 
учреждении; 
-  Заключение  договоров  с  другими  социальными  институтами  для 
успешной реализации сотрудничества. 
Планируемые результаты: 
-  Создание  информационного  банка  нормативно-правовой  документации, 
дидактического и методического обеспечения работы с родителями; 
- Повысить уровень знаний педагогов по проблеме; 
-  Разработка  перспективных  планов  работы  с  родителями  и  детьми. 
Определение основных методов и форм работы; 
- Создание банка данных семей воспитанников, включающего потребности 
родителей  для  повышения  педагогической  грамотности,  опыта  семейного 
воспитания, уровня включения родителей в деятельность детского сада. II этап. 
Цель:  педагогическое  просвещение  родителей,  предоставление  услуг 
нуждающимся. Включение родителей в деятельность группы. 
Задачи: 

169 
 
- Повышение уровня педагогических знаний родителей через организацию 
информационных, познавательных мероприятий, занятий-тренингов; 
Организация  совместных  культурно-массовых  мероприятий  для  детей, 
родителей, педагогов; 
- 
Организация 
работы 
с 
педагогами 
по 
совершенствованию 
коммуникативных навыков общения; 
-  Выявление  на  основе  анализа  диагностики  положительных  аспектов 
работы и недоработок. 
-  Подготовка  пакета  документов  для  организации  сотрудничества  с 
родителями «неорганизованных» детей. 
Планируемые результаты: - Приобретение родителями знаний и умений 
по вопросам воспитания и развития детей; 
- Снижение уровня педагогической запущенности в воспитании детей; 
-  Повышение  уровня  навыков  конструктивного  общения  педагогов  и 
родителей: 
-  Апробация  новых  форм  взаимодействия  воспитателя    и  семьи:  группы 
кратковременного  пребывания  детей  и  адаптационной  группы  детей  раннего 
возраста. 
III этап.  
Цель:  продолжить  работу  по  педагогическому  просвещению  родителей, 
отработке разных форм взаимодействия детского сада и семьи. 
Задачи: 
- Анализ и коррекция сотрудничества воспитателя и семьи; 
-  Организация  коллективных  творческих  дел,  работа  творческих 
мастерских для родителей и детей; 
-  Выявление  положительного  опыта  сотрудничества и  причин  неудачного 
опыта. 
Планируемые результаты: 
- Изменение стиля взаимоотношений в семьях воспитанников; 
- Достижение единых ценностных ориентаций у педагогов и родителей; 
- Создание «Педагогической копилки» по работе с родителями. 
IV этап. 
Цель: анализ реализации сотрудничества воспитателя и семьи. 
Задачи: 
- Обобщить опыт работы с семьей. 
- Выявить причины неудачного опыта, наметить коррекционную работу. 
              Рисунок 1 – Мероприятия, необходимые для реализации проекта 
 Ожидаемый результат 
                   Таблица 2 – Ожидаемый результат по реализации проекта 
 
Родители: 
Педагоги:  
 
Когнитивный 
компонент  
 
знают 
психофизиологические 
особенности детей 
владеет знаниями о семье, 
специфике семейного 
воспитания, методах изучения 

170 
 
дошкольного и младшего 
школьного возраста;  
- знают приемы и методы 
взаимодействия с 
педагогами
 
семьи и образовательных 
потребностей родителей;  
- умеет ориентироваться в 
информации, отбирать из нее 
необходимое для собственной 
работы с родителями, оценивать 
эффективность применяемых 
родителями методов воспитания 
детей в семье и т. д.  
Деятельностно 
- 
поведенческий 
компонент  
 
реализуют методы, приемы 
воспитания ребёнка 
дошкольного возраста;  
- активно взаимодействуют 
с воспитателем группы по 
реализации ООП
 
- учитывает социальный запрос 
родителей (интересы, 
образовательные потребности) 
при организации общения с 
ними;  
- умеет планировать предстоящее 
общение: подбирать 
необходимую информацию, 
традиционные и нетрадиционные 
формы организации общения и 
методы активизации родителей;  
- признает ведущую роль 
родителей в воспитании детей и 
роль педагога как «помощника». 
Мотивационно-
ценностный 
компонент  
 
осознают потребность во 
взаимодействии с 
воспитателем с целью 
реализации ООП , 
формирования целостной 
картины мира 
дошкольников.  
 
- осознают необходимость 
взаимодействия с семьей по 
реализации ООП, потребность в 
изменении характера 
взаимодействия (от субъект-
объектного к субъект-
субъектному);  
- обладают устойчивой 
потребностью в 
совершенствовании в сфере 
общения с родителями 
воспитанников  
Рефлексивный 
компонент 
 
самостоятельно 
обдумывают ситуации, 
конфликты;  
- самостоятельно решают 
проблемы родительской 
поддержки, на себе 
испытывают правильность 
своего выбора;  
- удовлетворены работой 
- владеют самодиагностикой 
процесса организации общения с 
родителями, выявления 
положительных моментов и 
недостатков;  
- осознают собственные ошибки и 
трудности в организации 
общения с родителями 
воспитанников, формируют 

171 
 
педагогов мини-центра.  
 
установки на доверительное 
безоценочное взаимодействие с 
ними.  
 
 
Главной ценностью педагогической культуры является ребенок — его развитие, 
образование,  воспитание,  социальная  защита  и  поддержка  его  достоинства  и 
прав человека. Чтобы родители могли грамотно воспитывать детей, необходимо 
повышать  их  педагогическую  культуру.  С  целью  достижения  высокого  уровня 
воспитанности  детей  необходимо  сотрудничество  мини-центра  и  семьи, 
взаимодополняющего, 
взаимообогащающего 
влияния 
семейного 
и 
общественного воспитания. 
    Каждая форма общения педагога с родителями имеет определённые цели 
и задачи. Систематическое применение в работе с родителями нетрадиционных 
форм  приведет  к  привлечению  внимания  родителей  к  проблемам  воспитания 
детей,  получению  необходимого  минимума  знаний  и,  таким  образом, 
повышению педагогической культуры. 
   Проведенные мероприятия покажут, насколько родителям было интересно 
общаться с педагогом, с детьми.  Много ли получили полезной информации по 
психологии и педагогике, много узнали о своих детях. 
    Таким  образом,  использование  нетрадиционных  форм  работы  педагога  с 
родителями  в  мини-центре    позволят обогащать  знания родителей и применять 
их на практике в воспитании своих детей. 
 
Используемые источники: 
1. Азаров, Ю. П., Педагогика любви и свободы /Ю.П. Азаров - М.: Топикал, 
1994. – 608с. 
2.  Амонашвили,  Ш.  А.,  В  школу  с  шести  лет  /  Ш.А  Амонашвили  –  М. 
Просвещение, 1986.- 176с. 
3. Дергачева, О.М., Проблема взаимодействия детского сада и семьи / О.М. 
Дергачева, Г.И. Хозяинов // Юбилейный сборник научных трудов молодых 
ученых и студентов РГАФК. - М.: 2013. - с 26-30.
 . План реализации, 
необходимые мероприятия 
[3].
 
Пример  для  создания  плана реализации, необходимые мероприятия для 
взаимодействия воспитателя и родителей. 
4.  Доронова,  Т.Н  Взаимодействие  дошкольного  учреждения  с  родителями 
[Текст] / Т.Н. Доронова. – М., 2012.Пример  внедрения разноуровневой системы 
сотрудничества 
 
 
 
 
 
 

172 
 
Сәкенова Н.Қ., 
Зайсан ауданы 
 
АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ 
ТІРКЕСТЕРДІҢ КЕЙБІР ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Шетел  тілін  жаңаша  оқыту  соңғы  жылдары  жоғары  қарқынға  ие  болды. 
Ұстаздардардың  сабақты  жобалаудағы  жауапкершілігі  оқушылардың  шетел 
тілінде нәтижелі тілдік қарым-қатынас жасауына мүмкіншіліктер туғызады. Олар 
аз  уақытта  жаңа  технология  жәрдемінде  үлкен  жетістіктерге  жете  алады. 
Оқушылардың  тілін  дамыта  отырып,  оларға  ұлттық  сана-сезімді  бойларында 
тәрбиелейді. 
   Экспрессивті  тұрақты  сөз  тіркестері  әртүрлі  көңіл-күйге  байланысты 
қолданылады.  Мысалы:  «іске  сәт»,  «неткен  сұмдық»  секілді  экспрессивті  сөз 
тіркестері әртүрлі жағдайларда қолданылады.  
 Эмоциялық-экспрессивті сөз тіркестерін екі топқа бөлуге болады. Бірінші топқа 
адамның  түрлі  көңіл-күй,  мінез-құлқын  сипаттайтын,  жақсы  көрумен, 
еркелетумен  байланысты  жағымды  образдарды  жатқызуға  болады.  Мысалы: 
«үріп  ауызға  салғандай»,  «көзімнің  қарашығы»,  «жан  қалқам»,  т.б.  Ал  екінші 
топқа  жағымсыз  образдарды  жатқызуға  болады.  Мысалы:  «емешесі  құрыған», 
«сор маңдай», т.б.[1,20]. 
Қазақ  тілінде,  басқа  тілдердегідей  бірқатар  сөздер  тобы  тұрақталған  тіркес 
қалпында жұмсалады. Мысалы: «Төбеден түскен түнек жаудың үрейін ұшырып, 
есінен  тандырды».  Бұл  сөйлемдегі  «үрейін  ұшырып»,  «есінен  тандырды» 
келтірінді  мағынада  жұмсалған.  Сол  себепті  «үрейім  қалмады»,  «зәрем  ұшты» 
секілді  сөз  тіркестері  (қатты  қорықтым)  деген  мағынаны  береді.  Бұл  жағынан 
осы тіркестерді құс ұшты, қарға ұшты, ұшақ ұшты тәріздес сөз тіркестерімен тең 
қоюға  болмайды.  Тұрақты  тіркестер  екі  түрге  бөлінеді,  мысалы:  идиомалық 
тіркестер, фразалық тіркестер.  
        Идиомалық  топқа  жататын  тұрақты  тіркестер  құрамындағы  сөздердің 
байланысы  берік  болады,  олардың  тұтас  болып  тұрғандағы  мағыналарына 
қатысы  болмай,  мүлде  бөтен  мағына  береді.  Мысалы:  «қабырғаңмен  кеңес» 
(ойлан),  «қой  аузынан  шөп  алмас»  (жуас),  «салы  суға  кетіп  отыр»  (көңілсіз), 
т.б.[2,37]. 
        Фразалық  топқа  жататын  тіркестер  –  тұрақты  тіркестердің  бірқатар 
мағынасы  оларға  қатысып  тұрған  сөздердің  бірі  болмаса,  бірінің  лексикалық 
мағынасымен  байланысы  болады.  Мысалы:  «таяқ  жеу»  (соғылу),  «бас  көтеру» 
(қарсылық ету), «жаны ашу» (аяу), «есінен шығу» (ұмыту) [3, 42].  
Смирницкий  фразеологиялық  тіркестерді  фразеологиялық  бірлік  және  идиома 
деп  екі  топқа  бөледі.  Фразеологиялық:  get  up,  fall  in  love  секілді  етістіктерді 
жатқызады.  Ал  идиомаға  ауыспалы,  метафоралық  мағынада  қолданылатын 
сөздерді жатқызады. Мысалы: take the bull by the horns действовать решительно 
(қазақша  сөзбе-сөз  аударғанда  өгізді  мүйізінен  ұстау)  ал  нақты  мағынасы 
«оқиғаны оздырмай бірден қолға алу».  

173 
 
        Амосова фразеологизмдерді – фразема, идиома деп екі топқа бөледі.  
        Фраземалар  –  оларды  құрап  тұрған  компоненттерінен  шығады.  Фразема 
В.В.Виноградовтың  фразеологиялық  бірліктеріне  сәйкес  келеді.  Мысалы:  beef 
tea,  крепкий  мясной  бульон,  қою  майлы  сорпа,  knit  one`s  brows,  нахмуриться, 
кеудесін қақты (жақтырмай қарады). Идиомалар құрамындағы сөз мағынасымен 
сәйкес келмейтіндігін айтады. Мысалы: play with fire играть с огнем, отпен ойнау 
[4,41].  
        Мысалы  ағылшын  тіліндегі, «Storm  in  a  teacup»  болмашы  жайт,  ұсақ-түйек 
деген  мағынаны  білдіреді.  Егер  бұл  тіркесті  сөзбе-сөз  аударсақ  “кеседегі 
ызғарлы жел” деп шығар еді.  
        Don`t  worry  about  this  silly  row  with  the  boss  it  is  just  storm  in  a  teacup.  Бұл 
сөйлем  «бастықпен  болған  ұрыс-керіс  үшін  уайымдама  бұл  ұсақ-түйек  нәрсе» 
деп аударылады.  
        Ал төбе шашы тік тұрды деген тұрақты сөз тіркесін алатын болсақ «қорқу» 
деген  мағына  береді.  Ағылшын  тіліндегі  «hair  rising»  аударғанда  «to  be  scared» 
деген мағына береді. I`m hair rising of flying  – especially taking – off and landing 
деген  сөйлем  «Мен  ұшудан  қорқамын  әсіресе  жоғары  көтерілгенде  және  жерге 
қонғанда»  деп  аударылады.  Бұл  сөйлемдегі  «hair  rising»  төбе  шашы  тік  тұру 
дегенді білдіреді.  
        Сондықтан әр фразеологизмнің мағынасына ерекше мән беру керек. Жалпы 
қазақ тілінде тұрақты сөз тіркестері фразеологизмдер деп аталады, ал ағылшын 
тілінде фразеология немесе идиома деп аталады.  
        Ал ағылшын идиомасын қарастыратын болсақ, оның өзіндік ерекшелігі бар. 
Мәселен:  фразеологиялық  тіркестер  және  идиомалар  ертегілерде,  жай  және 
құрмалас сөйлемдерде көптеп қолданылады.  
       «He was brave and soft hearted» деген сөйлемді алсақ, бұл жердегі soft hearted 
жұмсақ  жүректі  деп  аударылады.  Жоғарыда  айтып  өткеніміздей  әрбір  тұрақты 
тіркестің (идиоманың) сөйлемдегі мағынасына ерекше мән беру керек. Аталған 
сөйлем «ол батыл және қайырымды» деп аударылады.  
         Ағылшын және қазақ тілдеріндегі фразеологизмдердің қысқаша сөздігі:  
As stupid as donkey Ақылы жоқ  
A heart of stone Тас жүрек  
Be all ears Сақ құлақ  
Be childish Бала болу  
Carry water on the both shoulders Діңкесі құру  
Clear one`s mind of smth Мүлде ұмыту  
Dance to one`s tune Біреудің аузына қарау  
Hold one`s tongue Тіліңді тый  
Eye to eye Көзбе – көз  
Make a mountain out of the molehill Түймедейді түйедей қылу.  
        Ағылшын  тілінде  әрбір  идиома  сөз  таптарымен  бірге  қосарланып  келеді. 
Мысалы: idioms are used with nouns, adjectives, verbs, prepositions және т.б. Егерде 
сын есімдермен тіркесіп келетін тұрақты сөз тіркестеріне келетін болсақ, ол екі 
немесе үш сөзден құралады.  

174 
 
       Мысалы:  «light  fingered»  деген  идиомалық  тіркес  ұрлыққа  жақын,  қолының 
сұғанағы бар адам дегенге саяды.  
       Long  in  the  tooth  бұл  тіркестегі  long  сөзі  ұзын  деп  аударылып  сын  есім 
қызметін атқарып тұр. Сөзбе-сөз аударсақ тісі ұзын кісі. Аталған тұрақты тіркес 
(идиома) «кәрі» деп аударылады.  
       Етістікпен  қолданылатын  тұрақты  сөз  тіркестері  де  жетерлік.  Етістік  to  go 
және зат есім song қосарланып келсе, ол тұрақты сөз тіркесіне айналады. Алайда 
олардың қосарланып келгендегі мағынасын болжау өте қиын. «To go for a song» 
бір зат өз бағасынан төмен мөлшерде сатылған кезде қолданылады. «As no one 
else at the auction seemed interested іn the painting, it went for a song». Аукционда 
қойылған  суреттерге  ешкім  қызықпаған  кезде,  көңіл  аударып,  мән  бермеген 
кезде, ол заттардың бағасы арзан сатылды [5,102].  
Ағылшын тілінде тұрақты сөз тіркестері фразеологиялық бірлік (motivated) және 
фразеолгиялық тұтастық (non-motivated) деп екі топқа бөлінеді.      
         Фразеологиялық  бірліктердің  мағынасын  түсінуге  болады.  Оларға  мақал-
мәтелдер де кіреді. Мысалы:  
All are not saints that go to church.  
Шіркеуге барғанның бәрі имам емес.  
All are not hunters that blow the horn. All are not gold that glitters.  
Жылтырағанның бәрі алтын емес.  
All bread is not baked in one oven.  
Бес саусақ бірдей емес.  
Everything comes to him who waits.  
Сабыр түбі сары алтын.  
Everybody`s business is nobody`s business.  
Қойшы көп болса қой арам өлер.  
      Ал, фразеологиялық  тұтастықтың  мағынасы  тұрақты  болады. Олардың  жеке 
тұрғандағы мағынасымен жалпы білдіретін мағынасы сәйкес келмейді. Мысалы: 
to keep oneself in hand (өзін-өзі қолға алу), to sit on one`s hands; not to do a hands`s 
turn (қол қусырып отыру), not to move a finger (қолының ұшын қимылдатпау), to 
kill  time  (уақытты  босқа  өткізу),  to  kill  two  rabbits  with  one  stone  (бір  оқпен  екі 
қоян  ату),  to  give  up  all  of  it  (қолын  бір-ақ  сілтеу),  to  keep  the  eyes  shut  (бір 
нәрсеге көз жұма қарау).  
      Қорыта  айтқанда,  фразеологизмдер  әр  елдің,  халықтың,  ұлттың  асыл 
қазынасы.  Ата-баба  қазынасы  болып  табылытын  фразеологизмдер  халықтың, 
бір-бірімен жалғасқан ұрпақтар арқасында міндетті түрде сақталады. Егер тілде 
фразеологизмдер  сақталмай,  бізге  жетпеген  болса,  халқымыздың  асыл 
туындылары болмаса, олар бүгінгі күнге дейін сақталып жетпесе, жұртымыздың 
өткен  өмірінен  мақрұм  қалар  едік.  Сондықтан  да  тілдің  байлығын  арттыра 
түсетін  сөздік  қордың  көлемді  бөлігін  құрап  тұратын  тілдік  бірліктер  – 
фразеологизмдер.  
 Білім берудің негізгі мақсаты – білім мазмұнының жаңаруымен қатар, оқытудың 
әдіс  тәсілдерімен  әртүрлі  құралдарын  қолданудың  тиімділігін  арттыруды  талап 
етеді.  Сондықтан  білім  берудегі  барлық  оңды  өзгерістер  педагогтың  жаңаша 

175 
 
ойлау  тәсілімен,  жаңа  шығармашылық  іс-әрекеттерімен,  ізденушілігіне 
байланысты. 
       Сабақ үстінде оқушының жүйелі жұмыс істеуіне мүмкіндік туғызу, сабақтың 
тақырыбына  сай  нақтылы  міндет  қоя  білу  –  ол  әрбір  мұғалімнің  шеберлігіне 
байланысты.  Өйткені,  оқушыларды  терең  әрі  жинақты  біліммен  қаруландыру, 
олардың шығармашылық қабілетін, қызығушылық талғамын дамыту, өз бетінше 
білімін  толықтандыруға  дағдыландыру  сияқты  күрделі  жұмыстар  сабақ 
барысында  қалыптасады.  Бұл  әрбір  мұғалімді  ойландырып,  жаңаша  жұмыс 
істеуге,  жаңа  ізденістерге  жетелейді.  Әрбір  мұғалімнің  негізгі  алға  қойған 
міндеті  –  шәкірттерінің  ой-өрісін  кеңейтуге,  биік  адамгершілік  қасиеттерін 
қалыптастыру. 
Мақал – мәтелдердің фразеологизмдерге қатысы. Фразеологизмдер мен мақал  – 
мәтелдердің  арақатынасы  өте  күрделі.  Кең  мағынада  мақал  –  мәтелдер  және 
оларға  жақын  қанатты  сөздер  фразеологизмдерге  жатқызылуы  әлі  толық 
шешілмеген  мәселе  емес.  Бұлардың  фразеологизмдерге  қатысын  түсіну  үшін, 
алдымен  мақал  –  мәтелдердің  тілдік  сипатын,  әрқайсысының  өзіндік 
ерекшеліктерін,  бір  –  бірінен  айырмасын  түсіну  қажет.  Мақал  мен  мәтел  бір  – 
біріне ұқсас болғанымен, құрылымы, білдіретін мағынасы жағынан бірдей емес. 
       Мақал    деген  –  халықтың  ғасырлар  бойғы  дүниетанымы,  тәжірибесі 
жинақталып  берілген,  мазмұны  жағынан  ғибрат,  өсиет  сияқты,  ізгі  қасиеттерді 
уағыздайтын,  құрылымы  жағынан  әрі  көркем,  әрі  ырғақты,  ықшам  нақыл  сөз. 
Мақал формасы жағынан аяқталған сөйлем іспеттес. Мақалдардың көпшілігі екі 
компонентті,  яғни  құрмалас  сөйлем  типтес  болып  келеді.  (түстік  өмірің  болса, 
кештік мал жина; ер бір рет өледі, ез мың рет өледі  т.б.) Мағынасы жағынан екі 
компонентті  мақалдың  алдынғы  бөлімінде  әр  нәрсенің  жайы  не  әрекетінің 
жағдайы,  шарты  байымдалса,  кейінгі  бөлімінде  соған  қатысты  қорытынды, 
түйінді пікір тұжырымдалады (бір кісі таққа отырса, қырық кісі атқа отырады; ер 
арыса  аруақ,  ат  арыса  тулақ  т.б.).  Бірақ  мақалда  айтылатын  ойдын  өзара 
шарттылығы  міндетті  болмай,  логикалық  жағынан  бір  –  біріне  ұқсас  өмірдегі 
құбылыстар оның екі бөлімінде де байымдау түрінде берілуі мүмкін. 
       Мысалы: Су басынан бұзылады, балық басынан шіриді; адам құлақтан азады, 
көңілден семіреді т.б. 
       Мақал дәл мағынасында да, ауыс мағынасында да айтылады. 
       Мысалы: туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас; еңбек ширатады, 
өмір үйретеді дегендер дәл мағынасында, ал ат басына күн туса, ауыздықпен су 
ішер;  адам  аласы  ішінде,  мал  аласы  сыртында;  иттің  иесі  болса,  бөрінің  тәңірі 
бар  дегендер  ауыс  мағынада  жұмсалып  тұр.  Дегенмен,  қазақ  тіліндегі 
мақалдардың көпшілігіне ауыс мағынада қолданылу тән сияқты. 
      Мақалдардың арасында да синонимдестік кездеседі. 
      Мысалы:  кісі  елінде  сұлтан  болғанша,  өз  еліңде  ұлтан  бол  –  өзге  елге  ұл 
болғанша, өз еліңде құл бол; жекен жерінде көгереді, ер елінде көгерер; әркімнің 
өз жері – Мысыр шаһары т.б. мақалдар бір – бірімен синонимдік қатынаста тұр. 
      Ал  мәтелге  келсек,  жоғарыда  мақалға  берілген  анықтаманы  оған  да  беруге 
болады.  Мәтел  де  халық  даналығынан  туған,  мағынасы  уағыз,  өсиетке 

176 
 
негізделген,  құрылымы  көркем,  ырғақты,  әрі  ықшам  сөз  үлгісі.  Мәтелдің 
мақалдан  айырмасы  –  мәтелде  айтылатын  ой  –  пікір  мақалдағыдай  емес, 
негізінен жанама түрде астарлау, меңзеу түрінде берілетіндігінде.  
      Мысалы:  кісідегінің  кілті  аспанда,  естіген  құлақта  жазық  жоқ,  сұлуынан 
жылуы, жаман күйеу қайынсақ, келегештің тұзы жеңіл, таз әулекі, соқыр әңгүдік 
деген  мәтелдерде  мақалдағыдай  байымдау,  оны  қорытындылау  жоқ,  тек  бір 
жағдайды  жанамалап,  меңзеп,  тұспалдап  білдіру  ғана  бар.  Демек,  мақал  мен 
мәтелдің  айырмасы  –  олардың  мағынасына  байланысты,  білдіретін  ой  пікірдің 
(мағынасының)  білдірілу  тәсілінде.  Ой  –  пікір,  ұғым  мақалда  неғұрлым  анық, 
ашық  айтылса,  мәтелде  тұспалдап,  жанамалап,  меңзеп  айтылады.  Мәтел 
құрылымы жағынан  көбінесе жай сөйлем іспеттес, бір құрылымнан тұрады. 
      Мысалы:  саудада  достық  жоқ,  қорыққанға  қос  көрінеді,  заманына  қарай 
амалы, бөрік кигеннің намысы бір, ер кезек үшке дейін, соқыр ат қотыр атқа үйір, 
тентек шоқпар жинайды т.б. 
      Қанатты  сөздер  -  тарихи  көрнекті    қоғам  қайраткерлерінің,  ойшылдар  мен 
көркем  сөз  шеберлерінің,  ғалымдардың  шығармаларында  немесе  фольклорлық, 
публицистикалық  туындыларында  кездесетін,  қолданылуы  тұрақты,  бейнелі, 
терең  мағыналы  нақыл  сөздер,  афоризмдер.  Мақал  –  мәтелдер  сияқты  қанатты 
сөздер  де  айтайын  деген  ойды  мәнерлеп  жеткізу  үшін,  стилистикалық  тәсіл 
ретінде жұмсалады. 
      Мысалы: Абайдағы – білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез; әсемпаз 
болма әрнеге, өнерпаз болсан арқалан; тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық аздырар 
адам  баласын;  әкенің  баласы  болма,  адамның  баласы  бол;  еңбек  етсең  ерінбей, 
тояды  қарның  тіленбей;  баяғы  жартас  бір  жартас,  қаңқ  етер,  түкті  байқамас; 
адасқанның  алды  жөн,  арты  соқпақ;  лай  суға  май  бітпес  қой  өткенге;  досы 
көппен сыйлас, досы жоқпен сырлас т.б.   Ыбырайдағы  – кел, балалар, оқылық, 
оқығанды  көңілге  ықылас  пен  тоқылық;  аурудан  аяған  күштірек;  байлық 
қанағатта; өзі болған жігіттің аяғынан аямаңыздар т.б. 
       М.Әуезовтегі – бөрінің артынан бөлтірік ақылдылығынан ермейді; ар жазасы 
ең  ауыр  жаза  т.б.  қанатты  сөздер  айтуға  жеңіл  ықшамдылығымен, 
көркемділігімен,  терең  мағыналылығымен  мақал  –  мәтелдер  сияқты  халық 
арасына кең тарап кеткен. 
       Тарихи  тұрғыдан  қарағанда  қанатты  сөздер  мақал  –  мәтелдердің  қорын 
байытатын негізгі көз болып табылады. Осы күнгі мақал – мәтелдерде ақылгөй, 
дана  адамдардың  аузынан  шығып,  замандар  бойы  халық  қолданысында  әбден 
екшеліп, қырналып, жетіліп, біздің заманымызға жеткен қанатты сөздер сияқты, 
бірақ  олар  бастапқы  қалпын,  авторларын  сақтамаған.  Қанатты  сөздер 
грамматикалық  құрылысы  жағынан  мақал  –  мәтелдер  тектес  әртүрлі  формада 
кездеседі[6,172].  
        Мақал  –  мәтелдердің  тіл  білімінде,  оның  ішінде,  қазақ  және  ағылшын 
тілдерінде әр тұрғыдан азды – көпті зерттеліп келгені мәлім. 
        Дегенмен, халықтық ұғым – түсініктер мен рухани, мәдени құндылықтардан 
мол  мағлұмат  беретін  қазақ  және  ағылшын  тілдеріндегі  аталмыш  бейнелі 
тізбектер  халықаралық,  экономикалық,  салааралық  байланыстар  кең  өріс  алған 

177 
 
осы  кезеңге  дейін  салғастырыла  зерттелмей  (бірді  –  екілі  мақалаларды  есепке 
алмағанда) келеді. 
       «Ұлт  пен  тіл  біртұтас»  деген  қағидаға  сәйкес, қазақ  және  ағылшын  мақал  – 
мәтелдерін  тек  тілдік  емес,  этнолингвистикалық  тұрғыдан  қарастыру  бірлік 
астарындағы ұлттық болмысты тану жағынан да өзекті мәселе қатарына жатады. 
Сондықтан  да  ағылшын  тіліндегі  фразеологизмдерді  оқушыларды  тәрбиелеуде 
кеңінен пайдалануға болады. Себебі, оқу арқылы балаларға ұлттық сана-сезімді 
тәрбиелей  отырып,  оларға  сапалы  білім  мен  тәрбие  беру  –  әр  педагогтын 
борышы. 
 

жүктеу/скачать 2,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: