И. А. Зимняя педагогикалық психология

101 
жастық ара қашықтықта сенситивті кезеңдер орналасқан, олар 
оқытуды әлі жеткіліксіз мӛлшерде пайдаланған… Осы кезеңнің күрделі 
құрылымында бір функцияны кӛтеру сәттері (кӛтерілу шыңы мен 
оптимумдары) тек қана тұрақтандыру сәттерімен ғана емес, басқа 
функциялардың тӛмендеуімен бірге жүреді» [7, 346 б.].  
Б.Г. Ананьевтың деректері бойынша интеллектің қҧрылымы жас 
ерекшеліктік дамудың созылу барысында және студенттік жастың 
ӛзінің ішінде динамикалық ӛзгеріп тҧрады. Мысалы, 18-21 жаста 
әртҥрлі функциялардан тҧратын корреляциялық топ (естің, ойдың, 
қабылдаудың, зерденің) байланыстың буындары ретінде болса, онда 22-
25 жаста мнемикалық және атенциондық ядроларымен кҥрделі 
тармақталған кешен пайда болады. Студенттік жаста ерекше рӛлді зерде 
факторы ойнайды, алайда осы кезеңде корреляциялық байланыстардың 
саны мен қуаттылығы бойынша тек тӛртінші орынды алады, бірақ та 
оның концентрация деңгейі кӛтеріледі. Зерденің тҧрақтылығы тек 22 
жастан бастап кӛтеріледі, бҧл оқу процесінде студенттердің зердесін 
ҧйымдастыру ҥшін мақсатты бағытталған жҧмыстың маңыздылығын 
атап ӛтеді.
Ойлауды дамыту ес дамуымен тығыз байланысты: 19 жаста 
мнемикалық функциялар логикалық функциялардан кӛрі тезірек 
дамиды, 20 жаста кері кӛрініс байқауға болады, ал 22 жаста екі 
функцияның да кӛрсеткіштері тӛмендейді. 18-19 жаста ойлау 
функцияларының салыстырамалы тҧрақтануы байқалады.
Педагогикалық психология ҥшін логикалық компонент – 
вербалды, 
ҧғымдық 
ойлаудың 
компоненті 
- 
интеллекттің 
қҧрылымындағы ҥнемі жетекші компонентінің бірі болып қалып 
отыратыны практикалық тҧрғыдан қызығушылық тудырады. Оқу, білім 
беру, әсіресе, жҥйелі тҥрде оқу мен ӛзін-ӛзі оқыту адамның ой 
белсенділігінің жоғары деңгейін, оның интеллектуалдық жҧмысқа 
қабілеттілігін қолдап отыратын, ӛте кҥшті, ҥнемі әрекеттегі фактор 
болатыны анық. Баланың танымдық аясын дамыту процесінде оның 
санасының мазмҧны жетіліп, сапалық тҧрғыдан ӛзгереді. Соңғы 
жылдары жҥргізілген психосемантикалық зерттеулер (Е.Ю. Артемьев, 
В.Ф. Петренко, А.Г. Шмелев және т.б.) бҧл мазмҧнды дискреттік 
(дербес) бірліктердің кейбір деңгейлік қҧрылымының формасы тҥрінде 
елестетуге мҥмкіндік береді, оның санатында мағыналар, категориялар 
ҧсынылады. Бҧл жерде тағы да Л.С. Выготскийдің сӛздік мағына 
қарым-қатынас пен жалпылаудың бірлігі деген ережесін еске тҥсірген 
жӛн. Атап айтқанда, сол жалпыланған мағыналар мен категориялар 
әрбір адамның санасында субъективті бейне мен әлем бейнесін 

102 
қҧрайды. Бҧл - жеке бейне, және сонымен қатар ол ҧқсас жағдайларда 
дамитын адамдар ҥшін бірдей де бола алады. «Әрбір индивидтің 
тҥсініктер жҥйесінде ерекше, тек қана оның ӛзіне тән, оның жеке 
тәжірибесіне байланысты қҧрастырушылар бар. Мысалы, «жақсы ата-
ана», «идеалды күйеу мен әйел» образдары тікелей үлгі алу, ата-
анасының отбасы, оқыған кітаптардан, бұқаралық коммуникациядан 
алынған тәжірибені меңгеру индивидтің ӛзін немесе басқаларды 
бағалауында ұстанатын адамгершіліктік ӛлшемдер, «идеалды 
ӛлшемдерді» қалыптасуы ақыр аяғында, оның ӛмірінің ұйымдасуын, 
оның тұлғасының дамуына себеп болады». [165, 39 б.]. Осыдан, бала 
ӛмірінің жағдайын дҧрыс ҧйымдастырудың, оның әрекетінің (ойын, 
оқу), онымен қарым-қатынас және ынтымақтастық жасаудың, яғни бала 
дамуының мақсаттарына жауап бере алатын білім беруші ортаның
дҧрыс ҧйымдастырылуы ең бірінші маңызды екенін мойындау қажет 
(В.В. Рубцов, В.И. Панов, В.А. Ясвин). Басқа сӛзбен айтқанда, бала 
санасының дамуы, оның тҧлғасының дамуы тҧрғысынан ҥлкендер ғана 
сыртқы, 
әлеуметтіктің 
ішкі, 
психикалыққа 
ауысу 
процесін 
ҧйымдастырулары қажет. Бҧл процесс интериоризация, сыртқының 
ішкіге «ауысуы» деп аталады (Л.С. Выготский, Ж. Пиаже, П.Я. 
Гальперин және т.б.). Л.С. Выготскийге сәйкес, «баланың мәдениетті 
дамуындағы кез-келген функция сахнаға екі тұрғыдан, екі рет шығады, 
алдымен - әлеуметтік, содан соң – психологиялық, алдымен, 
интерпсихологиялық категория ретінде - адамдар арасында, содан 
кейін – интрапсихологиялық категория ретінде - баланың ішінде» [48, 
145 б.].

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: