Агроэкологиядағы далалық және зертханалық зерттеулер Үшінші басылым

82 
Топырақ құрылымын өлшеу 
Бітімі топырақтың ең тұрақты белгілерінің бірі болып табылады (8-бөлім 
агроэкология: «Тұрақты азық-түлік жүйелерінің экологиясы»),
ол тек қана ауыл 
шаруашылығын жүргізу әдістерімен аз ғана өзгереді, олар өсіру сияқты түрлі 
қабаттарды араластырады. Механикалық құрам топтары топырақты өңдеу 
қаншалықты оңай екенін көрсетеді. Құмның құрамы жоғары топырақты өңдеу 
оңай және оларды «жеңіл» деп атайды, ал өңдеуі қиын және құрамында саз көп 
топырақты «ауыр»деп атайды. Топырақтың құрылымы су мен қоректік заттардың 
қол жетімділігі және оны сақтауға да әсер етеді, сонымен қатар сазды топырақ 
барынша сақтайтын болса, құмды топырақ кеуекті және сілтісізденген болып 
табылады. 
Топырақ құрылымы топырақ үлгісіндегі құмның (бөлшектер 0,05-тен 2,0 
мм-ге дейін ), балшықтың (0,002–мм) 
0.5 
және саздың (<0,002 мм) салмақтық пайыздық құрамына жатады. Ол 2 мм 
елек арқылы өткізілетін дала жағдайында кептірілген топырақ үлгісінің бөлігіне 
негізделген (егер диаметрі 2 мм-ден асатын қатты материал далалық үлгінің 15%-
нан астамын құраса, топырақ қиыршықтас немесе тасты деп жіктелуі мүмкін.) 
Іріктеменің ең жоғары пайызын құрайтын топырақ бөлшектерінің түрі (құм, лай 
немесе саз) топырақ құрылымының жіктелімін сипаттау үшін қолданылады. Үш 
құрылымның ешқайсысы негізгі болмаса, бұл топырақ құрылымының сазды 
болуын көрсетеді (Агроэкологии:
Топырақ зерттеуде қолданылатын 
механикалық құрамның әртүрлі топтары үшін тұрақты азық-түлік жүйелерінің 
экологиясы.
8.2-суретті қараңыз. ) 
Топырақ құрылымын анықтау үшін қолжетімді көптеген әдістерден екі 
салыстырмалы қарапайым әдіс бар, олар жиі пайдаланыла алады. Олардың бірі 
саусақпен илеу немесе ұнтақтау кезінде топырақ материалын сезінуге 
негізделген сапалы далалық әдіс төменде сипатталған. Екіншісі-топырақ 
бөлшектерінің шөгуіне қарай уақыт өте келе өлшенген топырақ ерітіндісінің
тығыздығын өлшейтін арнайы ылғал өлшеуіштерді пайдаланатын сандық әдіс. 
Ареометр көрсеткіштерін өлшем сыныбы пайыздарына тікелей түрлендіруге 
мүмкіндік беретін кестелер әзірленді. Егер ылғал өлшеуіштер және шыны 
цилиндрлер болса, бұл әдіс топырақ құрылымының сыныбын анықтаудың дәл 
әдісі болып табылады. Егер Сіз осы әдісті пайдалануды қаласаңыз, толық 
ақпарат алу үшін топырақ жөніндегі оқулықпен (мысалы, бұрын аталған 
Вейльдің нұсқаулығы) танысыңыз. 
Кейбір тәжірибе мен көрсету әрекеттері «ұстау әдісі» дәйекті жұмыс істеуі 
үшін қажет, бірақ зерттеуден кейін ол оңай, әрі жылдам қолданылады. Ұстау 
әдісімен топырақтың құрылымын анықтау топырақтың өзгерістерге 
төзімділігіне байланысты (оның формасының кернеу немесе бұрау әсерінен 
өзгеруі). Егер ылғалды топырақ оңай өзгерсе және саусақ арасында езгенде 
жұқа қабат пайда болса, бұл балшық топырақ. Сазды топырақтың формасын 
өзгерту қатты қабаттарды дайындау қиын. Құм түйіршікті, ал балшық - тегіс, 

83 
ұнға немесе талькқа ұқсайды. Құрамында органикалық заттар немесе белгілі 
бір түрдегі сазды минералдар бар топырақты ұстау әдісін пайдалана отырып 
жіктеу қиынырақ және неғұрлым дәл анықтау үшін ареометр әдісі қажет 
болуы мүмкін. 
1. Іріктеу жоспарын әзірлеңіз. Сынамаларды алу үшін жүйелердің топырағы 
неғұрлым біртектес болса, соғұрлым үлгілердің саны аз қажет болады. 
2. Әрбір топырақ үлгісі үшін келесі тесттерді орындаңыз: 
a. 
Шамамен 25 г топырақты қолыңызға салыңыз. Құрылымдық 
бөлшектерді бөлу үшін топырақты қолыңызда езгенше суды тамызыңыз. 
Топырақ нығыздау болған кезде су қосуды тоқтатыңыз. 
b. 
Топырақты сықпалай отырып, пішінге келтіріңіз. Егер әрекетіңізден 
ештене шықпаса, бұл дегеніміз - құм. Егер шар пішіні пайда болса, келесі 
қадамға өтіңіз. 
c. 
Топырақ таспасын қалыптастыру үшін топырақты жоғары 
жылжытып және қыса отырып, үлкен және сұқ саусақтардың арасында 
ұстаңыз. Егер топырақ топырақ таспасын құрмаса, бұл саздақ құм, лай саздақ 
немесе өңделмеген лай саздақ (өзгеше ерекшелік үшін ареометр әдісі қажет 
болуы мүмкін). Егер топырақ таспа түзсе, келесі қадамға өтіңіз. 
d. 
Егер топырақ алшақтық алдында ұзындығы 2,5 см топырақ 
таспасын түзсе, топырақ таспасын сұқ саусақпен сулаңыз және үйкеңіз. Егер 
топырақ құмды болса, бұл құмды саздақ, ал егер ол өте тегіс, құмсыз болса, 
бұл балшық. Егер оның құрамында кішкене ғана құм болып, тегіс болса, бұл 
балшық саздақ, егер құрамында топырағы көп те, аз да болмаса, сондай-ақ 
тегістігі туралы күмән келтірсеңіз, бұл саздақ.
e. 
Егер топырақ ұзындығы 2,5-5 см топырақ таспасын түзсе, содан 
кейін бұзылса, оны (d) қадамда көрсетілгендей сулаңыз және үйкеңіз. Егер 
топырақ құмды болса, бұл құмды балшық саздақ. Егер топырақтың құрамында 
құм болмаса, және тегіс болса, бұл шаңдақ-балшық саздақ. Егер топырақтың 
құрамында құм болмаса, сондай-ақ тегіс болмаса, бұл сазды саздақ болып 
табылады. 
f. 
Егер топырақ ұзындығы 5 см топырақ таспасын түзсе, содан кейін 
бұзылса, оны (d) қадамда көрсетілгендей сулаңыз және үйкеңіз. Топырақ 
құмнан тұрса, бұл - құмды саз, тегіс болса - лайлы саз, құм болмаса және тегіс 
болмаса - саз.

84 
Топырақтың қасиеттерін талдау 
Сынама алу күні: 2015 жылғы 15 қазан
Жүйе 1 
Жүйе 2
Жүйе 3 
Сынама алу орны және 
жерді пайдалану тарихы 
Монодақылды 
салат, стандартты 
сызба бойынша өңдеу, 
Паджаро Валли, 
Калифорния, 20 жыл 
Монодақылды салат, 
органикалық басқару, 
сабаннан жабын, әрбір 
себу циклымен 
жаңартылған, Паджаро 
Валли, Калифорния, 
8 жыл 
pH 
6,9 
6,7 
Электр өткізгіштігі (мкСм/см) 
0,7 
0,4 
Көлемді тығыздығы (г/см
3
) 
1,8 
1,4 
Азоттың құрамы (ұсақ/терең) 
45 част./млн./50 
част./млн. 
35 част./млн./32 
част./млн. 
Фосфор құрамы (ұсақ / терең) 
25 част./млн./36 
част./млн. 
35 част./млн/31 
част./млн 
Калий құрамы (ұсақ / терең) 
220 част./млн/245 
част./млн 
350 част./млн/340 
част./млн 
Органикалық заттардың 
құрамы (%) 
1,1 
2,4 
Беттік өткізгіштігі (МПа) 
4 
1 
Топырақ құрылымы 
Құмды балшық 
саздақ (топырақ таспасы 
3,5 см және ұстаған 
кезде құмдай) 
Құмды балшық саздақ 
(топырақ таспасы 3.8 см 
және ұстаған кезде 
құмдай) 

жүктеу/скачать 2,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: