Сердәлі Бекжігіт Кенжебекұлы
ф.ғ.к., Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің доценті
aksari@mail.ru
АҚПАРАТТЫҚ ТАЛДАУДЫҢ ЛИНГВОМЕДИАЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Түйін. Бұл мақалада ақпараттық-сараптау мәтіндерінің қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында алар орны
мен маңызы туралы сөз болады.
Резюме. В материале изложены особенности информационно-аналитических текстов в современном средствах
массовой информации.
Summary. The article sets out particular information-analytical texts in the modern media
Қазір медиатехнологияның оқиғаны суреттеп
түсіндіру қызметіне ақпараттық үлгіні мысал етуге
болады. Ол үшін жабық формалар құрылады. Бұл
қазіргі БАҚ-тардың авторлары арқылы ақпарат
қозғалысын талдау барысында іске асырылады.
Ақпараттық тізбектер келесі бөлімдерден
тұрады: дәлелдерді іріктеу, оқиғаны көрсету, бей-
нелер жасау, стереотиптерді қалыптастыру, мәде-
ни-идеологиялық сөйлемдер құру т.б.
Ақпараттық тізбектердің әрбір бөліктері
түсіндірме қызметін атқару барысында маңызды
рөл атқарады, сол арқылы тізбектің барлық түрі
бір-бірімен тығыз байланысып, тұйықталған шең-
бер арқылы қиюласады.
Қоғамдық-саяси өмірдің шындығын айнытпай
берудің айырмашылығы – дәлелдерді сұрыптау ке-
зеңінде анық байқалады. Бұл әскери қақтығыстар
туралы хабарларды талдау кезінде де айқын аңға-
рылады. Мысалы, Сириядағы әскери операция-
ларды баяндаған кезде батыс БАҚ-тары «ыстық
нүктедегі» шиеленісті шешуде Америка әскерінің
жағымды рөлін көрсететін хабарлар береді. Бомба-
мен жасалған соққылардың санын дәл көрсетпеуге
тырысады, азаматтық нысандарға тасталған бом-
баларды жасырып қалады, бейбіт тұрғындардың
өлімі туралы мәліметтер мүлдем берілмеді.
Салалық журналистиканың сапалық бел-
гілерінің бірі – дәлелдерді шектеумен, түсіндір-
мелерді азайтумен, шынайы ақпараттар мен пікір-
лерді жасырып-жабумен, сараптаманы кемітумен
көрініс табады. Сондықтан батыс елдеріндегі рей-
тингі жоғары басылымдарда (quality press – сапалы
басылым) негізгі жаңалықтар ақпараттық-сарап-
тау материалдарынан бөлек басылады да, analysis,
opinion, comment (талдау, пікір, түсіндірме) сияқты
арнаулы беттерге жарияланады. Оларда ақпарат-
тық-сараптау материалдары жеке автордың туын-
дысы болып табылады. Бұлар белгілі саясаткердің,
сарапшының, экономистің немесе сол басылым-
ның редакторының түсіндірмелері (шолу, түсіндір-
ме) түрінде көрініс табады. Мұндай материалдар
батыс баспасөзінде, оның ішінде ағылшынның
сапалы басылымдарында «editorial comment» («ре-
дактор бағаны») сияқты жеке бағанаға беріледі.
Мысалы, ағылшын баспасөзінде ақпараттық-са-
раптау материалдарының көлемі 300-800 сөзден
аспайды.
Радио мен теледидардағы ақпараттық-са-
раптау мәтіндері эфир бағдарламалары арқылы
беріледі. Онда ақпарат және сараптау бөлімінің
фактілері мен түсіндірмелері шолу түрінде беріліп
отырады. Осындай бағдарламалар қатарына Ан-
глиядағы электронды БАҚ-тың «The World at
One» («Ортақ үйімізде») сияқты радиохабары
мен Radio-4, ВВС-1, ВВС-2 телеарналарының
«Newsroom, Newsnight» бағдарламалары кіреді.
Ал қазақ тіліндегі радио мен теледидардың
электронды бағдарламалары «Әлем жаңалықтары»
деген атаумен эфирге шығады. Бұл көрсетілімдер
әлемдегі оқиғаларға ой жүгіртіп, шолушы маман-
дар мен сарапшылардың пікірлері арқылы түсін-
дірме береді. Кейде саясаткерлермен жасалған
сұхбат түрінде және бизнесмендерді, әскерилерді
бағдарламаларға тарту арқылы да іске асырылады.
Ақпараттық-сараптау мәтіндерінің линг-
вистикалық ерекшеліктері неде? Егер жаңалық
мәтіндері хабарлау қызметін іске асыруға бағыт-
талған болса, ақпараттық-сараптау мәтіндері әрі
хабарлау, әрі әсер ету қызметтерінің басын бірік-
тіреді. Сондықтан синтагматикалық тұрғыдан
қарастырғанда, ақпараттық-сараптау мәтіндері
жаңалық мәтіндерінің өзіндік белгілеріне қараған-
да ақпараттық-талдамаға құрылады. Морфосин-
таксис деңгейінде оларда сөз қазіргі тілдегі сөз
тіркестерінің барлық негізгі құрылымдық типтері
арқылы беріледі. Жаңалық мәтіндеріне қарағанда
ақпараттық-сараптау мәтіндерінің морфосинтак-
систік ықпалы біркелкі болады. Әсер етуге не-
гізделген морфосинтаксис элементтері ақпарат-
тық-сараптау мәтіндерінде күн өткен сайын артып
келеді. Әсіресе, сараптау саласына шолу жасаған-
да, пікір айту мен бағалау айтылымдары молынан
қолданылады. Сондай-ақ, ақпараттық-сараптау
мәтіндерінде сипаттау құрылымдары артып келеді,
бұған A+N типіндегі атрибуттық сөз тіркестері
мен «Adverb + Adiective» («Үстеу + Сын есім»)
және «Verb + Adverb» («Етістік + Үстеу») үлгісін-
дегі сөз тіркестерінің мол қолданылуы дәлел бола
алады. «Сын есім + Зат есім» құрылымдық типі
ақпараттық-сараптама мәтіндерінде екі элементті
190
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
тіркес пен үш компоненттен құралған sterile old
royalist / republican debate, etc (пікірталас / дебат)
компоненттеріне негізделеді. Ақпараттық сарап-
тау мәтіндерінде аралас үлгідегі анықтауыштық
тіркес те кездеседі. Бұлардың лексикалық-син-
таксистік тәсілге негізделген түрлері де болады.
Мысалы: politically correct Scandy – feminist, non-
confrontational horseshoe shape (саяси тұрақты не-
месе қақтығысқа негізделген) тәсілдері қолданыла-
ды [1, 84]. Лексикалық-фразеологиялық деңгейде
бағалау-сипаттау мағынасында қолданылатын сөз
тіркестері алдыңғы қатарға, бірінші орынға қой-
ылады. Ақпараттық-сараптау мәтіндерінде жаңа-
лықтарға шолу жасаған кезде саяси оқиғалар мен
әлеуметтік-экономикалық хабарларға баса назар
аударылады. Мұндай мәтіндерде қалыпқа түскен
тіркестер де қолданылады. Оны қолдану қазіргі
саяси-экономикалық жаңалықтарды сипаттауға қа-
жеттіліктен туындап отыр.
Ақпараттық-сараптау мәтінінің лингви-
стикалық ерекшеліктерін қарастырғанда, батыс
ақпарат құралдары мәтіндерінің лингвистикалық
ерекшеліктерін біліп, үйреніп, қазақ бұқаралық
ақпарат құралдарында пайдаланудың мәні зор.
Осы тұрғыда ағылшын тілді ақпараттық-сипаттау
мәтінінің лингвистикалық ерекшеліктерін білудің,
қажетті жерлерін, құнды тұстарын үйренудің де
қажеттілігі бар.
Енді ағылшын тілді ақпараттық-сараптау
мәтіндерінің кейбір лингвистикалық ерекшелік-
теріне тоқталайық. Ағылшын тілді баспасөздің
ақпараттық-сараптау мәтінінің лингвистикалық
ерекшеліктерінде public onenion, opinion poll,
cabinet minister, general election, election campaign
(қоғамдық-саяси, министрлер кабинеті, сайлау
науқаны) сияқты тұрақты сөз тіркестері ақпарат-
тық-сараптама мәтіндерінің міндетті компоненті
болып табылады. Узуальды-қалыптық осындай сөз
тіркестерімен қатар жалпы тілдік қалыптар мен
тұрақты коллекциялар да мол қолданылады. Олар-
дың қатарында «to run smack» (жұмысқа кірісу)
немесе «stumbling block» (кедергі келтіру) сияқты
тұрақты коллекциялар кездеседі. Бұлармен қатар
қазіргі кезде әлем журналистикасындағы ақпа-
раттық-сараптау мәтінінің тілінде коннотативті
(латынша бірге атап өту, білдіру) сөздер қосымша
семантикалық және стилдік реңк береді. Әсіресе,
эмоционалды-экспрессивті бояумен айтылымға
салтанатты тон беретін тіркестер молынан қолда-
ныла бастады. Бұлар сөзге экспрессивті-эмоци-
оналды (көтеріңкі) реңк беру үшін қолданылып,
пікірлер мен бағалаудың мағынасын күшейтеді.
Мұндай мәтін қолданысындағы тіл ерекшеліктерін
кез-келген арналардың, әсіресе, қазақ тілді «Ха-
бар», «Қазақстан» сияқты арналардың апталық
ақпараттық-сараптау мәтіндерінің тілінен байқауға
болады. Аталған арналарда берілетін «Жеті күн»,
«Апта-kz» ақпараттық-сараптау шолуларынан
коннотациялық тілдік белгілерді анық байқаймыз.
Эксперссивті-бағалаудың тонын (дауыс ырғағын)
жасау үшін идеомалық сөз тіркестерінің де өзіндік
орны ерекше. Мұндай қолданыстар ақпараттық-са-
раптау мәтіндеріне бейнелілік беріп, автордың
пікірін дәл жеткізуіне мүмкіндік береді.
Лексико-фразеологиялық тұрғыдан қарағанда
маңызды болып табылатын тағы бір мәселе – мә-
дениетке себепші болатын сөз тіркестерін қолда-
ну. Ақпараттық сараптауларда халықтың шынайы
өмірін баяндайтын, шындықты білдіретін сөз
тіркестері шынайы қолдануымен ерекшеленеді.
Оларды түсіну үшін тиісті білім қоры болуы ке-
рек. Мұндай қолданыстар мен тәсілдер ағылшын
ақпараттық сараптауының сөз тіркестерінде мо-
лынан қолданылады. Мысалы, №10 spokesman,
plaid Cymru voters, GM food үлгісіндегі бірліктер
осыған айғақ бола алады. Мұны түсіну үшін №10-
Downing street деген тіркестің британ премьер-ми-
нистрінің арнайы резиденциясының мекен-жайы
екендігін, Plaid Cymru – Уэлстің ұлттық партиясы-
ның атауы екендігін, ал GM – Genetically Modified
сөз тіркесінің қысқартылған атауын білдіретіндігін
білсе де жеткілікті. Егер жаңалық мәтіндеріндегі
мәдениет саласындағы сөз тіркестері шындықты,
нақты өмірді білдіруге арналса, ақпараттық-сарап-
тау мәтіндерінде экспрессивті-сипаттама функци-
ясы да қоса атқарылады. Осылайша ол аллюзия-
ның стилистикалық тәсілінің негізі ретінде қызмет
атқарады. Ал аталған аллюзиялық тәсіл әрі тура
мағынада, әрі парафраза ретінде қызмет атқарады.
Парафраза қызметінде жұмсалатын аллюзия-
лар бас тақырыптардың атауларын қоюда жиі кез-
деседі. Мысалы, «The Daily Telegraph», «Yankee
Come Here» сияқты газеттердің атаулары белгілі
американдық ұрандардың атауларымен қойылса,
«Ivan the Terribly Boring» – орыс патшасы Иван
Грозныйдың «Ivan the Terribly» деген лақап аты
мен «terribly borring» деген берік коллокацияның
жасанды тіркесуінен жасалған [2, 125].
Ақпараттық-сараптау мәтіндеріне тән тағы бір
өзіндік белгілердің бірі – ақпараттық-сараптау мен
бағалау құрамының өзара сипаттас болуы. Мұнда
жаңалықта берілген деректер мен ұғымдар әрі қа-
рай талданып, түсіндірмелермен түйінделеді, баға-
лау мен пікірлер арқылы толыға түседі, белгілі бір
идеологиялық модальдылық сипатын алады. Идео-
логиялық модальдылық категориясы жалпы тілдік
әмбебап категорияның негізінде құрылады (мо-
дальдылық термині латын тіліндегі modus – өлшем
ұғымын білдіретін сөзден алынған термин). Мо-
дальдық категориясы шындық туралы айтылатын
әртүрлі қарым-қатынасты білдіреді. Мұны объек-
тивті модальдылық деп атайды. Сондай-ақ, ол ха-
бар нысаны туралы айтушының әртүрлі көзқара-
сын білдіреді.
Субъективті модальдылық бағалау ұғымымен
тығыз байланысты болады. Субъективті модаль-
191
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
дылықтың мағыналық негізі бағалау ұғымын туды-
рады, мұны кең мағынада «сөз» деп атаймыз. Сон-
дықтан сөз тек қана хабарламашының логикалық,
интеллектуалдық, рационалдық, біліктілік дәре-
желерін білдіріп қана қоймай, сондай-ақ олардың
эмоционалдық әсерін де сипаттайды.
Жоғары деңгейдегі идеологиялық модаль-
дылықтың көмегімен төменгі бағалау қарым-қа-
тынасы пайда болады. Оларға белгілі бір идеоло-
гиялық құндылықтар мен саяси көзқарастардың
негізінде пайда болған бағалау түрлері жатады.
Ақпараттық-сараптау мәтіндері үшін бағалау
ұғымы оның саяси-идеологиялық ыңғайына қарай
бір негізге құрылады.
Мәтіннің дүниетанымдық сипатына байла-
нысты идеологиялық модальдылық категориясы
көптеген лингвистикалық тәсілдер арқылы іске
асырылады. Ол әдіс-тәсілдер идеологиялық мо-
дальдылықты бағалау мен пікір айтуға бағыттала-
ды. Пікір мен баға айтудың лингвистикалық тәсіл-
дері түрліше болып келеді. Олар тікелей пікір айту,
эксплицитті, имплицитті пікір айту мен бағалау
түрлері болып бөлінеді. Оларға тілдік құралдар-
дың кең ауқымы кіреді:
1. Сөз бен сөз тіркестерін бағалау мағына-
сында қолдану, оларды жағымсыз немесе жағымды
коннотациялармен беру;
2. Идеологиялық-модальдық лексиканы ма-
нипуляциялау (мысалы, militants, bandits, freedom
fiqhters) т.б.
3. Теңеу, метафора, анафора, аллюзия си-
яқты әртүрлі стилистикалық тәсілдерді қолдану;
4. Сөздің ретін, сұрақтарды, қайталанып ке-
летін синтаксистік үлгілерді қолдану т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Мурашов А.А. Педагогическая риторика. М.: Педагогическое общество России, 2001.
2. Основы научной речи: Учеб. Пособие для студ. нефилол. высш. учеб. заведений/ под ред. В.В.Химика, Л.Б.Вол-
ковой. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; М.: Издательский центр «Академия», 2003.
192
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Утебалиева Гульнара Ергазиевна
доктор филологических наук, профессор
тел.+77016637512, e-mail: gulnar_2005@mail.ru
Каскабасова Хорлан Сеитовна
старший преподаватель
кафедры языковой и общеобразовательной подготовки иностранцев
Казахский национальный университет им. аль-Фараби
Алматы, тел.+77017268897, ks.kora@mail.ru
К ПРОБЛЕМЕ ОБУЧЕНИЯ НЕРОДНОМУ ЯЗЫКУ ВЗРОСЛЫХ
С РАЗНЫМ УРОВНЕМ ВЛАДЕНИЯ ЯЗЫКОМ
Резюме. Статья посвящена проблеме обучения неродному языку студентов с разными уровнями владения язы-
ком. Аналитический обзор опыта работы в многоуровневой группе студентов, продолжающих изучение неродного
языка, проводится на базе комплексных исследований, которые активно внедряются в методику преподавания языков.
Түйін: Мақалада тілді түрлі деңгейде білетін студенттерді екінші тілге оқыту мәселесі қаралады. Екінші тіл-
ді меңгеруді жалғастырушы, көп деңгейлі топтағы студенттермен жұмыс істеу тәжірибесіне аналитикалық шолу
жасау тілдерді оқыту әдістемесіне белсенді түрде енгізілген кешенді зерттеу негізінде жүргізіледі.
Summary: This article is dedicated to the question of how students with varying language abilities can acquire non-
native language proficiency. The article gives an analytic overview of the work of students at various levels of language
proficiency as they continue to study a non-native language. The overview is based on complex research that is currently being
used by language teachers.
Современная методика преподавания языков в
настоящее время претерпевает глобальные измене-
ния, связанные с поиском эффективных путей оп-
тимизации обучения. Став интегративной наукой,
опирающейся на практику и исследования в обла-
сти психо-, социо-, этнолингвистики, прагматики,
культурологи, психологии, когнитологии, инфор-
матики и др., методика обучения языкам активно
исследует внешние и внутренние стороны комму-
никативно-когнитивной деятельности взрослой
вторичной языковой личности, усваивающей не-
родной язык. Интегративный подход к изучению
процесса усвоения языка позволяет методике
объединять наиболее эффективные элементы раз-
личных методов и приемов обучения, учитывать
учебные стили студентов, обучающие стили пре-
подавателя, уровни владения иностранным / не-
родным языком [Утебалиева, 2008]. Комплексное
решение проблем в обучении языкам позволяет
по-новому взглянуть на работу со студентами-и-
ностранцами, имеющими разные уровни владения
языком и объединенными в одну группу для даль-
нейшего изучения неродного языка в условиях его
функционирования. Целью данной статьи является
аналитический обзор опыта работы в многоуров-
невой группе студентов, продолжающих изучение
неродного языка и совершенствование речевых на-
выков на специализированном курсе для дальней-
шего обучения в вузах страны.
Сложность работы с группой студентов, уже
имеющих опыт изучения неродного языка и владе-
ющих уровнем выше элементарного, заключается
в том, что
• у каждого студента своя собственная ком-
муникативная компетенция, включающая знания о
мире и языке;
• уровень стратегической компетенции
(способности вторичной языковой личности ре-
ализовать компоненты языковой компетенции в
коммуникативном использовании языка в контек-
сте ситуации) у каждого студента индивидуален и
сформирован / не сформирован в соответствии с
уровнем владения языком [Утебалиева, 2004];
• каждый студент имеет свою «коллекцию»
ошибок;
• каждый студент имеет свой сформиро-
ванный стиль изучения неродного языка, которого
придерживается на каждом последующем этапе
обучения, свои способы и приемы обработки ин-
формации;
• каждый студент испытал на себе воздей-
ствие обучающего стиля преподавателя, избранной
преподавателем методики, успешный / неуспеш-
ный опыт изучения;
• у каждого из студентов свой опыт успеш-
ного / неуспешного речевого контакта с носителя-
ми языка, который накладывает отпечаток на рече-
вое поведение вторичной языковой личности и т.д.
В процессе работы в многоуровневой группе
перед преподавателем, который является моделью
носителя языка, стоит задача помочь студентам
справится с трудностями адаптационного перио-
да. Трудности адаптационного периода связаны с
установлением студентом ряда отношений, обо-
значаемых связками «студент – студент», «студент
– носитель языка», «студент – преподаватель». В
данной статье мы рассматриваем отношение «сту-
дент – преподаватель».
193
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Учет индивидуальных особенностей студента
дает возможность преподавателю избежать мно-
гих проблем, возникающих в процессе обучения в
отношении «студент – преподаватель». Причиной
большинства проблем является, по определению
Ребекки Оксфорд, «конфликт стилей» изучения и
обучения [Oxford Rebecca, 1990]. Под стилем обу-
чения мы понимаем особенности познавательного,
эмоционального и физиологического поведения
личности, которые служат относительно стабиль-
ным показателем того, как личность воспринимает
и отражает учебную информацию. На наш взгляд,
было бы неполным и неточным определять «кон-
фликт стилей» как «несовпадение учебного стиля
студента и стиля преподавателя» или «несоответ-
ствие стилей изучения и обучения» (выделено
нами). Под «конфликтом стилей» мы понимаем не-
гативные последствия, возникшие вследствие не-
верно выбранной обучающей тактики преподава-
теля, не изучившего в полной мере своих учащихся
и не создавшего наиболее комфортных обучающих
условий для каждого из своих учеников. Создание
комфортных обучающих условий предполагает
комплекс мероприятий, связанных с изучением
личности студента, особенностями его темпера-
мента, когнитивного стиля [Холодная, 1974], инте-
ресов, межличностных контактов и т.д., а также с
решением ряда задач. В соответствии с нашей кон-
цепцией, формирование языковых знаний должно
осуществляться на основе учета и оценки следую-
щих особенностей личности:
• особенности психологической структу-
ры личности, то есть его способности мыслить и
сосредоточивать внимание, особенности памяти,
характера, трудоспособности, индивидуального
ритма переработки информации (быстрого и ин-
тенсивного или медленного и экстенсивного); тип
овладения языком; стиль говорения в родном язы-
ке; эмоциональность; экстравертированность / ин-
тровертированность;
• особенности направленности личности
обучаемого (мотивы, интересы, склонности), по-
скольку опора на них позволяет обеспечить высо-
кий уровень учебной и коммуникативной мотива-
ции;
• возрастные особенности;
• проявления субъектом его социоэтнокуль-
туры;
• статус субъекта в жизни;
• статус субъекта в учебной группе;
• самооценка.
Исследование основных характеристик позна-
вательных процессов, определяющих успешность
/ неуспешность овладения языком проводилось
нами в коммуникативной деятельности личности
в процессе обучения. При определении индиви-
дуального стиля учебной деятельности в каче-
стве основных параметров выбирают тип нервной
деятельности, тип мыслительной деятельности,
когнитивный стиль как проявление своеобразия
индивидуального интеллекта, особенности пове-
дения вторичной языковой личности в процессе
учебной деятельности, стиль говорения в родном
языке и др.
Понятие когнитивного стиля используется с
тем, чтобы обозначить: а) межиндивидуальные
различия в процессах переработки информации;
б) типы людей в зависимости от особенностей их
организации. На основе анализа стилей осущест-
вляется выбор приемов обучения, выбор видов
заданий, выбор формы тестового контроля, уста-
новление обратной связи. Анализ совместной и
индивидуальной учебной деятельности студентов,
их умение и способность работать в группе, ми-
крогруппе, изолированно осуществляется методом
наблюдения в процессе учебной деятельности. На
основе данного анализа производится выбор форм
работы для классной и самостоятельной деятель-
ности учащихся.
Анализ причин «недугов», а также исследо-
вание индивидуальных особенностей студентов
позволили разработать программу комплексного
подхода к индивидуализированному обучению.
Программа включает в себя:
1. Исследовательские задачи
2. Учебные задачи
3. Многоаспектный контроль видов речевой
деятельности
4. Прогнозирование учебных кризисов.
В рамках данной статьи дадим краткое содер-
жание каждого пункта программы.
1. Исследовательские задачи:
• определение учебного стиля студента;
• определение обучающего стиля препода-
вателя;
• анализ стилей студентов и преподавателя
(определение точек соответствия и расхождения);
• анализ совместной и индивидуальной
учебной деятельности студентов, их умение и спо-
собность работать в группе, микрогруппе, изоли-
рованно.
На основе анализа стилей осуществляется
выбор приемов обучения, выбор видов заданий,
выбор формы тестового контроля, установление
обратной связи. На основе такого анализа произво-
дится выбор форм работы для классной и самосто-
ятельной деятельности.
2. Учебные задачи:
• восстановление имеющихся знаний;
• коррекция ошибок;
• расширение и углубление имеющихся зна-
ний;
• новая информация;
• обучение стратегиям решения задач рече-
вого поведения.
При решении учебных задач необходимо гло-
194
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
бальное использование всех возможных средств и
каналов воздействия на психику учащегося (опора
на зрительное, слуховое восприятие, на мысли-
тельные и эмоциональные процессы, которые вза-
имодействуют с процессами усвоения) [Леонтьев,
1974].
Не следует забывать и о регулярной релак-
сации, физическом и творческом расслаблении.
При релаксации происходит значительно большее
освобождение резервов памяти. Именно в таком
состоянии наблюдается эффект гипермнезии, во-
преки представлению о том, что интенсификация
умственной деятельности происходит только бла-
годаря напряжению внимания, памяти, мышления
и т.п. [Огарь, 1983].
3. Многоаспектный контроль видов речевой
деятельности по проверке объема базы данных и
качества стратегической компетенции для опреде-
ления уровня владения языком.
• вступительные тесты;
• текущие тесты;
• итоговые заключительные тесты.
Определить объем коммуникативной компе-
тенции и качество стратегической компетенции
учащегося зачастую бывает очень трудно. Стан-
дартное тестирование, к сожалению, не дает ре-
альной оценки знаний каждого индивида. Одно-
типность заданий или, наоборот, широкий спектр
проблем в одном тесте, поверхностность заданий
или излишняя детализация, ограниченность во
времени и т.д. не позволяют студенту полностью
проявить себя. Рефлексивный студент практиче-
ски никогда не укладывается в отведенное для те-
ста время, в отличие от импульсивного, которому
не требуется столько времени на размышления.
Обычный тест с выбором ответов, вариантов слов
или фраз будет, своего рода, развлечением для кон-
текст-независимого студента, тогда как контекст -
зависимый учащийся останется разочарованным
от полученного задания и неудовлетворенным сво-
ими результатами. А так как большинство предла-
гаемых тестов имеют именно выборочную форму
ответа, то в проигрыше остаются и студенты-у-
среднители, для которых проблема заключается в
выделении разницы в окончаниях, между другими
грамматическими формами. Студенты-синтетики с
большим трудом справляются с тестами, предпо-
лагающими возможность множественного выбора
вариантов ответа, чего не скажешь об аналитиках.
Упорядоченный по структуре тест будет успешно
выполнен студентом линейного типа, тогда как не-
линейный студент покажет не самый лучший ре-
зультат [Leaver Betty Lou, 1993].
Отсюда возникает необходимость в создании
тестов-комплексов, которые бы в равной степени
объединяли все виды и формы заданий от конкрет-
ных до креативных с учетом учебно-стилевых осо-
бенностей студентов.
4. Прогнозирование учебных кризисов. Надо
быть готовым к тому, что
• «конфликт стилей» ведет к очень серьез-
ным проблемам успеваемости, к таким осложне-
ниям как нежелание учиться, апатия, депрессион-
ные состояния, гиперактивность, агрессия и т.д.,
что в итоге приводит к комплексу неуспевающего
ученика;
• высокий всплеск в усвоении языка перехо-
дит в резкий спад и наоборот;
• легко и быстро усваивается новый мате-
риал, но долго и с трудом запоминается (принцип
обратной пропорции);
• хорошо работает кратковременная память
благодаря опыту изучения;
• долговременная память мешает избавить-
ся от старых ошибок;
• на опыт старых ошибок накладывается
приобретение новых;
• у студента присутствует дезорганизую-
щий мотив «Я это уже изучал» и как следствие
нежелание или отказ от коррекции и тщательного
изучения;
• студенты с низким уровнем владения язы-
ка могут достигнуть лучших результатов в отличие
от студентов с более высоким уровнем.
Комплексный подход к индивидуализирован-
ному обучению в процессе обучения русскому
языку как иностранному, состоящий из вышепере-
численных задач и их решения, помогает препода-
вателю лучше узнать каждого из своих учеников,
дать возможность каждому стать успешным, а са-
мому преподавателю реализовать себя как учителя
и как педагога.
При таком подходе изучающий язык стано-
вится не только объектом обучения, но и субъектом
изучения, что предполагает дифференцированный
подбор методов и форм обучения с опорой на зна-
ние индивидуально-типологических особенностей
учащегося. Такой подход в преподавании ставит на
первое место «Я» ученика, а также его потребно-
сти и возможности при овладении языком.
Мы разделяем мнение Д. Дэвидсона о том,
что «…современное понятие принципа индивиду-
ализации с неизбежностью включает знание лич-
ностных параметров и данных социометрии, учет
индивидуальных способов учения и уровня разви-
тия и притязаний личности. Это помогает выявить
максимальные возможности каждого учащегося и
оптимальные способы воздействия на него» [Дэ-
видсон, 1990].
Таким образом, индивидуализация обучения
– не вынужденная необходимость, но необходимая
потребность, исходящая от всех сторон комму-
никативно-когнитивной деятельности – участни-
ков процесса обучения. Индивидуализированный
подход позволяет оптимизировать коммуникатив-
но-когнитивную деятельность вторичной языковой
195
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
личности и способствует эффективному исполь-
зованию различных методов и приемов обучения
неродному языку взрослых учащихся. Предложен-
ная в статье проблематика является актуальной, и
вопрос об обучении взрослых в многоуровневой
группе продолжает оставаться открытым и требует
дальнейшей разработки. Это составляет перспек-
тивы нашего исследования.
Литература:
1. Дэвидсон Д. Функционирование русского языка: методический аспект // Русский язык за рубежом. – 1990, №
6. – С. 23-26.
2. Леонтьев А.А. Место интенсивных методов в обучении иностранным языкам // Проблемы краткосрочного
обучения русскому языку иностранцев. – М., 1974.
3. Огарь В.Г. Анализ некоторых современных методов интенсивного обучения иностранным языкам. // Кра-
ткосрочное обучение русскому языку иностранцев: формы и методы. – М., 1983.
4. Утебалиева Г.Е. Стратегическая компетенция (структурная и качественная характеристика, функции,
формирование). – Алматы, «Казак университетi», 2004.
5. Утебалиева Г.Е. Усвоение неродного языка: коммуникативно-когнитивная модель. Монография. – Алматы:
Казақ университеті, 2008. – 232 с.
6. Холодная М.А. Когнитивные стили как проявление своеобразия индивидуального интеллекта. – Киев, 1990.
7. Leaver Betty Lou. Teaching of All Class. AGSI Press, Salinas CA, 1993.
8. Oxford Rebecca. Foreign Language Learning Strategies: What Every Foreign Language Teacher Should Know.
Reading, M.A: Happer Collins, 1990.
196
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
ӘОЖ 070 (091) Б.
Достарыңызбен бөлісу: |