Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан



Pdf көрінісі
бет131/157
Дата10.04.2022
өлшемі13,53 Mb.
#30525
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   157
Байланысты:
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy

267-сүрақ. Жүлынның өрлеу жолы, немесе орталыққа тепкіш жолы, 
қандай қызмет атқарады және қалай жіктеледі?
Орталыққа тепкіш өткізгіш жолдар сыртқы немесе ішкіорта өсерін 
қабылдайтын рецепторлардан импульстерді мидың әртүрлі қүрылым- 
дарына жеткізеді.  Оларға жіңішке  жөне  сына тәрізді  шоғыр,  лате- 
ральдық және вентральдық жұлын-таламустық жол, дорсальдық жөне 
вентральдық жұлын-мишық жолы жатады.
Жіңішке  ж әне  сына  тәрізді  шогырлар  (Голл  және  Бурдах  жолы) 
жұлындық түйіндердің сезімтал нейрондарының өсіңцілері болып та- 
былады, үлпекгі талшықтардан құралады. Қозу импульсін 60-100 м/сек. 
ж ы лдам ды қпен  өткізеді.  Бүл  ш оғырдың  қ ы сқ а  аксондары   өз 
сегменттерінің мотонейрондарымен жөне аралық нейрондарымен си- 
напстық байланыс түзеді де, ұзын аксондар сопақша миға бағытгала- 
ды. Жол жөнекей үзын аксондар жүлынның жоғарырақ орналасқан 
сегменттеріне тармақтар бере отырып, сегментаралық байланыс түзеді.
Жіңішке шоеыр талшықтары арқылы дененің артқы бөлікгері мен 
аяқтардан, ал сына тәрізді шоеыр арқылы- дененің алдыңғы бөліктері 
мен қолдардан (алдыңғы аяқтардан)  келетін импульстер өткізіледі. 
Аталған шоғырлар талшықтары жұлынды бойлай өз жақтауымен со- 
пақш а мидағы Голл жөне Бурдах ядроларында аяқталады. Осы жерде 
олар екінші нейронмен синапс түзеді. Ал, екінші нейрон аксондары 
осы сопақш а ми деңгейінде айқасып қарсы бетке өтеді де, таламус- 
тьщ  арнаулы ядроларында аяқталады.  Осы жердегі үшінші  нейрон 
өсінділері  үлкен  ми жарты  шарлары  қыртысының  IV-  қабатының 
нейрондарында аяқталады. Жалпы бүл жол арқылы тітіркендірпштер- 
дің эсер еткен аумағьш, олардың мерзімдік сипаіъш ажыраіуға мүмкін- 
дік беретін айқы н сигналдар өткізіледі.
Латеральдық жүлын-таламус жолы ауырсыну жөне температура- 
л ы к   өсерлерді,  ал  вентралъдық  жүлын-таламус  жолы  -  такгильдік 
(жанасу)  әсерді  өткізеді.  Кейбір дерекгерге  қарағанда  бұл  жолмен 
проприо-  және  висцерорецепторларда  туындаған  импульстер  де 
өткізіледі.  Қозу толқынының  өту жылдамдығы  1-30  м /с  құрайды. 
Бұл жолдың бастапқы талшықтары не өздері енген сегментге аяқта- 
лады,  не айқасып, қарсы бетке өтіп, не өздері жұлынға енген жағы- 
мен  бірнеше  сегментті бойлай  өрлеп,  қарсы  беттегі нейрондармен 
жалғасады.  Бұл  нейрондардан басталған аксондар кору төмпегінде 
(таламуста) аяқталады. Таламус нейрондарының аксондары үлкен ми 
жарты шарлары қыртысында аяқталады. Жұлын-таламус жолы арқылы 
тітіркендіргіштердің сапалық сипаты жайлы ақпарат алынады.
Дорсальдық  ж үлын-мишық  жолын,  немесе  Ф лексиг  шогырын, 
ж үлы нны ң  дорсальдық  мүйізінде  орналасқан  нейрондар  аксоны 
құрайды.  Бүл жол талшықтары айқаспай өз беткейімен м иш ы ққа
252
барады, қозу импульсін  110 м /с  жылдамдықпен өткізеді. Бұл ж ол­
мен аяқ - қол еттері мен буын байламдары рецепторларынан тарай- 
тын импульстер өткізіледі.
Вентральдық жулын-мииіық жолы, немесе Говере шогыры, жүлын- 
ны ң  дорсальдық  мүйізіндегі  нейрондар  аксондарынан  қүралып, 
импульстерді  120  м /с  жылдамдықпен  миш ықтың  дененің  қарсы 
беткейіндегі жартысына жеткізеді.  Бүл жол  сіңірден,  тері мен ішкі 
рецепторлардан тараған импульстерді өткізеді, дене қимылдарын қам- 
тамасыз етіп, дене кейпін бақылауға мүмкіндік береді.
268-сурақ.  Жүлыпның  төмендеуиіі,  немесе  орталықтан  тепкіш, 
жолдары қандай қызмет атқарады және қалай ж іктеледі?
Ж ұлынның орталықтан тепкіш өткізгіш жолдары О Ж Ж -нің ж о- 
ғарғы бөлімдерін жұлынның эффекторлық нейрондарымен байла- 
ныстырады.  Олардың  негізгілері  -  қыртыс-жұлындық  (пирамида- 
лык), рубро-жұлындық, вестибула-жүлындық жөне ретикуло-жұлын- 
ды қ жолдар болып табылады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   157




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет