Педагогикалық  ғылымның  жетістіктерін  енгізу  және  озат

 
121 
бір  реформа,  қайта  құру,  оларды  әдіснамалық  жағынан  қамтамасыз 
етпейінше,  яғни  педагогика  әдіснамасының  директиваларын  бұлжытпай 
сақтамайынша, табысқа жете алмайды. 
  Реформашылар,  білім  беру  құрылымдарының  басшылары,  жаңашыл 
мұғалімдер  мен  жаңа  педагогикалық  әзірлемелерді  жасаушылардың  біразы 
басшылық  алуға  тиісті  принципті  әдіснамалық  нұсқамалардың  құрамына 
кіреді.  Әрбір  әдіснамалық  нұсқаманың,  яғни  жоғарыда  айтылғандай, 
директиваның  өз  технологиясы  бар,  оны  орнықтыру  үшін  біраз  күш-жігер 
жұмсау қажет. 
  1. Өлшем аппаратын және реформалауға жататын педагогикалық жүйе 
жағдайының өлшеуіштерін әзірлеу. 
  Бұл  талаптың  мәнісі  өлшеуіш  құралдарды  алдын-ала  әзірлеуді 
көздеуінде,  соның  көмегімен  педагогикалық  құрылымды,  іс-әрекетті, 
басқаруды  ауыстырудың  немесе  түзетудің  қажеттігіне  сену  үшін,  олардың 
тиімсіздік дәрежесін анықтауға болады. 
  2.  Педагогикалық  жүйені  реформалаудың  қажеттігін  анықтау  үшін 
оның сапасын жан-жақты тексеру және бағалау. 
  Бұл  әдіснамалық  талаптың  қисыны  айқын.  Пайдалы  нәрсені, 
оқушылардың  мүддесі  мен  игілігіне  сәйкес  келетін,  қоғамның  және  әрбір 
азаматтың  мүддесіне  жауап  беретін  нәрсені  өзгертуге,  бұзуға,  ауыстыруға 
болмайды, педагогикалық үдерістің талаптары осындай. 
  3.  Озық  сипатқа  ие  педагогикалық  шешімдердің  үлгілерін  іздестіру 
ескіні,  тиімсіз  нәрсені  ауыстыруға  келген  жаңа  енгізілімдерді  үлгілеу  үшін 
де пайдалануы мүмкін. 
  Бұл  әдіснамалық  талаптың  мағынасы  –  отандық  және  әлемдік 
тәжірибедегі  озық  педагогикалық  технологияларды  кең  көлемде  және 
мұқият  талдау  арқылы  прогресшіл  үлгілерді,  жаңа  педагогикалық 
құрылғылар жасауға болатын құрылыс материалын іздеп табу.  
  4.  Ғалымдардың  шығармашылық  шешімдері  сақталған  ғылыми 
бөлімді жан-жақты талдау. 
  5. Педагогикалық жүйенің жаңарған учаскесінің инновациялық үлгісін 
жобалау. 
  Жаңа  енгізілімнің  жобасы  нақты  тапсырмалармен  және  оның  өзі 
алмастыратын  жұмыстың  дәстүрлі  нұсқаларынан  айырмашылығы  бар 
қасиеттерімен бірге жасалады.  
  6.  Реформаның  атқарушылық  интерпретациясы  –  педагогикалық 
құрылымды қайта құру әдіснамасының келесі нұсқамасы.  
  Оны  мынадан  көруге  болады:  көптеген  жаңа  енгізілімдер  өздерінің 
жобалау  және  енгізілу  кезеңдерінде  міндеттерді  қатаң  бөлісуді  қажет  етеді. 
Соның  арқасында  кімнің  не  үшін  жауап  беретіні,  оны  қандай  құралдармен 
қамтамасыз  ету  қажеттігі,  қайта  құрулардың  барысын  бақылау  және  түзеу 
функциялары  кімге  тиесілі  екендігі,  сәтсіздіктің  себебін  кімнен  сұрау 
керектігі, жалпы түсінікті болуға тиісті.  
  7. Еңбекті өзгертудің белгілі заңын іс жүзіне асыруды пысықтау. 

 
122 
  Педагогика  әдіснамасының  бұл  талабы  жаңа  енгізілімдерді  өмірге 
енгізгеннен кейін оған тікелей немесе жанама түрде қатысы бар адамдардың 
тәжірибелік,  танымдық,  басшылық  іс-әрекеттеріндегі  өзгерістерді  өте  жіті 
пысықтауды талап етеді. 
  8. Жаңаны өмірге енгізудің алгоритмін құру. 
  Жаңаны 
әдеттегі 
педагогикалық 
қызметке 
енгізу 
мәселені 
инновациялық  үдерістерді  басқарудағы  өте  күрделі  міндеттердің  бірі. 
Әлемдік  педагогикалық  тәжірибе  өте  тартымды,  мұғалімдер  үшін  өте 
пайдалы  жаңалықтардың  өзі  қарсылық  көргенін  толып  жатқан  мысалдар 
арқылы  дәлелдей  алады.  Жаңа  енгізілімдерге  деген  теріс  көзқарастардың 
өзіндік  психологиялық  факторлары,  оның  ішінде  гомоестаз,  таптаурындар 
тетіктерінің,  жұмыстың  ескіден  жаңаға  көшу  кезіндегі  уақытша 
тұрақсыздануының  әсері  және  басқалар  бар.  Педагогика  әдіснамасында 
ғылыми зерттеулердің нәтижелерін өмірге енгізу үдерістерінің жалпыланған 
алгоритмдері  әзірленген.  Олардың  мынадай  тұрақты  түрлері  бар: 
жаңартылуға  немесе  ауыстырылуға  жататын  қатысушыларды,  іздеуге 
арналған  тәжірибені  талдау;  жаңа  енгізілімдерді  енгізу  кезінде 
педагогикалық  қызметтің  жақсаруын  өлшеу  үшін  оны  бағалау  өлшемдерін 
әзірлеу; үздік мұғалімдердің жаңаны алғаш меңгеру бағдарламасын әзірлеу, 
жаңалықтарды  бәріне  үйрету,  жаңаша жұмыс  істеуге  жайлап  немесе бірден 
көшу,  салдарлар  мониторингі  және  жаңа  енгізілімдерді  күнделікті 
тәжірибеге айналдыру үшін түзетулер енгізу.  
  9.  Кәсіби  лексикаға  жаңа  ұғымдар  енгізу  немесе  бұрынғы  кәсіби 
сөздікті қайтадан ой елегінен өткізу. 
  Жаңа  енгізілімдерді  басқарудың  әдіснамалық  нұсқамаларының  бірі 
кәсіби  тілді  түзеу  талаптары  болып  табылады.  Тілде  және  практикада  жаңа 
ұғымдардың  пайда  болуы,  сөз  жоқ,  педагогикалық  ойлаудың  негіздеріне 
әсерін тигізеді, ұғымдық дүниетанымды кеңейтеді және педагогтардың тілін 
ғылым  мен  тәжірибеде  бұрын-соңды  болмаған  ұғымдармен  байытады. 
Мұндай  үдерістер  ғалымдардың  жаңа  педагогикалық  компоненттерді 
білдіретін терминдерді енгізуіне қарай өтеді. 
  Ғалымдар  терминологияны  жасаған  кезде  оны  тілдік  қолданысқа 
енгізу  үшін  бірнеше  принциптерді:  диалект  логикасын,  тілдегі 
педагогикалық  фактілерді  көрсету  теориясын,  ковенциалдылық  принципін 
басшылыққа алады. 
  10.  Педагогикалық    жүйені  жалған  жаңашылдықтан  қорғау  – 
педагогика  әдіснамасының  аса  маңызды  ережелерінің  бірі.  Ғаламдық  және 
оқшау,  ұжымдық  және  дербес  педагогикалық  қайта  құруларды 
ұйымдастырушылар,  педагогика  әдіснамасының  нұсқамасы  бойынша 
мақсаткерлік  және  жаңа  енгізілімдердің  ақталымы  принципін  ұстануға 
міндетті. 
  Білім  берудегі  инновациялық  үдерістертің  мәнін  түсінудің  негізінде 
педагогиканың  аса  маңызды  екі  проблемасы  –  озық  педагогикалық 
тәжірибені  зерттеу,  қорыту  және  тарату,  психологиялық-педагогикалық 
ғылымның  жетістіктерін  өмірге  енгізу  мәселесі  жатыр.  Демек,  инноватика 

 
123 
пәні,  инновациялық  үдерістердің  мазмұны  мен  тетіктері  қазіргі  кезге  дейін 
әзірше бір-бірінен бөлек қаралатын екі өзара байланысқан үдерісті біріктіру 
жазығында  жатуға  тиесілі,  яғни  инновациялық  процестердің  нәтижесі 
теориялық  та,  тәжірибелік  жаңалықтарды,  оның  теориямен  ұштасуында 
пайда  болатын  жаңалықтарды  да  пайдалануға  тиісті.  Осының  бәрі 
педагогикалық  жаңалықтарды  жасау,  меңгеру  және  пайдалану  жөніндегі 
қызметті басқарудың маңыздылығын көрсетеді. 
  Мұғалімнің  кәсіби  қызметі  –  бұл  білім  беру  қызметі.  Бұл  салада 
қолданылатын кәсіпқойлық термині әдетте білім беру қызметінің негіздерін 
меңгеру  және  ғылым  мен  тәжірибеде  белгілі  ұйымдастыру  нысандарын, 
әдістері  мен  тәсілдерін  оңтайлы  қолдану  ретінде  түсіндіріледі.  Алайда  бұл 
алғашқы деңгей, оны қалыптастырудың бастапқы кезеңі ғана. 
  Екінші  деңгейде  сабақта  қызметтің  белгілі  тәсілдерімен  қатар 
педагогикалық 
міндеттерді 
шешудің 
жаңа 
тәсілдерін 
пайдалану 
дайындығын  қалыптастыру  міндеті  қойылады.  Бұл  сатыда  педагог  өз 
қызметін  жаңашылдық  бағытта  жүргізуге  мүмкіндігі  бар.  Тәсілдер  мен 
әдістердің  тепе-теңдігі,  оқу-тәрбие  мекемелерінің  және  білім  алу 
нысандарының  әр  тұрлілігі  жағдайында  жаңашылдықты  педагогикалық 
кәсіпқойлықтың  белгісі  ретінде  тануға  болады.  Өйткені  мұндай  жағдайда 
мұғалім педагогикалық нормаларды жай ғана орындаушы болып қалмайды, 
оның қызметі едәуір дәрежеде жаңашылдық сипатқа ие болады.  
  Кәсібилікті  қалыптастырудың  үшінші  деңгейі  мұғалімнің  бойында 
жаңашылдық  тәсілдерді,  идеяларды  тудырып  қана  қоймай,  қолдануға  және 
енгізуге  ұсыну  үшін  олардың  тиімділігін  ғылыми  тұрғыдан  бағалауға 
байланысты  болмақ.  Бұл  жерде  ғылымның  көмегінсіз  ештеңе  тындыру 
мүмкін  емес,  өйткені  одан  оқшауландырылған  жаңалықтардың  болашағы 
жоқ,  мұғалімнің  нақты  қызмеіне,  оның  жеке  басына,  оның  жұмыс 
жағдайына  әбден  «бауыр  басып  кеткендіктен»,  жалпылық  дәрежесіне  жете 
алмайды. 
  Инновациялардың  тууының  екі  жолы  бар.  Біріншісі  –  тәжірибенің 
терең қойнауынан, педагогикалық ғылымның ұғымдары мен терминдерінен 
пайда  болғанжаңаны  ой  елегінен  өткізу,  екіншісі  –  жаңаның  ғылымның 
өзінен тууы. Кейде бұл жолдар тоғысады. Мысалы, кейде педагог – практик 
жаңа  қорытындылар  мен  іс-әрекеттерге,  олардың  ғылымда  бұған  дейін 
әзірленіп,  ұсынылғанын  білмей,  өз  бетінше  келеді.  Әрине,  өмір  оның 
проблемаларынғылым  шешіп  бергенше  күтіп  тұра  алмайды,  бірақ  та 
мұғалімнің  нағыз  кәсіпқойлығы  сонда,  ол  соңғы  зерттеулердің  нәтижелері 
туралы үнемі хабардар болуға тиісті.  
  Енгізілімнің  барысын  және  нәтижелерін  әдістемелік  жұмыстың  әр 
түрлі  нысандарында  және  арнайы  семинарларында  ұжымдық  талдаудың 
үлкен маңызы бар. 
  Қазіргі  мектеп  нақты  педагогикалық  қызметте  іске  асырылуға  тиісті 
бай  педагогикалық  тәжірибе  жинақтады,  бірақ  та  ол  онша  көп  талап 
етілмейді.  Өйткені  мұғалімдер  мен  басшылардың  көпшілігінде  сол 
тәжірибені  зерттеу  мен  қолдануға  деген  қажеттілік  қалыптаспаған,  оны 

 
124 
таңдау  мен  талдау  дағдылары  жоқ.  Нақты  өмірде  мұғалімдер  өздерінің 
педагогикалық  тәжірибесін,  өз  әріптесінің  тәжірибесін  талдаудың 
қажеттілігі туралы көп ойланбайды. 
  Озық  педагогикалық  тәжірибенің  әртүрлілігі  эмпирикалық  талдаудан 
теориялық  талдауға  және  жалпылауға  өтудің  өзіндік  баспалдақтары  іспетті 
жаңашылдық және зерттеушілік педагогикалық тәжірибе болып табылады.  
  Педагогикалық  тәжірибенің  нәтижесі  ретінде  ақиқат  өлшемі  болып 
табылады: ол белгілі бір жаңа енгізілімді не растайды, не жоққа шығарады. 
Бұл  тәжірибе  әдетте  педагогтардың  шығармашылық  ізденістерінің  жемісі 
болып  табылады.,  оған  шығармашылық,  жаңашылдық  және  сонымен  бір 
мезгілде дәстүрлі бастаулар да құйылады. 
  Озық педагогикалық тәжірибенің белгілері мыналар: 
  а)  оқу-тәрбие  процесінің  негізгі  өлшемдер  жөніндегі  нәтижелерінің 
жоғары сандық, ең бастысы, сапалық көрсеткіштері: 
  ●  мектеп  оқушысының,  ең  алдымен,  ұжымдық  белгілерден  және 
қоғамдық белсенділігінен көрінетін қоғамдық бағытының қалыптасуы; 
  ●  оқушылардың  білімділігі  (білімнің  толықтығы  мен  мықтылығы, 
білім  жүйесі  және  жалпылығының  өлшемі,  білімді  жаңа  жағдайда  қолдана 
білу,  тиісті  есептеу,  графикалық,  сауатты  жазу,  басқа  да  біліктіліктер  мен 
дағдылардың болуы). Егер осы өлшемдерді үлгірімге қатысты емес, одан да 
кеңірек,  атап  айтқанда,  жалпы  оқу  процесіне  қатысты  алар  болсақ,  онда 
оқушылардың бойында қалыптасқан танымдық мүдделер мен қажеттіліктер, 
өздігінен білім алуға ұмтылу, оқу қызметіндегі қоғамдық құнды мотивтердің 
және құндылықты бағдарлардың болуы; 
  ●  оқушылардың  тәрбиелілігі  (олардың  қоғамдық  бағалы  жеке 
қасиеттері  мен  жалпы  даму  көрсеткіштерінің  дамуындағы  алға 
басушылықтар  бойынша).  Тәрбие  процесін  едәуір  кең  мағынада  ескере 
отырып,  оқушылардың  бойында  қоғамдық  мәні  бар  бағалы  бағдарлардың, 
қарым-қатынас  пен  мінез-құлықтың  әлеуметтік  мотивтерінің,  белсенді 
өмірлік  ұстанымның,  өзін-өзі  тәрбиелеу  қажеттіліктерінің  қалыптасуы 
сияқты көрсеткіштерді де қосу қажет; 
  ●  еңбек  тәжірибесі,  яғни  әр  түрлі  іс-әрекет  түрлерінде  ұмтылыстың 
және  қажетті  біліктердің  болуы,  еңбек  операцияларын  орындау 
барысындағы практикалық дағдылар (олардың саны, сапасы, жылдамдығы), 
нақты еңбек процесін және нәтижесін талдай білу, өзін-өзі бақылау, істелген 
жұмысты  өзіндік  талдау,  теорияны  практикамен  байланыстыру,  іске 
оңтайлы  тұрғыдан  келу,  еңбекті  ұйымдастырудағы  түзеу,  еңбек  процесінің, 
жұмыс операциясының материалдық (заттық) нәтижелерінің жоғары сапасы; 
  б)  педагогикалық  тәжірибенің  оңтайлылығы  (оқу-тәрбие  жұмысында 
педагогтар мен оқушылардың күш-жігерлері мен уақытын барынша аз және 
үнемді жұмсай отырып үздік нәтижелерге жету  және осы  тәжірибе маңызы 
одан  кем  емес  басқа  да  білім  мен  тәрбие  міндеттерін  шешуге  кедергі 
келтірмейтіндей ету); 
  в)  тәжірибенің  орнықтылығы,  тұрақтылығы,  оның  ұзақ  жұмыс  істеуі. 
Тіпті  педагогтің  оқу-тәрбие  процесіндегі  айтарлықтай  табыстарының  өзін, 

 
125 
егер  олар  аз  уақыт  қана  өмір  сүріп,  кейін  әрі  қарай  жалғастырылмаса,  оны 
озық тәжірибеге жатқызу қиын. 
  г) 
бір  педагогтың  тәжірибесін  екіншісінің  қайталау  және 
шығармашылықпен  пайдалану  мүмкіндігі,  осы  тәжірибені  бұқаралық 
деңгейге көтеру; 
  д)  тәжірибенің  болашағы.  Озық  тәжірибенің  қашан  да  болашағы  бар, 
оның даму болашағы айқын; 
  е)  тәжірибенің  ғылыми  негізділігі.  Озық  тәжірибе  не  педагогтың 
шығармашылық  теориялық  ізденісінің  нәтижесі,  не  оның  сынақтар  мен 
қателіктер  процесіндегі  табысы  болуы  мүмкін.  Бірақ  қандай  жағдайда 
болмасын,  мұндай  тәжірибенің  ғылыми  негізі  бар.  Педагогикалық  озық 
тәжірибені  қорыту  міндеттерінің  бірі  де  оған  ғылыми  түсініктеме  беру 
болып табылады.  
  Педагогикалық 
тәжірибені  зерделеу  мен  қорытудың  негізгі 
нысандарын қарастырып көрелік: 
  1.  Оқу  –  тәрбие  жұмысының  әр  түрлі  тақырыптары  мен 

жүктеу/скачать 2,43 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: