Оқулық Алматы «Атамұра» 2018 (ХVІІІ-ХІХ ғасырлар) ҚазаҚстан тарихы

153
бар малды жемшөппен қамтамасыз ету ендігі жерде 
егін егуді ұйымдастыру мен дамытуға байланысты 
болып қалды. Патша үкіметі қазақтардың тұрақты 
отырықшы өмір салтына көшуге деген ынтасын 
қолдап отырды. Патша үкіметінің пікірі бойынша 
бұл шаралар Ресейден қоныс аударушы шаруалар 
үшін қыруар жер телімдерін босатып беруі және 
қазақтарды басқару үшін қолайлы жағдайлар туғызуы тиіс болатын.
Егіншілікпен қатар, ірі көлдер мен өзендерде, сондай-ақ Арал және 
Каспий теңіздерінде балық аулау едәуір дамыды. Бұл кәсіппен кедей 
қазақтар айналысты. 
Ішкі Ресейден шаруалар мен казактарды Қазақстан аумағына орналас-
тыру байырғы халықтың жерін жаппай тартып алуға ұласты. Қазақтар 
ғасырлар бойы отырған ежелгі қоныс тарын тастап, қиыр шеттегі құнарсыз 
жерлерге көшуге мәжбүр болды. Мұның өзі көшпелі және жартылай 
көшпелі шаруашылықтарды күй зелтті. Бұған дейін дәулетті өмір сүріп 
келген қазақтардың кедейліктің күнкөріс қамымен түр лі кәсіпшіліктерге, 
соның ішінде тау-кен өнер кәсібіне жұмыс іздеп кетуіне тура келді. Олар 
жатақтар деп аталды.
2. ұлттық сауда-өнеркәсіптік буржуазияның қалыптаса бас тауы. 
Қарамағындағы жердің жаппай тартып алынуы, көшпелі малшаруа-
шылығының құлдырауы, әлеуметтік құрылымның өзгеруі қазақтарды 
қайыршыландыруға дейін жеткізді. Көшпелі және жартылай көшпелі 
өмір салтының күйзеліске ұшырауы салдарынан өлкеде халықтың екі 
тобы қалыптасты. Олар 
байлар және жалдамалы жұмысшылар еді.
Әдеттегідей, ауыл старшындары, ірі рубасылар мен болыстар сияқ-
ты ауқаттылар байы ған үстіне байи түсті. Олардың едәуір бөлігі кә-
сіпкерлікпен, мал және мал өнімдерін сатумен айналысты. Қазақ дала-
сында олар 
бай саудагерлер деп аталды. Мал сойып, ет өндіруді кәсіп 
еткен кейбіреулерінің өз зауыттары, май айыратын кәсіпорны болды. 
Сондай-ақ сары май сатумен де айналысты.
Ұлттық сауда-өнеркәсіп буржуазия өкілдерінің арасында қайырымды-
лық шараларын жүзеге асырғандар да болды. Мәселен, Павлодар уезіндегі 
Қараөткел болысының болысы 
А. Қазанғапов кедейлерге, мешіттер мен 
мектептер мұқтажына деп ақша таратты. Кәсіпкер 
Б. Шоқабасов Пав-
лодар қаласында мешіт салдырды. Томск губерниясындағы бай қазақ 
Нұрекен Мекке қаласында жүз кісілік қонақүй салуға үлкен үлес қосты. 
Ол қонақүйге қажыға барған қазақтар жайғасып жүрді.

жүктеу/скачать 7,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: