И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2,21 Mb. Pdf көрінісі
|
d0b7d0b8d0bcd0bdd0b0d18fd18f
| Екінші кезең XIX ғасырдың аяғынан XX ғасырдың ортасына
дейін созылған. Бҧл кезеңде педагогикалық психология алдыңғы жҥзжылдықтың педагогикалық ойларының жетістіктерін пайдаланып, психологиялық, психофизикалық эксперименталдық зерттеулердің нәтижелеріне бағыттанып, дербес сала болып қалыптаса бастады. Педагогикалық психология эксперименталдық психологияның қарқынды дамуымен бірге дамып, қалыптаса бастады, нақты педагогикалық жҥйелер қҧрып, жете зерттеумен болды, мысалы, М. Монтессори жҥйесі. Педагогикалық психологияның осы кезеңінің басы П.Ф. Каптеревтың, Э. Торндайктың, Л.С. Выготскийдің кітаптарының атауларынан байқауға болады, сонымен қатар осы салада алғашқы эксперименталдық жҧмыстардың пайда болуымен белгіленеді. Л.С. Выготский Г. Мюнстербергпен келісе отырып, педагогикалық психология – соңғы бірнеше жылдардың ӛнімі; бҧл медицина, юриспруденция және басқа ғылымдармен бірге қолданбалы психологияның бір бӛлігі болып табылатын жаңа ғылым екенін атап ӛтеді. Сонымен қатар, бҧл дербес ғылым [45]. Шынайы психологиялық мәселелер, есте сақтау ерекшеліктері, тіл дамыту, зерде дамыту, дағды қалыптастыру ерекшеліктері және т.б. А.П. Нечаевтың, А. Бине мен Б. Анридің, М. Оффнердің, Э. Мейманның, В.А. Лайдың жҧмыстарында, Г. Эббингауз, Ж. Пиаже, А. Валлон, Дж. Дьюи, С. Фрэне, Э. Клапередтің зерттеулерінде ҧсынылды. Ҥйрету тәртібінің ерекшеліктерін эксперименталдық зерттеу (Дж. Уотсон, Э. Толмен, Э. Газри, К. Халл, Б. Скиннер), бала тілін дамыту (Ж. Пиаже, Л.С. Выготский, П.П. Блонский, Ш. және К. Бюлер, В. Штерн және т.б.), 21 Вальдорф мектебі мен Монтессори мектебінің арнайы педагогикалық жҥйелерін дамыту психология ғылымының осы саласының қалыптасуына ҥлкен әсерін тигізді. Ф. Гальтонның жҧмыстарынан бастап тестік психология, психодиагностиканың дамуының ерекше маңызы бар. Францияда А. Бине, Б. Анри мен Т. Симонның, Америкада Дж. Кэттелманның зерттеулерінің арқасында оқушылардың білімі мен білігіне бақылау жҥргізу ғана емес, сонымен қатар оқу бағдарламаларын дайындау, жалпы оқу процесін басқаруда (жетістіктер тестілері мен қабілеттілік тестілерінің ӛзара әрекеттесуі барысында) ҧтымды механизм табуға мҥмкіндік берді. М.В. Гамезо атап ӛткендей [101, 6 б.], бҧл кезеңде Еуропада мектептер жанында бірқатар зертханалар қҧрылды, онда оқу және тәрбие беру міндеттерін шешу ҥшін университеттер зертханаларында қҧрылған қҧралдар мен әдістер пайдаланды. 1907 жылы Мейман «Эксперименталдық психология бойынша лекциялар» атты кітабын жариялайды, онда ол эксперименталдық дидактика бойынша жҧмыстарға шолу жасайды. Англияда мектеп оқушыларының типологиялық ерекшеліктерін эксперименталдық зерттеу мәселелерімен белгілі балалар психологы Дж. Селли айналысты. Ол 1898 жылы «Балалар психологиясы бойынша очерктер» атты жҧмысын жариялады. Францияда А. Бине Париж мектептерінің біреуінің жанында эксперименталдық балалар зертханасын қҧрды. Зертханада баланың физикалық және ішкі сезім қабілеттері зерттелді, сонымен бірге оқу пәндерін оқыту әдістері зерттелді. Т. Симонмен бірлесіп А. Бине ой қабілеті тӛмен балалар ҥшін арнайы мектептерге іріктеу әдісін қҧрды, оның негізіне тест әдісі алынды. Аталған кезең ерекше психологиялық-педагогикалық бағыт – педологияның қалыптасуымен сипатталады, (Дж. М. Болдуин, Э. Киркпатрик, Э. Мейман, М.Я. Басов, П.П. Блонский, Л.С. Выготский және т.б.) онда психологиялық, физиологиялық, анатомиялық, психологиялық және әлеуметтік ӛлшемдердің жиынтығының негізінде кешенді тҥрде баланың дамуын айқындау мақсатында оның мінез- қҧлығының ерекшеліктері анықталды. Басқа сӛзбен айтқанда, екі жақтан педагогикалық психологияға оны жаратылыстану ғылымдарымен жақындастырып, ӛлшемдердің объективтік әдістері енді. Педагогикалық психологияның қҧрылуының осы негізгі кезеңінде қалыптасқан ғылым ретінде дербестілігі туралы тек психодиагнос- тиканы пайдалану, мектеп зертханаларының, эксперименталдық- педагогикалық жҥйелер мен бағдарламалардың кеңінен таралуы, 22 педологияның пайда болуы ғана емес, 50-ші жылдардан бастап педагогикалық психология дамуының ҥшінші кезеңінде жҥзеге асырыла бастаған, білім беру процесін ғылыми рефлексиялау талпыныстары, оны теоретикалық тҧрғыдан тҥсіну мағыналылығы дәлел бола алады. Педагогикалық психологияның дамуының үшінші кезеңін айрықша атап ӛтуге оқытудың бірқатар психологиялық теорияларының қҧрылуы негіз бола алады, яғни педагогикалық психологияның теоретикалық негіздерін қҧру. Мысалы, 1954 жылы Б. Скиннер бағдарламаландырылған оқыту идеясын ҧсынды, ал 60-шы жылдары Л.Н. Ланда оны алгоритмдеу теориясын ҧсынды. Содан кейін В. Оконь мен М.И. Махмутов проблемалық оқытудың біртҧтас жҥйесін қҧрды. Бҧл бір жағынан Дж. Дьюидің оқыту проблемалар шешу арқылы жҥзеге асырылуы қажет деген жҥйесінің әзірлемесін жалғастырды, ал басқа жағынан О. Зельц, К. Дункер, С.Л. Рубинштейн, А.М. Матюшкин және т.б. ойлаудың проблемалық сипатының, оның кезендігінің, проблемалық жағдайда әрбір ойдың пайда болу мҥмкіндігі (П.П. Блонский, С.Л. Рубинштейн) туралы ережелермен ара қатыста болды. 50-ші жылдары П.Я. Гальпериннің, соңынан Н.Ф. Талызинаның алғашқы басылымдары пайда бола бастады, онда педагогикалық психологияның негізгі жетістіктері мен мен болашағын бойына сіңірген, ой әрекетінің сатылап қалыптасу теориясының негізгі позициялары берілді. Дәл осы уақытта Д.Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың жҧмыстарында айтылған, оқу қызметінің жалпы теориясының негізінде дамыта оқыту теориясы қҧрыла басталады (осы ғалымдардың тҧжырымдауымен және А.К. Маркова, И.И. Ильясов, Л.И. Айдарова, В.В. Рубцов сияқты ғалымдармен ары қарай жалғастырылған). Дамыта оқыту Л.В. Занковтың эксперименталдық жҥйесінде ӛз кӛрінісін тапты. Осы кезеңде С.Л. Рубинштейн «Психология негіздерінде» оқу - білімді меңгеру деген жан-жақты сипаттама берді. Меңгеруді ары қарай әртҥрлі тҧрғыдан Л.Б. Ительсон, Е.Н. Кабанова-Меллер және т.б. ежіктеп зерттеген болатын. Ол сонымен қатар, Н.А. Менчинскаяның және Д.Н. Богоявленскийдің жҧмыстарында (білімді экстериоризациялау тҧжырымдамасының шеңберінде) кӛрініс тапты. 1970 жылы жарық кӛрген Й. Лингарттың «Адамдық оқудың процесі мен қҧрылымы» атты кітабында және 1986 жылы шыққан И.И. Ильясовтың «Оқу процесінің қҧрылымы» атты кітабы осы салада кҥрделі теоретикалық қорытулар жасауға мҥмкіндік берді. Педагогикалық психологияда мҥлдем жаңа бағыт - суггестопедияның, Г.К. Лозановтың суггестологиясының (60-70-ші 23 жылдар) пайда болуы назар аударуды қажет етеді. Оның негізі болып педагогтың гипермнезия мен суггестия әсерісін пайдаланып оқушылардың ӛздері саналы тҥрде тҥсінбейтін қабылдау, есте сақтау сияқты психикалық процестерді басқару болып табылады. Соңынан тҧлғаның резервтегі мҥмкіндіктерін белсендіру (Г.А. Китайгородская), топтық бірігу, осындай оқу барысында топтық динамика (А.В. Петровский, Л.А. Карпенко) әдістері жетілдірілді. Алайда, осы теориялардың саналуандылығында (толық 2 тарауын қараңыз) бір ортақ жағдайы болды – ол, осы авторлардың ойынша, қоғамның оқыту жҥйесіне (оқуға немесе оқу қызметіне) қоятын талаптарына неғҧрлым барабар теорияны теоретикалық негіздемелеу міндеттерін шешу. Оған сәйкес оқытуда белгілі бағыттап қалыптасты. Осы бағыттардың шеңберінде ортақ мәселелер де айқындалды: оқыту тҥрлерін белсендіру, педагогикалық еңбектестік, қарым-қатынас, білімді меңгеруді басқару, мақсат ретінде оқытылатын субъекті дамыту және т.б. Осы кезеңде педагогикалық психологияның ӛз дамуында компьютерлік техниканы пайдаланып жаңа сатыға кӛшуінің алғы шарттарының қалыптасуы адамзаттың XXI ғасырға – Адам ғасыры, гуманитарлық дәуір ғасырына кӛшудің глобалды проблемаларын шешумен астарласып жатыр. Бҧл жаңа дәуірде жаңа ақпараттық технологияларды қҧрушы, оны еркін пайдаланатын адамның дамуы оған жаңа индустриялық, ақпараттық кеңістікте еркіндік береді. *** Педагогикалық психология - жалпы, жас ерекшелік, әлеуметтік психология, тҧлға психологиясы, теоретикалық және практикалық педагогикаға негізделінген білімнің пәнаралық дербес саласы болып табылады. Оның ӛзінің жеке пайда болу және даму тарихы бар, оны талдау бізге оның зерттеу пәнінің мәні мен ерекшелігін тҥсінуге мҥмкіндік береді. Ӛ з і н - ӛ з і т е к с е р у г е а р н а л ғ а н с ҧ р а қ т а р 1. Педагогикалық психологияның пайда болуы мен дамуына психология дамуының негізгі бағыттары қандай әсерін тигізді? 2. Психологияның қҧрылымдық бӛлінуінің 3 негіздемесінің қайсысы бойынша педагогикалық психология саласы бӛлінеді? 3. Педагогикалық психологияның қалыптасуы ҥшін оның тарихындағы әрбір ҥш кезеңнің маңызы қандай? 24 4. «…Қазіргі замандағы оқыту әдісі бойынша бихевиористі және табиғаты бойынша ассоциативті» деген тҧжырыммен қаншалықты келісуге болады? Ә д е б и е т жүктеу/скачать 2,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|