Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| Соқпақтану (даңгылдану) феномені. Ж үйке орталықтарына бір-
бірінің қозғыштығын жоғарылататын қасиет тән. Бұл қасиетгің негізінде қозудьщ ОЖЖ-де жайылу құбылысы жатады. Соқпақтану феномені ОЖЖ-нің біртүтастығыньщ, оньщ қызметіндегі жүйелілікгің негізі болып саналады, шартты рефлекстік қызметгің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Икемділік. Рефлекстер — түрлі реакциялар, биологиялық тұрғы- дан өзінің мақсатгылығымен, мағыналылығымен сипатталады. Бірақ бұл қағидадан жүйке орталықтарыньщ қызметі ешқаңцай өзгермейді деген ұғым тумауға тиісті. Егер жүйке орталығымен байланысқан атқаруш ы мүшенің сипаты өзгерсе, онда жүйке орталығы да өз қы зметін өзгертеді. Бүл жүйке орталықтарына икемділік қасиетгің төн екенінің дөлелі. Инерттілік. Жүйке орталығына алдыңғы қозудың ізін сақтап қалу Қасиеті төн. Бүл қасиет еске сақтаудың (естің) негізі болып саналады. Қозудың туйықталган нейрондар тізбегінде айналуы. Жүйке орта- лы қтары нда қозу сақиналы сипатпен таралады. Қозған нейроннан импульстер басқа нейронға тарап қана қоймай, оның аксонының бүй ір өсінділері арқылы сол нейронньщ өзіне қайтып оралып, орта- л ы қ т ы үзақ уақыт қозу жағдайында ұстайды. Мүндай орталықта Қозу процесі белгілі бір синапс қажығанша, немесе нейронда тежелу Ироцесі туьгадағанша, айналып жүре береді. 2 4 6 Басымдылық (доминанттық). Басы м ды лы қ деп күш ті қозу нөтижесінде беліілі бір жүйке орталығының уақытша үстемдік алу- ын айтады. Бұл қасиетті 1923 жылы А.А.Ухтомский аш қан. Орта- л ы қ т ы ң осы қаси еті кез келген сөтте о рган изм ге к ө п теген тітіркендіргіштің эсер етуіне қарамай оның тек мақсатгы, тиімді өре- кет атқаруының сырын түсіндіреді. Басымдылық қасиетінің негізінде күшті қозған орталықтың басқа нерв орталықтарынан өзіне қозу толқынын тартатын жөне басқа орталықтар қызметін тежеп тастай- тын қасиеті жатады. Басым орталықкд зор қозғыштық, қозу импульстерін жинақгау, қозу толқынын ұзақ сақтау, инертгік сияқты физиологиялық қасиетгер төн. Тонус. Ж үйке орталықтары өлсіз қозу жағдайьшда болады. Ты- ныштық күйдің өзінде орталықтардан өлсіз импульстер таральпт, жал пы организм тонусы сақталады. Жүйке орталықтарында зат алмасу процесі қарқынды жүреді, сон- дықтан оларға қажу қүбылысы төн. 263-сурақ. Тежелу деген не? ОЖЖ-де тежелудің қандай турлері болады? Тежелу - белгілі бір өрекеттің өлсіреуімен, немесе тиылуымен, сипатталатын процесс. ОЖЖ-де тежелу процесінің орын алатынын И.М.Сеченов (1862) ашқан. Тежелу - ырықсыз, енжар (пассивті) дамитын құбылыс емес, қозу процесі сияқты ол да белсенді түрде туындайтын процесс. Тежелу баяу, өрі қозудан кейін туындайды. Ол тиянақсыз құбылыс жөне организм үшін қолайсыз өсерлердің салда- рынан тез тиылады. Сырт белгілері жағынан тежелу қажу процесіне ұқсас, бірақ физиологиялық мөні тұрғысьшан олар өртүрлі процес- тер болып табылады. Қажу - үзаққа созылатын, бірте-бірте терендейтін жөне терең із, салдар қалдыратын процесс. Ал тежелу - жұмыс қабілетінің кемуімен байланысты емес, ол қозуды шектейтін, толас- тататын белсенді жүйкелік процесс. ОЖЖ-де тежелудің екі түрі байқалады: бастапқы жөне салдарлык тежелу. Бастапқьі тежелу ОЖЖ-дегі арнаулы тежегіш нейрондар- дың өрекетінің нөтижесінде туьщцайды, ал салдарлык, тежелу арнау лы тежегіш құрылымдардьщ қатысуынсыз қозу процесі туындаған нейрондарда пайда болады. Бастапқы тежелу бірнеше түрге бөлінеді. Оның тежегіш синапс- ты н артқы шептік мембранасында пайда болған түрін постсинап- стык, тежелу деп атайды. Оны 1951 жылы австралия нейрофизиоло- гы Джон Экклс ашқан. Тежелудің бүл түрі тежегіш синапстардан жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|