Кэсшпк педагогикалык; карым-катыныс турлерь

Сурет 1. Педагогикалык карым-катынас турлерг
Вербальды царым-цатынас -  6ip адамнан екшип адамга не 
болмаса 6ip топ адамдар арасындагы сез арцылы акпараттармен 
алмасу процесг Сез адамдарга гана тэн, аса мацызды кутцрегп 
куш жэне вербальды карым-катынастыц 
H eri3ri 
куралы. Сездщ 
кад1рш халык даналыгында сакталган мынандай макалдармен 
атап корсетуге болады:
«Онер алды цызыл пил»,
«Жацсы сез -ж ан азыгы»,
«Жацсы сез — жарым ырыс»,
«Жанды жаралайтында сез, емдейтт де сез»,
«Айтылган сез, атылган оц»,
«Бтеттщд1 айта берме, б1рац не айтатыныцды бш» т.б. 
Адамныц сейлеу шеберл1п аркылы оныц дуниетанымыньщ 
к е ц д т н , акылдьтлыгын, мэдениеттшгш, тэрбиелш тн, TinTi 
мшезш де байкауга болады. Сондыктан кептеген адамдардыц 
сейлеу шеберлжтершщ ж етю п еу ш тп олардыц осал жерлер! 
болып табылады.
Сбздж карым-катынас адам миыныц улкен жарты шарларыныц 
жумысымен байланысты. Адамнын эрб1р ce3i 6ip нэрсеш бшд1ред1, 
ягни оныц мазмуны бар. Карым-катынаска катысушы адамдар 
айтылган сезд1 жаксы тусшш кабылдаулары уиин олар 6ip тшде 
(цазац, агылшын, орыс т.с.с.) сейлеусулер1 керек. Сонымен катар 
sp6ip айтылган сез угыныкты, анык, эсерл1 болуы мацызды. Сездщ 
кыска да нуска болганы дурыс ce6e6i эр адамныц улкен келемд1 
акпаратты кабылдауында, оны мецгерш санасына ащ руш де 
ез1ндш ерекшел
1
ктер
1
болады.
Сейлеу барысында, 3cipece мугал1мнщ сабакты тусшд1ру1 
кезшде, тш н щ м эдениеттш т улкен рель аткарады. Мугал1мнщ
156

свштеу интонациясыньщ, дауыс ыргагы мен оныц койылымыныц 
ез1н дурыс ойластыру кажет, ce6e6i сездщ кандай кещл-куймен 
айтылып тургандыгы да мацызды. Мысалы А.С. Макаренко 
балаларга «Кел мында» деген созд! оншакты турде дауыс ыргагын 
езгерте отырып, эр-турл1 кецш куй жагдайына сэйкестещцрш 
айта алган. в т е катты дауыс - адамныц жуйкесше эсер етед1, ете 
акырын дауыс - жалыктырып, калгытып, тез шаршатады.
Адам ез сейлеу жылдамдыгын да кадагалап отыруы кажет. Ец 
жогаргы сейлеу жылдамдыгы минутына - 120 сез. Сейлемдер 
арасында пауза - узш стер жасау аркылы адам тынысын тузейдь
Сонымен катар, мугал1мнщ сейлеу мэдениетшщ непзп 
корсетюштершщ 6ipi тшдщ байлыгы мен тазалыгы, оны баска 
тшдермен араластырмай, алаламай ceftneyi кулакка жагымды 
естшед1, жэне педагогтыц абыройы мен беделш жогарлатады.
Кейб1р адамдарда сейлеу барысында кисынсыз 
6ip 
сездерд! 
кыстырып сейлеу эдетке айналып кеткен. Мысалы, «ягни», 
«эрине», «демек», «ана баргой», «жалпы», т.б. сездердщ орынсыз 
кайталана 
oepyi 
тыцдаушыларга жаксы эсер беред1 деп айту киын. 
KepiciHuie 
бундай сездердщ кеп кайталануы адамныц сез корыныц 
аздыгын немесе сейлеу мэдениетшщ темещЦгш ацгартады. 
Сейлеу мэдениетш калыптастыру 
yniiH
адам арнайы жаттыгуы 
кажет. Адамныц ез сез корын байытуына, сейлеу шеберлшн 
дамытуына байланысты мынандай мысалды келт1руге болады. 
Б ip адам «Р» эртне mini келмеген болса да оныц тш келиспигт 
ж ум ысындагы apinmecmepi узац уацыт бойы байщамаган, ce6e6i 
ол «Р» dpni бар co3depdi айту цажет болганда, оныц орнына сол 
сездердщ синонимдерш гана щолданып отырган екен.
Сезд1к 
(вербальдык) 
карым-катынас 
аркылы 
гылыми 
акпараттарды бала санасына жетюзуде накты тэж1рибеден 
алынган мысалдар, кызыкты фактшер, орынды макал-мэтелдер 
тыцдаушылардыц 
кызыгушылыктарын 
арттырып, 
олардыц 
назарын такырыпка шегелей туседь
Вербальды карым-катынас ею турге белшедп аксиалды жэне 
ретиалды.
157

Сурет 2. Вербальды карым-катынас турлерь
Аксиалды царым-цаты нас -  акпаратты б ip адамнан еюннй 
6ip адамга жетюзу процесс! {мугалш жэне жеке oip оцушы 
арасындагы царым-цатынас).
Ретиапды царым-цатынас - акпаратты б ip адамнан б\р 
топ адамга жетюзу п роц еа (мугачш жэне сынып оцушылары 
арасындагы царым-цатынас).
Карым-катынастыц нэтижелер1 оны уйымдастыру орнына 
{сынып iuii, аудитория, дала, табигат, мейрамхана т.б.), 
отюзшу уакытына (тацертец, тусте, кешке, тунде) адамныц 
жас ерекшелжтерше, мшездерше байланысты эр-турл1 болады. 
Осыган орай карым-катынас жасауда оныц орны мен уакытыныц 
алатын релше байланысты мынандай мысалдарды карастырайык- 
Мысалы АКШ-та коптеген 

жүктеу/скачать 7,01 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: