Аймақ халқының облыстар бойынша

139
Өзбектер
2780
2543
2204
2064
91,5
79,3
74,2
Татарлар 
11231
10969
10677
10460
97,7
95,1
93,1
Күрдтер 
9597
9313
8805
8547
97,0
91,7
89,1
Украиндар
5896
5749
5679
5583
97,5
96,3
94,7
Басқа этностар
35586
34285
32338
31446
96,3
90,9
88,4
Жамбыл облысы
Барлық халық
731556
694442
641402 614447
49,9
87,7
84,0
Қазақтар 
509795
476813
429762 407197
93,5
84,3
79,9
Орыстар 
101261
99869
99192
98330
98,6
98,0
97,1
Ұйғырлар
1768
1711
1607
1547
96,8
90,9
87,5
Түріктер 
21014
20511
19068
18136
97,6
90,7
86,3
Өзбектер 
17826
17450
16702
16223
97,9
93,7
91,0
Күрдтер 
9134
8712
7879
7376
95,4
86,3
80,8
Кәрістер 
8120
8018
7978
7921
98,7
98,3
97,5
Татарлар
7536
7404
7189
7050
98,2
95,4
93,6
Украиндар
4834
4762
4711
4664
98,5
97,5
96,3
Басқа этностар
50268
49192
47314
46003
97,9
94,1
91,5
Қызылорда облысы
Барлық халық
476106
421399
370668 342033
88,5
77,9
71,8
Қазақтар 
450075
395807
345498 317222
87,9
76,8
70,5
Орыстар 
13238
13074
12972
12850
98,8
98,0
97,1
Кәрістер
6522
6448
6404
6358
98,9
98,2
97,5
Татарлар
1543
1518
1483
1453
98,4
96,4
94,2
Түріктер
1058
1014
954
905
95,8
90,2
85,5
Өзбектер 
988
943
856
817
95,4
86,6
82,7
Ұйғырлар
106
103
96
90
97,2
90,6
84,9
Украиндар 
388
384
380
378
99,0
97,9
97,4
Күрдтер
6
6
6
6
100,0
100,0
100,0
Басқа этностар
1459
1415
1368
1345
97,0
93,8
92,2
Оңтүстік Қазақстан облысы
Барлық халық 1656860
1480364
1278253 1162335
89,3
77,1
70,2
Қазақтар 
1175172
1026891
874946
795872
83,4
74,5
67,7
Өзбектер
264093
244662
205756
176079
92,6
77,9
66,7
Орыстар 
112721
110644
109717
108220
98,2
97,3
96,0
Түріктер
14660
14000
12614
11857
95,5
86,0
80,9
Ұйғырлар
2423
2281
2045
1882
94,1
84,4
77,7
Кәрістер
7346
7210
7121
7030
98,1
96,9
95,7
Күрдтер
5557
5331
4462
4226
95,9
80,3
76,0
Украиндар
5180
5092
5041
4968
98,3
97,3
95,9
Татарлар
15631
15244
14790
14298
97,5
94,6
91,5
Басқа этностар
54077
49009
41761
37903
90,6
77,2
64,5

140
Аймақ халқының орыс тілін меңгеру деңгейі 
(15 және одан жоғары жастағылар)
Этностар 
Осы 
этнос 
адам-
дары-
ның 
саны
соның ішінде тілдерді меңгеру деңгейі бойынша
орыс тілі
адам
пайызбен
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
жазады
еркін 
жазады
Барлық халық 4215566
3834046 3428597 3206407
90,9
77.1
76.1
Қазақтар 
3024035
2692180 2360135 2193662
89.0
78.0
72.5
Орыстар 
479863
467218
462794
455829
97.4
96.4
95.0
Ұйғырлар 
108942
104073
94194
86805
95.5
86.5
79.7
Түріктер 
62869
61027
56863
54420
97.1
90.4
86.6
Кәрістер 
35524
34878
34556
34193
98.2
97.3
96.3
Өзбектер
285687
265598
225518
195183
93.0
78.9
68.3
Татарлар 
35941
35135
34139
33261
97.8
95.0
92.5
Күрдтер 
24294
23362
21152
20155
96.2
87.1
83.0
Украиндар
16298
15987
15811
15593
98.1
97.0
95.7
Басқа этностар
142113
134588
123435
117306
94,7
86,9
82,5
Аймақ халқының облыстар бойынша 
ағылшын тілін меңгеру деңгейі 
(15 және одан жоғары жастағылар)
Этностар 
Осы этнос
адамдары-
ның саны
соның ішінде тілдерді меңгеру деңгейі бойынша
ағылшын тілі
адам
пайызбен
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
жазады
еркін 
жазады
Алматы облысы
Барлық халық 1351044
188662 117958
90148
14,0
8,7
6,7
Қазақтар
888993
135646 86994
67260
15,3
9,8
7,6
Орыстар
252643
27950
15636
11451
11,1
6,2
4,5
Ұйғырлар
104645
13733
8844
6469
13,1
8,5
6,2
Түріктер
26137
2374
1413
1079
9,1
5,4
4,1
Кәрістер
13536
2112
1176
898
15,6
8,7
6,6

141
Өзбектер
2780
295
189
132
10,6
6,8
4,7
Татарлар
11231
1534
895
684
13,7
8,0
6,1
Күрдтер
9597
657
318
244
6,8
3,3
2,5
Украиндар
5896
548
294
224
9,3
5,0
3,8
Басқа этностар
35586
3813
2199
1707
10,7
6,2
4,8
Жамбыл облысы
Барлық халық
731556
97860
68287
49814
13,4
9,3
6,8
Қазақтар
509795
75739
53808
39648
14,9
10,6
7,8
Орыстар
101261
10548
6699
4627
10,4
6,6
4,6
Ұйғырлар
1768
210
132
99
11,9
7,5
5,6
Түріктер
21014
1453
957
727
6,9
4,6
3,5
Өзбектер
17826
2226
1532
1119
12,5
8,6
6,3
Күрдтер
9134
422
286
214
4,6
3,1
2,3
Кәрістер
8120
1502
999
729
78,5
12,3
9,0
Татарлар
7536
925
644
453
12,3
8,5
6,0
Украиндар
4834
367
228
166
7,6
4,7
3,4
Басқа этностар
50268
4468
3202
2032
8,9
6,4
4,0
Қызылорда облысы
Барлық халық
476106
84628
60314
44271
17,8
12,7
9,3
Қазақтар
450075
80192
57633
42409
17,8
12,8
9,4
Орыстар
13238
2053
1263
874
15,5
9,5
6,6
Кәрістер
6522
1379
766
531
21,1
11,7
8,1
Татарлар
1543
254
148
100
16,5
9,6
6,5
Түріктер
1058
174
141
84
16,4
13,3
7,9
Өзбектер
988
164
110
80
16,6
11,1
8,1
Ұйғырлар
106
34
20
18
32,1
18,9
17,0
Украиндар
388
43
25
19
11,1
6,4
4,9
Күрдтер
6
1
1
1
16,7
16,7
16,7
Басқа этностар
1459
304
207
155
20,8
14,2
10,6
Оңтүстік Қазақстан облысы
Барлық халық 1656860
214120 149960 109502
12,9
9,1
6,6
Қазақтар
1175172
161747 114086
84312
13,8
9,7
7,2
Өзбектер
264093
27494
20126
13871
10,4
7,6
5,3
Орыстар
112721
14174
8556
6117
12,6
7,6
5,4
Түріктер
14660
1585
1168
839
10,8
8,0
5,7
Ұйғырлар
2423
275
194
126
11,3
8,0
5,2
Кәрістер
7346
1476
946
724
20,1
12,9
9,9
Күрдтер
5557
340
224
169
6,1
4,0
3,0
Украиндар
5180
543
315
225
10,5
6,1
4,3
Татарлар
15631
1980
1232
893
12,7
7,9
5,7
Басқа этностар
54077
4506
3113
2226
8,3
5,8
4,1

142
Аймақ халқының ағылшын тілін меңгеру деңгейі 
(15 және одан жоғары жастағылар)
Этностар 
Осы этнос 
адамдары-
ның саны
соның ішінде тілдерді меңгеру деңгейі бойынша
ағылшын тілі
адам
пайызбен
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
ауызша 
түсінеді
соның ішінде
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
оқиды
соның 
ішінде 
еркін 
жазады
еркін 
жазады
Барлық халық
4215566
585270
396519
293735
13,9
9,4
7,0
Қазақтар 
3024035
453324
312521
233629
15,0
10,3
7,7
Орыстар 
479863
54725
32154
23069
11,4
6,7
4,8
Ұйғырлар 
108942
14252
9190
6712
13,1
8,4
6,2
Түріктер 
62869
5586
3679
2729
8,9
5,9
4,3
Кәрістер 
35524
6469
3887
2882
18,2
10,9
8,1
Өзбектер 
285687
30179
21957
15202
10,6
7,7
5,3
Татарлар 
35941
4693
2919
2130
13,1
8,1
5,9
Күрдтер 
24294
1420
829
628
5,8
3,4
2,6
Украиндар 
16298
1501
862
634
9,2
5,3
3,9
Басқа этностар
142113
13091
8721
6120
9,2
6,1
4,3
4.5 Тілдік жағдаяттың геосаяси типологиясы
Бүгінгі әлемде этнотілдік процестердің сипатына байланысты 
шартты түрде үш негізгі геополитикалық аймақты бөліп көрсетуге 
болады:
1.«Батыс» геополитикалық аймағы, оған Батыс Европа мен 
Солтүстік Америка (дамыған елдер).
2.КСРО-ның ыдырауынан келіп пайда болған жаңа тәуелсіз 
мемлекеттер аймағы (өз тарихтарында «өтпелі» кезеңді бастан 
кешіріп отырған елдер).
3.Үшінші дүние елдері (дамушы елдер). 
Енді осыларға қысқаша мәлімет беріп өтейік.
1.Батыста экономикалық және макросаяси интеграция нәти-
жесінде қарама-қарсы тенденция – аймақтық «жаңа федерал-
дық» тілдік одақтар, яғни орташа және азшылық этностардың са-

143
яси, мәдени автономиясы күш алуда. «Кіші отанның» этнотілдік 
ғұрпын сақтап және қайта өркендету арқылы адамдар өздерінің 
«жекелік құқығын» қорғауға талпынып отыр. Бұл түптеп келген-
де жаппай стандарттау мен глобализмнен қорғанудың бір жолы. 
Қарап отырсақ, түрлі халықтардың өз тамырына тартып, ешқашан 
қайталанбайтын ана тіліне деген құштарлығы артып отырғанын 
көреміз. Аймақтық тілдер туралы қамқорлық нақтылы мемлекеттік 
көмекке, оның ішінде заңдылық және материалдық көмекке ие бо-
луда. Батыстық саяси либерализмі мен демократияға табиғи түрде 
тілдік плюрализм, толеранттық және этнотілдік қатынастарды 
заңды түрде реттеу құлшынысы тән.
2.Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі әлеуметтік лингвистикалық 
даму мынадай белгілермен анықталады: 
1) кейбір мемлекеттерде «мультұлттық» маңызды түрде азаюда; 
2) барлық жерде ұлттық сананың күш алуы басым; 
3) «титулдық ұлт» тілдерінің қарым-қатынастық мәртебесі мен 
мәнділігін көтеруге бағытталған саясаттың жүргізілуі; 
4) кейбір мемлекеттер мен аймақтарда ұлттық қатынастардың 
белең алуы, яғни өтпелі кезеңдегі экономикалық қиындықтардың 
тереңдей түсуі мен саяси тұрақсыздықтың болуы; 
5) қоғамның басым бөлігінің құқықтық сауатсыздығы және со-
нымен байланысты құқықтық нигилизмнің өрістеуі.
3.Үшінші дүние елдерінің әлеуметтік лингвистикалық дамуына 
тән белгілер мыналар: 
1) тілдік семья шеңберінде тілдердің нақтылы шекарасының 
болмауы, тілдердің көптігі және ыдыраңқылығы; 
2) әр алуан тілде, тіпті бір семьяға жатпайтын тілдерде көпте-
ген этностар мен этникалық топтарды біріктіретін этносүстілік 
қоғамның күрделілігі (өте ірі, тіпті ұлттан да ірі); 
3) этнотілдік сананың әлсіздігі, өйткені мемлекет мультиэтни-
калық және көптілді, ал олардың ара жігі этнотілдік топтармен өте 
аз түрде сәйкестенеді (себебі мемлекет бұрынғы европалық коло-
ниялар шекарасында құрылған);
4) саяси тұрақсыздық, кедейшілік, тарйбализм, діни кер-
ағарлықтар.

144

жүктеу/скачать 2,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: