Байланысты: nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
267-сүрақ. Жүлынның өрлеу жолы, немесе орталыққа тепкіш жолы, қандай қызмет атқарады және қалай жіктеледі? Орталыққа тепкіш өткізгіш жолдар сыртқы немесе ішкіорта өсерін
қабылдайтын рецепторлардан импульстерді мидың әртүрлі қүрылым-
дарына жеткізеді. Оларға жіңішке жөне сына тәрізді шоғыр, лате-
ральдық және вентральдық жұлын-таламустық жол, дорсальдық жөне
вентральдық жұлын-мишық жолы жатады.
Жіңішке ж әне сына тәрізді шогырлар (Голл және Бурдах жолы) жұлындық түйіндердің сезімтал нейрондарының өсіңцілері болып та-
былады, үлпекгі талшықтардан құралады. Қозу импульсін 60-100 м/сек.
ж ы лдам ды қпен өткізеді. Бүл ш оғырдың қ ы сқ а аксондары өз
сегменттерінің мотонейрондарымен жөне аралық нейрондарымен си-
напстық байланыс түзеді де, ұзын аксондар сопақша миға бағытгала-
ды. Жол жөнекей үзын аксондар жүлынның жоғарырақ орналасқан
сегменттеріне тармақтар бере отырып, сегментаралық байланыс түзеді.
Жіңішке шоеыр талшықтары арқылы дененің артқы бөлікгері мен
аяқтардан, ал сына тәрізді шоеыр арқылы- дененің алдыңғы бөліктері
мен қолдардан (алдыңғы аяқтардан) келетін импульстер өткізіледі.
Аталған шоғырлар талшықтары жұлынды бойлай өз жақтауымен со-
пақш а мидағы Голл жөне Бурдах ядроларында аяқталады. Осы жерде
олар екінші нейронмен синапс түзеді. Ал, екінші нейрон аксондары
осы сопақш а ми деңгейінде айқасып қарсы бетке өтеді де, таламус-
тьщ арнаулы ядроларында аяқталады. Осы жердегі үшінші нейрон
өсінділері үлкен ми жарты шарлары қыртысының IV- қабатының
нейрондарында аяқталады. Жалпы бүл жол арқылы тітіркендірпштер-
дің эсер еткен аумағьш, олардың мерзімдік сипаіъш ажыраіуға мүмкін-
дік беретін айқы н сигналдар өткізіледі.
Латеральдық жүлын-таламус жолы ауырсыну жөне температура-
л ы к өсерлерді, ал вентралъдық жүлын-таламус жолы - такгильдік
(жанасу) әсерді өткізеді. Кейбір дерекгерге қарағанда бұл жолмен
проприо- және висцерорецепторларда туындаған импульстер де
өткізіледі. Қозу толқынының өту жылдамдығы 1-30 м /с құрайды.
Бұл жолдың бастапқы талшықтары не өздері енген сегментге аяқта-
лады, не айқасып, қарсы бетке өтіп, не өздері жұлынға енген жағы-
мен бірнеше сегментті бойлай өрлеп, қарсы беттегі нейрондармен
жалғасады. Бұл нейрондардан басталған аксондар кору төмпегінде
(таламуста) аяқталады. Таламус нейрондарының аксондары үлкен ми
жарты шарлары қыртысында аяқталады. Жұлын-таламус жолы арқылы
тітіркендіргіштердің сапалық сипаты жайлы ақпарат алынады.
Дорсальдық ж үлын-мишық жолын, немесе Ф лексиг шогырын, ж үлы нны ң дорсальдық мүйізінде орналасқан нейрондар аксоны
құрайды. Бүл жол талшықтары айқаспай өз беткейімен м иш ы ққа
252
барады, қозу импульсін 110 м /с жылдамдықпен өткізеді. Бұл ж ол
мен аяқ - қол еттері мен буын байламдары рецепторларынан тарай-
тын импульстер өткізіледі.
Вентральдық жулын-мииіық жолы, немесе Говере шогыры, жүлын-
ны ң дорсальдық мүйізіндегі нейрондар аксондарынан қүралып,
импульстерді 120 м /с жылдамдықпен миш ықтың дененің қарсы
беткейіндегі жартысына жеткізеді. Бүл жол сіңірден, тері мен ішкі
рецепторлардан тараған импульстерді өткізеді, дене қимылдарын қам-
тамасыз етіп, дене кейпін бақылауға мүмкіндік береді.
268-сурақ. Жүлыпның төмендеуиіі, немесе орталықтан тепкіш, жолдары қандай қызмет атқарады және қалай ж іктеледі? Ж ұлынның орталықтан тепкіш өткізгіш жолдары О Ж Ж -нің ж о-
ғарғы бөлімдерін жұлынның эффекторлық нейрондарымен байла-
ныстырады. Олардың негізгілері - қыртыс-жұлындық (пирамида-
лык), рубро-жұлындық, вестибула-жүлындық жөне ретикуло-жұлын-
ды қ жолдар болып табылады.