Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал



Pdf көрінісі
бет26/38
Дата30.01.2017
өлшемі5,36 Mb.
#3042
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38

Сердәлі Бекжігіт Кенжебекұлы
 ф.ғ.к., Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің доценті
 aksari@mail.ru
АҚПАРАТТЫҚ ТАЛДАУДЫҢ ЛИНГВОМЕДИАЛЫҚ ҚҰРАМЫ
Түйін. Бұл мақалада ақпараттық-сараптау мәтіндерінің қазіргі бұқаралық ақпарат құралдарында алар орны 
мен маңызы туралы сөз болады.
Резюме. В материале изложены особенности информационно-аналитических текстов в современном средствах 
массовой информации.
Summary. The article sets out particular information-analytical texts in the modern media
Қазір медиатехнологияның оқиғаны суреттеп 
түсіндіру қызметіне ақпараттық үлгіні мысал етуге 
болады. Ол үшін жабық формалар құрылады. Бұл 
қазіргі  БАҚ-тардың  авторлары  арқылы  ақпарат 
қозғалысын талдау барысында іске асырылады.
Ақпараттық  тізбектер  келесі  бөлімдерден 
тұрады: дәлелдерді іріктеу, оқиғаны көрсету, бей-
нелер  жасау,  стереотиптерді  қалыптастыру,  мәде-
ни-идеологиялық сөйлемдер құру т.б.
Ақпараттық  тізбектердің  әрбір  бөліктері 
түсіндірме  қызметін  атқару  барысында  маңызды 
рөл  атқарады,  сол  арқылы  тізбектің  барлық  түрі 
бір-бірімен тығыз байланысып, тұйықталған шең-
бер арқылы қиюласады.
Қоғамдық-саяси өмірдің шындығын айнытпай 
берудің айырмашылығы – дәлелдерді сұрыптау ке-
зеңінде анық байқалады. Бұл әскери қақтығыстар 
туралы хабарларды талдау кезінде де айқын аңға-
рылады.  Мысалы,  Сириядағы  әскери  операция-
ларды  баяндаған  кезде  батыс  БАҚ-тары  «ыстық 
нүктедегі» шиеленісті шешуде Америка әскерінің 
жағымды рөлін көрсететін хабарлар береді. Бомба-
мен жасалған соққылардың санын дәл көрсетпеуге 
тырысады,  азаматтық  нысандарға  тасталған  бом-
баларды  жасырып  қалады,  бейбіт  тұрғындардың 
өлімі туралы мәліметтер мүлдем берілмеді.
Салалық  журналистиканың  сапалық  бел-
гілерінің  бірі  –  дәлелдерді  шектеумен,  түсіндір-
мелерді азайтумен, шынайы ақпараттар мен пікір-
лерді  жасырып-жабумен,  сараптаманы  кемітумен 
көрініс табады. Сондықтан батыс елдеріндегі рей-
тингі жоғары басылымдарда (quality press – сапалы 
басылым)  негізгі  жаңалықтар  ақпараттық-сарап-
тау материалдарынан бөлек басылады да, analysis, 
opinion, comment (талдау, пікір, түсіндірме) сияқты 
арнаулы  беттерге  жарияланады.  Оларда  ақпарат-
тық-сараптау материалдары жеке автордың туын-
дысы болып табылады. Бұлар белгілі саясаткердің, 
сарапшының,  экономистің  немесе  сол  басылым-
ның редакторының түсіндірмелері (шолу, түсіндір-
ме)  түрінде  көрініс  табады.  Мұндай  материалдар 
батыс  баспасөзінде,  оның  ішінде  ағылшынның 
сапалы басылымдарында «editorial comment» («ре-
дактор  бағаны»)  сияқты  жеке  бағанаға  беріледі. 
Мысалы,  ағылшын  баспасөзінде  ақпараттық-са-
раптау  материалдарының  көлемі  300-800  сөзден 
аспайды.
Радио  мен  теледидардағы  ақпараттық-са-
раптау  мәтіндері  эфир  бағдарламалары  арқылы 
беріледі.  Онда  ақпарат  және  сараптау  бөлімінің 
фактілері мен түсіндірмелері шолу түрінде беріліп 
отырады.  Осындай  бағдарламалар  қатарына  Ан-
глиядағы  электронды  БАҚ-тың  «The  World  at 
One»  («Ортақ  үйімізде»)  сияқты  радиохабары 
мен  Radio-4,  ВВС-1,  ВВС-2  телеарналарының 
«Newsroom, Newsnight» бағдарламалары кіреді.
Ал  қазақ  тіліндегі  радио  мен  теледидардың 
электронды бағдарламалары «Әлем жаңалықтары» 
деген атаумен эфирге шығады. Бұл көрсетілімдер 
әлемдегі оқиғаларға ой жүгіртіп, шолушы маман-
дар  мен  сарапшылардың  пікірлері  арқылы  түсін-
дірме  береді.  Кейде  саясаткерлермен  жасалған 
сұхбат  түрінде  және  бизнесмендерді,  әскерилерді 
бағдарламаларға тарту арқылы да іске асырылады.
Ақпараттық-сараптау  мәтіндерінің  линг-
вистикалық  ерекшеліктері  неде?  Егер  жаңалық 
мәтіндері  хабарлау  қызметін  іске  асыруға  бағыт-
талған  болса,  ақпараттық-сараптау  мәтіндері  әрі 
хабарлау,  әрі  әсер  ету  қызметтерінің  басын  бірік-
тіреді.  Сондықтан  синтагматикалық  тұрғыдан 
қарастырғанда,  ақпараттық-сараптау  мәтіндері 
жаңалық мәтіндерінің өзіндік белгілеріне қараған-
да  ақпараттық-талдамаға  құрылады.  Морфосин-
таксис  деңгейінде  оларда  сөз  қазіргі  тілдегі  сөз 
тіркестерінің барлық негізгі құрылымдық типтері 
арқылы беріледі. Жаңалық мәтіндеріне қарағанда 
ақпараттық-сараптау  мәтіндерінің  морфосинтак-
систік  ықпалы  біркелкі  болады.  Әсер  етуге  не-
гізделген  морфосинтаксис  элементтері  ақпарат-
тық-сараптау мәтіндерінде күн өткен сайын артып 
келеді. Әсіресе, сараптау саласына шолу жасаған-
да, пікір айту мен бағалау айтылымдары молынан 
қолданылады.  Сондай-ақ,  ақпараттық-сараптау 
мәтіндерінде сипаттау құрылымдары артып келеді, 
бұған  A+N  типіндегі  атрибуттық  сөз  тіркестері 
мен  «Adverb  +  Adiective»  («Үстеу  +  Сын  есім») 
және «Verb + Adverb» («Етістік + Үстеу») үлгісін-
дегі сөз тіркестерінің мол қолданылуы дәлел бола 
алады.  «Сын  есім  +  Зат  есім»  құрылымдық  типі 
ақпараттық-сараптама  мәтіндерінде  екі  элементті 

190
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
тіркес  пен  үш  компоненттен  құралған  sterile  old 
royalist / republican debate, etc (пікірталас / дебат) 
компоненттеріне  негізделеді.  Ақпараттық  сарап-
тау  мәтіндерінде  аралас  үлгідегі  анықтауыштық 
тіркес  те  кездеседі.  Бұлардың  лексикалық-син-
таксистік  тәсілге  негізделген  түрлері  де  болады. 
Мысалы: politically correct Scandy – feminist, non-
confrontational horseshoe shape (саяси тұрақты не-
месе қақтығысқа негізделген) тәсілдері қолданыла-
ды  [1,  84].  Лексикалық-фразеологиялық  деңгейде 
бағалау-сипаттау  мағынасында  қолданылатын  сөз 
тіркестері  алдыңғы  қатарға,  бірінші  орынға  қой-
ылады.  Ақпараттық-сараптау  мәтіндерінде  жаңа-
лықтарға шолу жасаған кезде саяси оқиғалар мен 
әлеуметтік-экономикалық  хабарларға  баса  назар 
аударылады.  Мұндай  мәтіндерде  қалыпқа  түскен 
тіркестер  де  қолданылады.  Оны  қолдану  қазіргі 
саяси-экономикалық жаңалықтарды сипаттауға қа-
жеттіліктен туындап отыр.
Ақпараттық-сараптау  мәтінінің  лингви-
стикалық  ерекшеліктерін  қарастырғанда,  батыс 
ақпарат  құралдары  мәтіндерінің  лингвистикалық 
ерекшеліктерін  біліп,  үйреніп,  қазақ  бұқаралық 
ақпарат  құралдарында  пайдаланудың  мәні  зор. 
Осы тұрғыда ағылшын тілді ақпараттық-сипаттау 
мәтінінің лингвистикалық ерекшеліктерін білудің, 
қажетті  жерлерін,  құнды  тұстарын  үйренудің  де 
қажеттілігі бар.
Енді  ағылшын  тілді  ақпараттық-сараптау 
мәтіндерінің  кейбір  лингвистикалық  ерекшелік-
теріне  тоқталайық.  Ағылшын  тілді  баспасөздің 
ақпараттық-сараптау  мәтінінің  лингвистикалық 
ерекшеліктерінде  public  onenion,  opinion  poll, 
cabinet minister, general election, election campaign 
(қоғамдық-саяси,  министрлер  кабинеті,  сайлау 
науқаны)  сияқты  тұрақты  сөз  тіркестері  ақпарат-
тық-сараптама  мәтіндерінің  міндетті  компоненті 
болып табылады. Узуальды-қалыптық осындай сөз 
тіркестерімен  қатар  жалпы  тілдік  қалыптар  мен 
тұрақты коллекциялар да мол қолданылады. Олар-
дың  қатарында  «to  run  smack»  (жұмысқа  кірісу) 
немесе «stumbling block» (кедергі келтіру) сияқты 
тұрақты  коллекциялар  кездеседі.  Бұлармен  қатар 
қазіргі  кезде  әлем  журналистикасындағы  ақпа-
раттық-сараптау  мәтінінің  тілінде  коннотативті 
(латынша бірге атап өту, білдіру) сөздер қосымша 
семантикалық және стилдік реңк береді. Әсіресе, 
эмоционалды-экспрессивті  бояумен  айтылымға 
салтанатты тон беретін тіркестер молынан қолда-
ныла  бастады.  Бұлар  сөзге  экспрессивті-эмоци-
оналды  (көтеріңкі)  реңк  беру  үшін  қолданылып, 
пікірлер  мен  бағалаудың  мағынасын  күшейтеді. 
Мұндай мәтін қолданысындағы тіл ерекшеліктерін 
кез-келген  арналардың,  әсіресе,  қазақ  тілді  «Ха-
бар»,  «Қазақстан»  сияқты  арналардың  апталық 
ақпараттық-сараптау мәтіндерінің тілінен байқауға 
болады. Аталған арналарда берілетін «Жеті күн», 
«Апта-kz»  ақпараттық-сараптау  шолуларынан 
коннотациялық тілдік белгілерді анық байқаймыз. 
Эксперссивті-бағалаудың  тонын  (дауыс  ырғағын) 
жасау үшін идеомалық сөз тіркестерінің де өзіндік 
орны ерекше. Мұндай қолданыстар ақпараттық-са-
раптау  мәтіндеріне  бейнелілік  беріп,  автордың 
пікірін дәл жеткізуіне мүмкіндік береді.
Лексико-фразеологиялық тұрғыдан қарағанда 
маңызды болып табылатын тағы бір мәселе – мә-
дениетке  себепші  болатын  сөз  тіркестерін  қолда-
ну. Ақпараттық сараптауларда халықтың шынайы 
өмірін  баяндайтын,  шындықты  білдіретін  сөз 
тіркестері  шынайы  қолдануымен  ерекшеленеді. 
Оларды  түсіну  үшін  тиісті  білім  қоры  болуы  ке-
рек.  Мұндай  қолданыстар  мен  тәсілдер  ағылшын 
ақпараттық  сараптауының  сөз  тіркестерінде  мо-
лынан  қолданылады.  Мысалы,  №10  spokesman, 
plaid Cymru voters, GM food үлгісіндегі бірліктер 
осыған айғақ бола алады. Мұны түсіну үшін №10- 
Downing street деген тіркестің британ премьер-ми-
нистрінің  арнайы  резиденциясының  мекен-жайы 
екендігін, Plaid Cymru – Уэлстің ұлттық партиясы-
ның атауы екендігін, ал GM – Genetically Modified 
сөз тіркесінің қысқартылған атауын білдіретіндігін 
білсе  де  жеткілікті.  Егер  жаңалық  мәтіндеріндегі 
мәдениет  саласындағы  сөз  тіркестері  шындықты, 
нақты өмірді білдіруге арналса, ақпараттық-сарап-
тау  мәтіндерінде  экспрессивті-сипаттама  функци-
ясы  да  қоса  атқарылады.  Осылайша  ол  аллюзия-
ның стилистикалық тәсілінің негізі ретінде қызмет 
атқарады.  Ал  аталған  аллюзиялық  тәсіл  әрі  тура 
мағынада, әрі парафраза ретінде қызмет атқарады.
Парафраза қызметінде жұмсалатын аллюзия-
лар бас тақырыптардың атауларын қоюда жиі кез-
деседі.  Мысалы,  «The  Daily  Telegraph»,  «Yankee 
Come  Here»  сияқты  газеттердің  атаулары  белгілі 
американдық  ұрандардың  атауларымен  қойылса, 
«Ivan  the  Terribly  Boring»  –  орыс  патшасы  Иван 
Грозныйдың  «Ivan  the  Terribly»  деген  лақап  аты 
мен  «terribly  borring»  деген  берік  коллокацияның 
жасанды тіркесуінен жасалған [2, 125].
Ақпараттық-сараптау мәтіндеріне тән тағы бір 
өзіндік белгілердің бірі – ақпараттық-сараптау мен 
бағалау құрамының өзара сипаттас болуы. Мұнда 
жаңалықта берілген деректер мен ұғымдар әрі қа-
рай талданып, түсіндірмелермен түйінделеді, баға-
лау мен пікірлер арқылы толыға түседі, белгілі бір 
идеологиялық модальдылық сипатын алады. Идео-
логиялық модальдылық категориясы жалпы тілдік 
әмбебап  категорияның  негізінде  құрылады  (мо-
дальдылық термині латын тіліндегі modus – өлшем 
ұғымын  білдіретін  сөзден  алынған  термин).  Мо-
дальдық категориясы шындық туралы айтылатын 
әртүрлі  қарым-қатынасты  білдіреді.  Мұны  объек-
тивті модальдылық деп атайды. Сондай-ақ, ол ха-
бар  нысаны  туралы  айтушының  әртүрлі  көзқара-
сын білдіреді. 
Субъективті модальдылық бағалау ұғымымен 
тығыз  байланысты  болады.  Субъективті  модаль-

191
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
дылықтың мағыналық негізі бағалау ұғымын туды-
рады, мұны кең мағынада «сөз» деп атаймыз. Сон-
дықтан сөз тек қана хабарламашының логикалық, 
интеллектуалдық,  рационалдық,  біліктілік  дәре-
желерін білдіріп қана қоймай, сондай-ақ олардың 
эмоционалдық әсерін де сипаттайды.
Жоғары  деңгейдегі  идеологиялық  модаль-
дылықтың  көмегімен  төменгі  бағалау  қарым-қа-
тынасы пайда болады. Оларға белгілі бір идеоло-
гиялық  құндылықтар  мен  саяси  көзқарастардың 
негізінде пайда болған бағалау түрлері жатады.
Ақпараттық-сараптау  мәтіндері  үшін  бағалау 
ұғымы оның саяси-идеологиялық ыңғайына қарай 
бір негізге құрылады.
Мәтіннің  дүниетанымдық  сипатына  байла-
нысты  идеологиялық  модальдылық  категориясы 
көптеген  лингвистикалық  тәсілдер  арқылы  іске 
асырылады.  Ол  әдіс-тәсілдер  идеологиялық  мо-
дальдылықты бағалау мен пікір айтуға бағыттала-
ды. Пікір мен баға айтудың лингвистикалық тәсіл-
дері түрліше болып келеді. Олар тікелей пікір айту, 
эксплицитті,  имплицитті  пікір  айту  мен  бағалау 
түрлері  болып  бөлінеді.  Оларға  тілдік  құралдар-
дың кең ауқымы кіреді:
1.  Сөз  бен  сөз  тіркестерін  бағалау  мағына-
сында қолдану, оларды жағымсыз немесе жағымды 
коннотациялармен беру;
2.  Идеологиялық-модальдық  лексиканы  ма-
нипуляциялау  (мысалы,  militants,  bandits,  freedom 
fiqhters) т.б.
3.  Теңеу,  метафора,  анафора,  аллюзия  си-
яқты әртүрлі стилистикалық тәсілдерді қолдану;
4.  Сөздің ретін, сұрақтарды, қайталанып ке-
летін синтаксистік үлгілерді қолдану т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Мурашов А.А. Педагогическая риторика. М.: Педагогическое общество России, 2001.
2. Основы научной речи: Учеб. Пособие для студ. нефилол. высш. учеб. заведений/ под ред. В.В.Химика, Л.Б.Вол-
ковой. СПб.: Филологический факультет СПбГУ; М.: Издательский центр «Академия», 2003.

192
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Утебалиева Гульнара Ергазиевна 
доктор филологических наук, профессор 
тел.+77016637512, e-mail: gulnar_2005@mail.ru  
Каскабасова Хорлан Сеитовна 
старший преподаватель 
кафедры языковой и общеобразовательной подготовки иностранцев
Казахский национальный университет им. аль-Фараби
Алматы, тел.+77017268897,  ks.kora@mail.ru
К ПРОБЛЕМЕ ОБУЧЕНИЯ НЕРОДНОМУ ЯЗЫКУ ВЗРОСЛЫХ 
С РАЗНЫМ УРОВНЕМ ВЛАДЕНИЯ ЯЗЫКОМ
Резюме. Статья посвящена проблеме обучения неродному языку студентов с разными уровнями владения язы-
ком. Аналитический обзор опыта работы в многоуровневой группе студентов, продолжающих изучение неродного 
языка, проводится на базе комплексных исследований, которые активно внедряются в методику преподавания языков. 
 Түйін: Мақалада тілді түрлі деңгейде білетін студенттерді екінші тілге оқыту мәселесі қаралады. Екінші тіл-
ді меңгеруді жалғастырушы, көп деңгейлі топтағы студенттермен жұмыс істеу тәжірибесіне аналитикалық шолу 
жасау тілдерді оқыту әдістемесіне белсенді түрде енгізілген кешенді зерттеу негізінде жүргізіледі.    
Summary: This article is dedicated to the question of how students with varying language abilities can acquire non-
native  language  proficiency.  The  article  gives  an  analytic  overview  of  the  work  of  students  at  various  levels  of  language 
proficiency as they continue to study a non-native language. The overview is based on complex research that is currently being 
used by language teachers. 
Современная методика преподавания языков в 
настоящее время претерпевает глобальные измене-
ния, связанные с поиском эффективных путей оп-
тимизации обучения. Став интегративной наукой, 
опирающейся на практику и исследования в обла-
сти психо-, социо-, этнолингвистики, прагматики, 
культурологи,  психологии,  когнитологии,  инфор-
матики и др., методика обучения языкам активно 
исследует внешние и внутренние стороны комму-
никативно-когнитивной  деятельности  взрослой 
вторичной  языковой  личности,  усваивающей  не-
родной  язык.  Интегративный  подход  к  изучению 
процесса  усвоения  языка  позволяет  методике 
объединять наиболее эффективные элементы раз-
личных  методов  и  приемов  обучения,  учитывать 
учебные стили студентов, обучающие  стили пре-
подавателя,  уровни  владения  иностранным  /  не-
родным  языком  [Утебалиева,  2008].  Комплексное 
решение  проблем  в  обучении  языкам  позволяет 
по-новому  взглянуть  на  работу  со  студентами-и-
ностранцами, имеющими разные уровни владения 
языком и объединенными в одну группу для даль-
нейшего изучения неродного языка в условиях его 
функционирования. Целью данной статьи является 
аналитический  обзор  опыта  работы  в  многоуров-
невой группе студентов, продолжающих изучение 
неродного языка и совершенствование речевых на-
выков на специализированном курсе для дальней-
шего обучения в вузах страны.
Сложность  работы  с  группой  студентов,  уже 
имеющих опыт изучения неродного языка и владе-
ющих уровнем выше элементарного, заключается 
в том, что
•  у каждого студента своя собственная ком-
муникативная компетенция, включающая знания о 
мире и языке;
•  уровень  стратегической  компетенции 
(способности  вторичной  языковой  личности  ре-
ализовать  компоненты  языковой  компетенции  в 
коммуникативном использовании языка в контек-
сте ситуации) у каждого студента индивидуален и 
сформирован  /  не  сформирован  в  соответствии  с 
уровнем владения языком [Утебалиева, 2004];
•  каждый студент имеет свою «коллекцию» 
ошибок;
•  каждый  студент  имеет  свой  сформиро-
ванный стиль изучения неродного языка, которого 
придерживается  на  каждом  последующем  этапе 
обучения, свои способы и приемы обработки ин-
формации;
•  каждый  студент  испытал  на  себе  воздей-
ствие обучающего стиля преподавателя, избранной 
преподавателем  методики,  успешный  /  неуспеш-
ный опыт изучения;
•  у каждого из студентов свой опыт успеш-
ного / неуспешного речевого контакта с носителя-
ми языка, который накладывает отпечаток на рече-
вое поведение вторичной языковой личности и т.д.
В процессе работы в многоуровневой группе 
перед преподавателем, который является моделью 
носителя  языка,  стоит  задача  помочь  студентам 
справится  с  трудностями  адаптационного  перио-
да. Трудности адаптационного периода связаны с 
установлением  студентом  ряда  отношений,  обо-
значаемых связками «студент – студент», «студент 
–  носитель  языка»,  «студент  –  преподаватель».  В 
данной статье мы рассматриваем отношение «сту-
дент – преподаватель».

193
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Учет индивидуальных особенностей студента 
дает  возможность  преподавателю  избежать  мно-
гих проблем, возникающих в процессе обучения в 
отношении «студент – преподаватель». Причиной 
большинства  проблем  является,  по  определению 
Ребекки Оксфорд, «конфликт стилей» изучения и 
обучения [Oxford Rebecca, 1990]. Под стилем обу-
чения мы понимаем особенности познавательного, 
эмоционального  и  физиологического  поведения 
личности, которые служат относительно стабиль-
ным показателем того, как личность воспринимает 
и отражает учебную информацию. На наш взгляд, 
было бы  неполным и неточным определять «кон-
фликт стилей» как «несовпадение учебного стиля 
студента и стиля преподавателя» или «несоответ-
ствие  стилей  изучения  и  обучения»  (выделено 
нами). Под «конфликтом стилей» мы понимаем не-
гативные  последствия,  возникшие  вследствие  не-
верно  выбранной  обучающей  тактики  преподава-
теля, не изучившего в полной мере своих учащихся 
и не создавшего наиболее комфортных обучающих 
условий для каждого из своих учеников. Создание 
комфортных  обучающих  условий  предполагает 
комплекс  мероприятий,  связанных  с  изучением 
личности  студента,  особенностями  его  темпера-
мента, когнитивного стиля [Холодная, 1974], инте-
ресов, межличностных контактов и т.д., а также с 
решением ряда задач. В соответствии с нашей кон-
цепцией,  формирование языковых знаний должно 
осуществляться на основе учета и оценки следую-
щих особенностей личности:
•  особенности  психологической  структу-
ры личности, то есть его способности мыслить и 
сосредоточивать  внимание,  особенности  памяти, 
характера,  трудоспособности,  индивидуального 
ритма  переработки  информации  (быстрого  и  ин-
тенсивного или медленного и экстенсивного); тип 
овладения языком; стиль говорения в родном язы-
ке; эмоциональность; экстравертированность / ин-
тровертированность; 
•  особенности  направленности  личности 
обучаемого  (мотивы,  интересы,  склонности),  по-
скольку опора на них позволяет обеспечить высо-
кий уровень учебной и коммуникативной мотива-
ции;
•  возрастные особенности;
•  проявления субъектом его социоэтнокуль-
туры;
•  статус субъекта в жизни;
•  статус субъекта в учебной группе;
•  самооценка.
Исследование основных характеристик позна-
вательных процессов, определяющих успешность 
/  неуспешность  овладения  языком  проводилось 
нами в коммуникативной деятельности личности 
в  процессе  обучения.  При  определении  индиви-
дуального  стиля  учебной  деятельности  в  каче-
стве основных параметров выбирают тип нервной 
деятельности,  тип  мыслительной  деятельности, 
когнитивный  стиль  как  проявление  своеобразия 
индивидуального  интеллекта,  особенности  пове-
дения  вторичной  языковой  личности  в  процессе 
учебной деятельности, стиль говорения в родном 
языке и др. 
Понятие  когнитивного  стиля  используется  с 
тем,  чтобы  обозначить:  а)  межиндивидуальные 
различия  в  процессах  переработки  информации; 
б) типы людей в зависимости от особенностей их 
организации. На основе анализа стилей осущест-
вляется  выбор  приемов  обучения,  выбор  видов 
заданий,  выбор  формы  тестового  контроля,  уста-
новление  обратной  связи.  Анализ  совместной  и 
индивидуальной учебной деятельности студентов, 
их  умение  и  способность  работать  в  группе,  ми-
крогруппе, изолированно осуществляется методом 
наблюдения в процессе учебной деятельности. На 
основе данного анализа производится выбор форм 
работы для классной и самостоятельной деятель-
ности учащихся.
Анализ  причин  «недугов»,  а  также  исследо-
вание  индивидуальных  особенностей  студентов 
позволили  разработать  программу  комплексного 
подхода  к  индивидуализированному  обучению. 
Программа включает в себя: 
1.  Исследовательские задачи
2.  Учебные задачи
3.  Многоаспектный контроль видов речевой 
деятельности
4.  Прогнозирование учебных кризисов. 
В рамках данной статьи дадим краткое содер-
жание каждого пункта программы. 
1. Исследовательские задачи:
•  определение учебного стиля студента; 
•  определение  обучающего  стиля  препода-
вателя;
•  анализ стилей студентов и преподавателя 
(определение точек соответствия и расхождения);
•  анализ  совместной  и  индивидуальной 
учебной деятельности студентов, их умение и спо-
собность  работать  в  группе,  микрогруппе,  изоли-
рованно.
На  основе  анализа  стилей  осуществляется 
выбор  приемов  обучения,  выбор  видов  заданий, 
выбор  формы  тестового  контроля,  установление 
обратной связи. На основе такого анализа произво-
дится выбор форм работы для классной и самосто-
ятельной деятельности.
2. Учебные задачи:
•  восстановление имеющихся знаний;
•  коррекция ошибок;
•  расширение и углубление имеющихся зна-
ний;
•  новая информация;
•  обучение стратегиям решения задач рече-
вого поведения.
При решении учебных задач необходимо гло-

194
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
бальное использование всех возможных средств и 
каналов воздействия на психику учащегося (опора 
на  зрительное,  слуховое  восприятие,  на  мысли-
тельные и эмоциональные процессы, которые вза-
имодействуют с процессами усвоения) [Леонтьев, 
1974]. 
Не  следует  забывать  и  о  регулярной  релак-
сации,  физическом  и  творческом  расслаблении. 
При релаксации происходит значительно большее 
освобождение  резервов  памяти.  Именно  в  таком 
состоянии  наблюдается  эффект  гипермнезии,  во-
преки представлению о том, что интенсификация 
умственной деятельности происходит только бла-
годаря напряжению внимания, памяти, мышления 
и т.п. [Огарь, 1983].
3.  Многоаспектный контроль видов речевой 
деятельности  по  проверке  объема  базы  данных  и 
качества стратегической компетенции для опреде-
ления уровня владения языком.
•  вступительные тесты;
•  текущие тесты;
•  итоговые заключительные тесты.
Определить  объем  коммуникативной  компе-
тенции  и  качество  стратегической  компетенции 
учащегося  зачастую  бывает  очень  трудно.  Стан-
дартное  тестирование,  к  сожалению,  не  дает  ре-
альной  оценки  знаний  каждого  индивида.  Одно-
типность заданий или, наоборот, широкий спектр 
проблем в одном тесте, поверхностность заданий 
или  излишняя  детализация,  ограниченность  во 
времени и т.д. не позволяют студенту  полностью 
проявить  себя.  Рефлексивный  студент  практиче-
ски никогда не укладывается в отведенное для те-
ста время, в отличие от импульсивного, которому 
не  требуется  столько  времени  на  размышления. 
Обычный тест с выбором ответов, вариантов слов 
или фраз будет, своего рода, развлечением для кон-
текст-независимого студента, тогда как контекст - 
зависимый  учащийся  останется  разочарованным 
от полученного задания и неудовлетворенным сво-
ими результатами. А так как большинство  предла-
гаемых тестов имеют именно выборочную форму 
ответа,  то  в  проигрыше  остаются  и  студенты-у-
среднители, для которых проблема заключается в 
выделении разницы в окончаниях, между другими 
грамматическими формами. Студенты-синтетики с 
большим  трудом  справляются  с  тестами,  предпо-
лагающими возможность множественного выбора 
вариантов ответа, чего не скажешь об аналитиках. 
Упорядоченный по структуре тест будет успешно 
выполнен студентом линейного типа, тогда как не-
линейный  студент  покажет  не  самый  лучший  ре-
зультат [Leaver Betty Lou, 1993]. 
Отсюда возникает необходимость в создании 
тестов-комплексов,  которые  бы  в  равной  степени 
объединяли все виды и формы заданий от конкрет-
ных до креативных с учетом учебно-стилевых осо-
бенностей студентов.
4. Прогнозирование учебных кризисов. Надо 
быть готовым к тому, что
•  «конфликт стилей» ведет к очень серьез-
ным  проблемам  успеваемости,  к  таким  осложне-
ниям как нежелание учиться, апатия, депрессион-
ные  состояния,  гиперактивность,  агрессия  и  т.д., 
что в итоге приводит к комплексу неуспевающего 
ученика;
•  высокий всплеск в усвоении языка перехо-
дит в резкий спад и наоборот;
•  легко  и  быстро  усваивается  новый  мате-
риал, но долго и с трудом запоминается (принцип 
обратной пропорции);
•  хорошо работает кратковременная память 
благодаря опыту изучения;
•  долговременная память мешает избавить-
ся от старых ошибок;
•  на  опыт  старых  ошибок  накладывается 
приобретение новых;
•  у  студента  присутствует  дезорганизую-
щий  мотив  «Я  это  уже  изучал»  и  как    следствие 
нежелание или отказ от коррекции и тщательного 
изучения;
•  студенты с низким уровнем владения язы-
ка могут достигнуть лучших результатов в отличие 
от студентов с более высоким уровнем.
Комплексный подход к индивидуализирован-
ному  обучению  в  процессе  обучения  русскому 
языку как иностранному, состоящий из вышепере-
численных задач и их решения, помогает препода-
вателю лучше узнать каждого из своих учеников, 
дать возможность каждому стать успешным, а са-
мому преподавателю реализовать себя как учителя 
и как педагога.
При  таком  подходе  изучающий  язык  стано-
вится не только объектом обучения, но и субъектом 
изучения, что предполагает дифференцированный 
подбор методов и форм обучения с опорой на зна-
ние индивидуально-типологических особенностей 
учащегося. Такой подход в преподавании ставит на 
первое место «Я» ученика, а также его потребно-
сти и возможности при овладении языком. 
Мы  разделяем  мнение  Д.  Дэвидсона  о  том, 
что «…современное понятие принципа индивиду-
ализации с  неизбежностью включает знание лич-
ностных параметров и данных социометрии, учет 
индивидуальных способов учения и уровня разви-
тия и притязаний личности. Это помогает выявить 
максимальные возможности каждого учащегося и 
оптимальные  способы  воздействия  на  него»  [Дэ-
видсон, 1990]. 
Таким  образом,  индивидуализация  обучения 
– не вынужденная необходимость, но необходимая 
потребность,  исходящая  от  всех  сторон  комму-
никативно-когнитивной  деятельности  –  участни-
ков  процесса  обучения.  Индивидуализированный 
подход  позволяет  оптимизировать  коммуникатив-
но-когнитивную деятельность вторичной языковой 

195
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
личности  и  способствует  эффективному  исполь-
зованию  различных  методов  и  приемов  обучения 
неродному языку взрослых учащихся. Предложен-
ная в статье проблематика является актуальной, и 
вопрос  об  обучении  взрослых  в  многоуровневой 
группе продолжает оставаться открытым и требует 
дальнейшей  разработки.  Это  составляет  перспек-
тивы нашего исследования.
Литература:
1.  Дэвидсон Д. Функционирование русского языка: методический аспект // Русский язык за рубежом. – 1990, № 
6. – С. 23-26.
2.  Леонтьев А.А. Место интенсивных  методов в обучении иностранным языкам // Проблемы краткосрочного 
обучения русскому языку иностранцев. – М., 1974. 
3.  Огарь В.Г. Анализ некоторых современных методов интенсивного обучения иностранным языкам. // Кра-
ткосрочное обучение русскому языку иностранцев: формы и методы. – М., 1983. 
4.  Утебалиева  Г.Е.  Стратегическая  компетенция  (структурная  и  качественная  характеристика,  функции, 
формирование). – Алматы, «Казак университетi», 2004. 
5.  Утебалиева Г.Е. Усвоение неродного языка: коммуникативно-когнитивная модель. Монография. – Алматы: 
Казақ университеті, 2008. – 232 с.
6.  Холодная М.А. Когнитивные стили как проявление своеобразия индивидуального интеллекта. – Киев, 1990.
7.  Leaver Betty Lou. Teaching of All Class. AGSI Press, Salinas CA, 1993.
8.  Oxford  Rebecca.  Foreign  Language  Learning  Strategies:  What  Every  Foreign  Language  Teacher  Should  Know. 
Reading, M.A: Happer Collins, 1990.

196
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
ӘОЖ 070 (091) Б.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   38




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет