Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал Международный научно-популярный журнал

1
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Халықаралық ғылыми-көпшілік журнал
Международный научно-популярный журнал
International popular-science journal
Құрылтайшы: 
«ҚҰҚЫҚТЫҚ МИССИЯ» ҚОҒАМДЫҚ ҚОРЫ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАН КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ КЛУБЫ
Учредитель: 
ОБЩЕСТВЕННЫЙ ФОНД «ПРАВОВАЯ МИССИЯ»
МЕЖДУНАРОДНЫЙ КАЗАХСТАНСКИЙ КРИМИНОЛОГИЧЕСКИЙ 
КЛУБ
Founder: 
PUBLIC FOUNDATION «LEGAL MISSION»
INTERNATIONAL KAZAKHSTAN CRIMINOLOGY CLUB
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҒЫЛЫМЫ МЕН ӨМІРІ
НАУКА И ЖИЗНЬ КАЗАХСТАНА
SCIENCE AND LIFE OF KAZAKHSTAN
Астана 2016
№2/2 (37) 2016
Бас редактор – Е. О. Алауханов
«Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері», заң ғылымдарының докторы, профессор
Главный редактор – Алауханов Е. О. 
«Заслуженный деятель РК», доктор юридических наук, профессор 
 
Editor-in-chief – Аlaukhanov Y. O. 
«Honored Worker of the Republic of Kazakhstan», Doctor of Law, рrofessor

2
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
ТМД елдеріндегі редакция өкілдігі:
Мәскеу: доцент Мыктыбаев Т., ұялы тел. : +7-926-2190830
Рязань: проф. Зарипов З. С. ұялы тел. : +7-960-5726474
Краснодар: проф. В. П. Коняхин: ұялы тел. : +7-918-443 56 21
Киев: проф. Лиховая С. Я. ұялы тел. : +7 380674469485
Харьков: проф. Харченко В. Б, ұялы тел. : +7 380932339968
Ташкент: Абдурасулова К. Р., ұялы тел. : +7 998 909 63 92 51
Баку: тел. : (99412) 5962144; (99455) 715 63 99
Душанбе: проф. Бахриддинов С. Э., ұялы тел. : + 992907702120
Бішкек: проф.  Сыдыкова Л. Ч.,  ұялы тел. : + 996555753058
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ:
Абдукаримов О.А. – ҚР қоғам қайраткері
Абдрасилов Б.С. – б.ғ. ., профессор
Абдурасулова К.Р. – з.ғ.д., проф. (Ташкент)
Байделдинов Д.Л. – з.ғ.д., профессор
Байдаулет И.О. – мед.ғ.д., профессор
Бектұрғанов Н.С. – х.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі 
Бисенов К.А. – тех.ғ.д., профессор
Бішімбаев У.Қ. – тех.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Бурханов К.Н. – с.ғ.д., профессор
Букалерова Л.А. – з.ғ.д., проф. (Мәскеу)
Ведерникова О.Н. – з.ғ.д., проф. (Мәскеу)
Гаипов З.С. – с.ғ.д., профессор
Голик Ю.В. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Дулатбеков Н.О. – з.ғ.д., профессор
Елешов Р. – а-ш. ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Есім Ғ. – ф.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Елубаев Ж.С. – з.ғ.д., профессор
Жұрынов М.Ж. – ҚР ҰҒА академигі, 
ҰҒА Президенті
Зарипов З.С. – з.ғ.д., профессор (Рязань)
Ыдырысов Д.А. – т.ғ.д., профессор
Қасымбеков М.Б. –  с.ғ.д., профессор
Құл-Мұхаммед М.А. – з.ғ.д., профессор
Комиссаров В.С. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Лебедев С.Я. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Лиховая С. Я. – з.ғ.д., профессор (Киев)
Майлыбаев Б.А. – з.ғ.д., профессор
Мацкевич И.М. – з.ғ.д., профессор (Мәскеу)
Мухамедиұлы А. – ф.ғ.д., профессор
Мұсақожаева А.К. – профессор
Оразалин Н.М. – ҚР Парламенті Сенатының 
депутаты
Сағадиев К.Ә. – э.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Сартаев С.С. – з.ғ.д., ҚР ҰҒА академигі
Сәрсембаев М.А. – з.ғ.д., профессор
Сұлтанов Қ.С. – с.ғ.д., профессор
Сыдыков Е.Б. – т.ғ.д., профессор
Рустемов Б.Т. – жазушы, публицист
Сматлаев Б.М. – з.ғ.д., профессор
Тұрсынов С.Т. – э.ғ.д., профессор
Усманов А. – п.ғ.д., профессор
Шестаков Д.А. – з.ғ.д., профессор, жазушы
Харченко В.Б. – з.ғ.д., профессор (Харьков)
РЕДАКЦИЯЛЫҚ КЕҢЕС:
Абдиров Н.М. – з.ғ.д., профессор
Ағыбаев А.Н. – з.ғ.д., профессор
Аманбаев Ә.Т. – 3-ші сыныпты мемлекеттік 
әділет кеңесшісі
Айтжанов Б.Д. – вет.ғ.д., профессор
Әбішев Т.Д. – з.ғ.к. 
Әбішев Х.А. – з.ғ.д., профессор
Байменов А.М. – тех.ғ.к., профессор
Бишманов Б.М. – з ғ.д., профессор
Бектұрғанов Е.Ө. – ҚР Парламенті 
Мәжілісінің депутаты
Борбат А.В. - РФ еңбек сіңірген заңгері, з.ғ.к. 
Джансараева Р. Е. – з.ғ.д., профессор
Жақып Б. Ө. – филол. ғ.д., профессор
Ивона Массаки – профессор (Польша)
Кәрібаев Б. Б. – т.ғ.д., профессор
Кленова Т. В. – з.ғ.д., профессор (Самара)
Корконосенко С. Г. – с.ғ.д., профессор 
(Санкт-Петербург)
Қанжігітов Е. Қ. – вет. ғ.д. 
Құрманалиев К. А. – ф.ғ.д., профессор
Лопашенко Н. А. – з.ғ.д., проф. (Cаратов)
Мажейка Кипрас И. – МЕАТР академигі 
(Мәскеу)
Маткаримова Г.С. – з.ғ.д., профессор
Мельник Г.С. – с.ғ.д., профессор
Санкт-Петербург)
Миндагулов Ә.Х. – з.ғ.д., профессор
Омаров Б.Ж. – фил.ғ.д., профессор
Саданов А.Қ. – б.ғ.д., профессор
Сапиев О.С. – ҚР қоғам қайраткері
Сопыбеков А. – ҚР Жазушылар Одағының 
мүшесі, ақын
Старостин С.А. – з.ғ.д., проф. (Мәскеу) 
Сұлтанмұрат Е. – академик
Тоғжанов Е.Л. – з.ғ.к. 
Тойлыбаев Б.А. - п.ғ.д., профессор
Тұрғараев Б.Т. – з.ғ.д., профессор
Рүстемова Г.Р. – з.ғ.д., профессор
Шаукенова З.К. – ә.ғ.д., профессор
Усманов С.У. – т.ғ.д., профессор
Челадзе Г. – құқық докторы, әкімшілік 
бизнес докторы, профессор(Грузия)
Huu Thinh - Вьетнам Жазушылар Қауым-
дастығының Төрағасы (Вьетнам)

3
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Представительство редакция по СНГ:
Москва: доцент Мыктыбаев Т., моб. : +7-926-2190830
Рязань: проф. Зарипов З. С. моб. : +7-960-5726474
Краснодар: проф. В. П. Коняхин: моб. : +7-918-443 56 21
Киев: проф. Лиховая С. Я. моб. : +7 380674469485
Харьков: проф. Харченко В. Б, моб. : +7 380932339968
Ташкент: Абдурасулова К. Р., моб. : +7 998 909 63 92 51
Баку: тел. : (99412) 5962144; (99455) 715 63 99
Душанбе: проф. Бахриддинов С. Э., моб. : + 992907702120
Бішкек: проф.  Сыдыкова Л. Ч.,  моб. : + 996555753058
РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ:
Абдукаримов О.А. – общественный деятель 
Республики Казахстан
Абдрасилов Б.С. – д.б.н., профессор
Абдурасулова К.Р. – д.ю.н., проф. (Ташкент)
Байдельдинов Д.Л. – д.ю.н., профессор
Байдаулет И.О. – д.мед.н., профессор
Бектурганов Н.С. – д.х.н., академик НАН РК
Бисенов К.А. – д.т.н., профессор
Бишимбаев В.К. – д.т.н., академик НАН
Бурханов К.Н. – д.п.н., профессор
Букалерова Л.А. - д. ю. н., проф. (Москва)
Ведерникова О.Н. – д.ю.н., проф. (Москва)
Гаипов З.С. – д.п.н., профессор
Голик Ю.В. – д.ю.н., профессор (Москва)
Дулатбеков Н.О. – д.ю.н., профессор
Елешов Р. – д. с-х. н., академик НАН РК
Есим Г. – д.ф.н., академик НАН РК 
Елюбаев Ж.С. – д.ю.н., профессор
Журынов М.Ж. – академик, Президент НАН РК
Зарипов З.С. – д.ю.н., профессор (Рязань)
Идрисов Д.А. – д.т.н., профессор
Касымбеков М.Б. - д.полит.н., профессор
Қул-Мухаммед М.А. – д.ю.н., профессор
Комиссаров В.С. – д.ю.н., проф. (Москва)
Лебедев С.Я. – д.ю.н., профессор (Москва)
Лиховая С.Я. – д.ю.н., профессор (Киев)
Майлыбаев Б.А. – д.ю.н., профессор
Мацкевич И.М. – д.ю.н., профессор (Москва)
Мухамедиулы А. - д.ф.н., профессор
Мусаходжаева А.К. - профессор
Оразалин Н.М. – депутат Сената 
Парламента Республики Казахстан
Сагадиев К.А. – д.э.н., академик НАН РК
Сартаев С.С. – д.ю.н., академик НАН РК
Сарсембаев М.А. – д.ю.н., профессор
Султанов К.С. – д.пол.н., профессор
Сыдыков Е.Б. – д.и.н., профессор
Сматлаев Б.М. – д.ю.н., профессор
Рустемов Б.Т. – писатель, публицист
Турсынов С.Т. – д.э.н., профессор
Усманов А. – д.п.н., профессор
Шестаков Д.А. – д.ю.н., профессор, писатель
Харченко В.Б. – д.ю.н., профессор (Харьков)
РЕДАКЦИОННЫЙ СОВЕТ:
Абдиров Н.М. – д.ю.н., профессор
Агибаев А.Н. – д.ю.н., профессор
Аманбаев А.Т. – гос.советник юстиции 
3-класса
Айтжанов Б.Д. – д.вет.н., профессор
Абишев Т. Д. – к.ю.н. 
Абишев Х. А. – к.ю.н., профессор
Байменов А.М. – к.тех. н., профессор
Бишманов Б.М. – д.ю.н., профессор
Бектұрғанов Е.У. - депутат Мажилиса 
Парламента РК
Борбат А.В. - Заслуженный юрист РФ, к.ю.н. 
Джансараева Р.Е. – д.ю.н., профессор
Жакып Б.О. – д.фил.н., профессор
Ивона Массаки – профессор (Польша)
Карибаев Б.Б. – д.и.н., профессор
Кленова Т.В. – д.ю.н., профессор (Самара)
Корконосенко С.Г. – д. пол. н., профессор 
(Санкт-Петербург)
Канжигитов Е.К. – д.вет.н. 
Қурманалиев К.А. – д.ф.н., профессор
Лопашенко Н.А. – д.ю.н., проф. (Cаратов)
Мажейка Кипрас И. – академик МЕАТР 
(Москва)
Маткаримова Г.С. – д.ю.н., профессор
Мельник Г.С. – д.пол.н., профессор 
(Санкт-Петербург)
Миндагулов А.Х. – д.ю.н., профессор
Омаров Б.Ж. – д.фил.н., профессор
Саданов А.К. – д.б.н., профессор
Сапиев О.С. – общественный деятель РК 
Сопыбеков А. – член Союза писателей РК, 
поэт
Старостин С.А. – д.ю.н., профессор (Москва)
Султанмурат Е. – академик
Тоғжанов Е.Л. – к.ю.н. 
Тойлыбаев Б.А. - д.п.н., профессор
Тургараев Б.Т. –д.ю.н., профессор 
Рустемова Г.Р. – д.ю.н., профессор
Шаукенова З.К. – д.соц. н., профессор
Усманов С.У. – д.т.н., профессор
Челадзе Г. – доктор права, доктор бизнес 
админ., профессор (Грузия)
Huu Thinh - Председатель Ассоциации 
писателей во Вьетнаме (Вьетнам)

4
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
EDITORIAL BOARD:
Abdukarimov O.A. – public figure of the RK
Аbdrasylov B.S. – Dr. of biology, professor
Аbdurasulova K.R. – Dr. of Law, prof. (Tashkent)
Baideldinov D.L. – Dr. of Law, professor
Baidaulet I.O. – Dr. of medical science, prof. 
Bekturganov N.S. – academician of NAN RK
Bisenov К.А. – Dr. of technology, professor
Bishimbaev B.K. - Dr. of history, acad. NAS. RK
Burhanov К.N. – Dr. of polit., professor
Bukalerova L.A.  - Dr. of Law, prof. (Мoscow)
Vedernikova О.N. – Dr. of Law, prof (Мoscow)
Gayipov Z.S. – Dr. of political sciences, prof. 
Gollik Y.V. – Dr. of Law., Professor (Moscow)
Dulatbekov N.O. – Dr. of Law, professor
Eleshov R. – Dr. of agricultural sciences, acad. 
NAS RK
Esim G. – Dr. of Philology, acad. NAS RK
Elubaev G.S. - Dr. of Law, professor
Zhurinov M.Zh. – acad. NAS RK, President of 
NAS RK. 
Zaripov Z.S. – Dr. of Law, professor (Ryazan)
Udyrysov D.A. – Dr. of hisory, professor
Kasimbekov M.B. - Dr. of political sciences, prof. 
Kul-Muhammed M.A. – Dr. of Law, professor
Komissarov V.S. – Dr. of Law, prof. (Moscow)
Lebedov S.Y. – Dr. of Law, professor (Moscow)
Lihovaya S.Y. – Dr. of Law, professor (Kiev)
Mailybaev B.A. – Dr. of Law, professor
Matskevich I.M. – Dr. of Law, prof. (Moscow)
Mukhamediuly A. – Dr. of philosophy., prof. 
Musakhodzhayeva А.К - professor
Orazalin N.M. - Member of the Senate
Parliament of the Republic of Kazakhstan
Sagadiyev K.A. - Dr. of Economics, acad. NAS RK
Sartayev S.S. – Dr. of Law, acad. NAS. RK
Sarsembaev M.A. – Dr. of Law, professor
Sultanov K.S. – Dr. of political sciences, prof. 
Sydykov E.B. – Dr. of history, professor
Smatlaev Б.М.  - Dr. of Law, professor 
Rustemov B.T. – writer, publicist
Tursunov C.T. - Doctor of Economics, professor
Usmanov A. – Dr. of political sciences, professor
Shestakov D.A. – Dr. of Law, professor, writer
Harchenko B.V. – Dr. of Law, prof. (Harkov)
EDITORIAL COUNCIL:
Abdirov B.D. – Dr. of Law, professor
Agibaev A.N. – Dr. of Law, professor
Amanbaev A.N. – State counselor 
of Justice of 3-rd class
Aitganov B.D. – a doctor of betener 
sciences is a professor
Abishev T.D. – candidate of Law                        
Abishev H.A. – Dr. of Law, professor
Baimenov A.M. – candidate of tech, professor
Bishmanov B.M. – Dr. of Law, professor
Bekturganov E.U. – Member of the 
Parliament of Kazakhstan Majilis
Borbat A.V. – Deserved Lawyer of the 
Russian Federation, candidate of Law      
Jansaraeva R.E. – Dr. of Law, professor
Zhakyp B.U. – Dr. of philology, professor
Ivona Massaki – professor (Poland)
Karibaev B.B. – Dr. of hisroy, professor
Klenova T.V. – Dr. of Law, profes. (Samara)
Korkonosenko S.G. – Dr. of polit, professor 
(St.-Peterburg)
Kangigitov E.K. – a doctor of betener sciences
Kurmanaliev K.A. – Dr. of philology, prof. 
Loopachenko N.A. – Dr. of Law, prof. 
(Saratov)
Mazheika Kipras I. – acad. PANS (Moscow)
Matkarimova G.S. – Dr. of Law, professor
Melnik G.S. – Dr. of polit, professor
Mindagulov A.N. – Dr. of Law, professor
Omarov B.Zh. – Dr. of philology, professor
Sadanov A.K. – Dr. of biology, professor
Sapiev O.S. – The public figure of RK
Sopybekov A. - a member of the Writers’ 
Union of Kazakhstan, poet
Starostin S.A. – Dr. of Law, prof. (Moscow)
Sultanmurat E. – academic
Toqshanov E.L. – Dr. of Law, professor
Тоilybaev B.А. - Dr. of pedagog., professor
Turgaraev B.T. – Dr. of Law, professor
Rustemova G.R. – Dr. of Law, professor
Shaukenova Z.K. – Dr. of soc., professor
Usmanov S.U. – Dr. of history, professor
Cheladze G. – Dr. of Law, professor (Gruzia)
Huu Thinh - Chairman Vietnam Writer’s 
Association, poet (Vietnam) 

5
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Веб-сайт: www. nauka-zan. kz    
е-mail: nauka-zan@mail. ru; 
Журнал редакциясының мекен жайы:   
Астана қ., Алматы ауданы, Оңтүстік-Шығыс, оң жағалау,  Түлкібас көш., 49 үй 
Адрес редакции журнала: 
г. Астана, Алматинский район,  Юго-Восток, правая сторона, ул. Тулкибас, д. 49. 
Главный редактор: д. ю. н., профессор Алауханов Есберген Оразович +7 701 111 8828;
Научный редактор: к. ф. н., доцент Абдиева Роза Серикбаевна +7 701 33 234 07. 
«ҚАЗАҚСТАННЫҢ ҒЫЛЫМЫ МЕН ӨМІРІ» 
«НАУКА И ЖИЗНЬ КАЗАХСТАНА» 
«SCIENCE AND LIFE OF KAZAKHSTAN» 
Халықаралық ғылыми журналы (Мемлекеттік тіркеу: №9875-Ж 09. 02. 2009 ж. 
Халықаралық тіркеу: ISSN 2073 – 333Х, Париж, наурыз) 
2009 жылдан бастап жылына 6 рет шығады. 
Международный научно-популярный журнал 
(Гос. регистрация: №9875-Ж 09. 02. 2009, 
Международная регистрация: ISSN 2073 – 333Х, Париж, март 2009 г. ) 
Периодичность издания журнала выходит 6 раз в год. 
Ғылыми  еңбектің  негізгі  нәтижелерін  жариялау  үшін  Қазақстан  Республикасы  Білім 
және ғылым министрлігі білім және ғылым саласындағы бақылау Комитетінің 2012 жылғы 
10 шілдедегі №1082 бұйрығымен ғылыми баспалар тізіміне енгізілген. 
Журнал  индексті  ғылыми  дәйексөздер  қатарына  қосылады  және  ҚР  БҒМ  Білім  және 
ғылым  саласындағы  бақылау  жөніндегі  комитет  ұсынған  заңтану,  филология,  педагогика, 
философия,  өнертану,  экономика  және  жаратылыстану  ғылымдары  бойынша  басылымдар 
тізіміне кіреді. 
Автор мәліметтің нақтылығына, ресми құжаттардың сілтемелері мен басқа да деректердің 
дұрыстығына жауапты. Редакция мақалалар мазмұны мен жазылу стиліне жауап бермейді. 
Мақалада отандық авторлардың еңбектеріне міндетті түрде сілтеме берілу керек. 
Журналға мақаланы қазақ, орыс, ағылшын, неміс, француз, қытай, түрік, араб және ТМД 
халықтары тілдерінде жазуға болады. 
Приказом Комитета по контролю в сфере образования и науки МОН РК от «10 » июля 
2012 года № 1082 рекомендован для научных публикаций. 
Журнал включен в индекс научного цитирования (ИНЦ) и в список изданий, рекомен-
дованных Комитетом по контролю в сфере образования и науки МОН РК по специально-
стям:  юриспруденция,  филология,  педагогика,  философия,  искусствоведение,  экономика  и 
естественные науки. 
Ответственность за достоверность фактов и сведений, содержащихся в публикациях, несут 
авторы Редакция не несёт ответственности за содержание авторских материалов. 
В статье обязательно сопровождение ссылок на работы отечественных авторов. 
Статьи журнала принимаются на казахском, русском, английском, немецком, француз-
ском,  китайском,  турецком,  арабском  языках  и  могут  быть  написаны  на  языках  народов 
СНГ. 

6
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016

7
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Қазақстан Республикасы Әлеуметтік ғылымдары 
Академиясының Құрметті академигі, 
Жаратылыстану ғылымдары Академиясының мүшесі, 
Педагогика ғылымдарының докторы, 
Қожа  Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық 
Қазақ-Түрік университетінің профессоры 
Әбдіжәлил Әтиярұлы Усманов
01.04.1946 ж. Ташкент облысы, Төменгі Шыршық ауданы, Қаратөбе селосында педагог-
тар отбасында дүниеге келген.
01.09.1952– 1959 ж.ж. Мектеп оқушысы
09.1959–  09.1961 ж.ж. Шымкент обылысы, Киров ауданы Жамбыл атындағы орта мек-
тебінің  аға пионервожатый.
09.1961– 071965 ж. Түркістан педагогикалық училищесінің студенті.
08.1965– 11.1965 ж. Сырдария обылысы, Киров ауданы Ленин атындағы орта мектептің 
мұғалімі
11.1965–  09.1973  ж.  Сырдария  обылысы,  Жетісай  Қазақ  педагогикалық  училищесінде 
дене тәрбиесінің оқытушысы.
09.1973– 05.1977 ж. Шымкент обылысы Жетісай педучилищесінің оқытушысы.
05.1977– 08.1977 ж . Жетісай қаласы, педучилище директорының оқу-өндірістік жұмы-
сының орынбасары
08.1977– 02.1981 ж. Шымкент обылысы, Жетісай ауданы Тельман атындағы орта мектеп 
директоры.
02.1981–  01.1985  ж.  Жетісай  аудандық  партия  комитетінің  үгіт-насихат  бөлімі  меңге-
рушісінің орынбасары

8
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
01.1985  –  07.1987  ж.  Жетісай 
аудандық  партия  комитетінің 
жанындағы  партия  комиссия-
сының төрағасы
07.1987  –  05.1997  ж  Жетісай 
педучилищесінің директоры
05.1977 – 08.2009 ж Ғ.Мұрат-
баев  атындағы  Жетісай  гума-
нитарлық  колледжінің  дирек-
торы.
09.2009 – 01.2012 ж. Шымкент 
университетінің  профессоры, 
Қазақ этнопедагогикасы ғылыми-зерттеу институтының директоры 
01.2012 – о.у.д. Қожа Ахмет Ясауи атынағы Халықаралық Қазақ-Түрік университетінің 
профессоры.
1998 жылы «Жас оқытушысының кәсіби бейімделуінде басшының этикалық-педаго-
гикалық функциясы» (Қазақстандағы педколледждер мысалы негізінде) 13.00.08. Кәсі-
би білім берудің теориясы мен әдістемесі тақырыбында кандидаттық, 2006 жылы «Орта 
кәсіптік оқу орындарында мамандарды тәрбие жұмысына жұмылдырудағы коммуника-
тивтік басқаруды жетілдірудің педагогикалық негіздері» 13.00.08 – Кәсіби білім беру те-
ориясы мен әдістемесі атты докторлық диссертициясын қорғады. 20-ға жуық (оқулықта-
ры, оқу құралдары және монографиялары) 100 астам ғылыми мақалалары жарияланды, 
көптеген ғылыми-теориялық конференцияға қатысқан.
Еңбегі еленіп: Егеменді Қазақстанның 10  жылдығы медалімен (2001ж), «Қазақсатан 
Республикасы білім беру ісінің құрметті қызметкері», А.Г. Неболсин атындағы «Санкт 
Петербург» халықаралық сыйлықтың лауреаты, «Жаратылыстану ғылымдары Академи-
ясының  мүшесі»,  «Әлеуметтік  ғылымдар  Академиясының  Құрметті    Академигі»,  Ха-
лықаралық ғылымдар академиясының мүшесі, докторы», «Қазақстан Республикасы жур-
налисттер Одағының мүшесі», «Мақтаарал ауданының Құрметті азаматы» атақтарымен 
марапатталды, педагогика ғылымдарының докторы, профессор.

9
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Усманов Әбдіжәлил Әтиярұлы 
п.ғ.д., профессор
Арыстанбаева А.Т.
магистр-оқытушы, aliya7806@mail.ru
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ- түрік университеті
ҰЛТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫМЫЗ  БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ 
МАМАН ДАЯРЛАУДЫҢ - ҚАЙНАР КӨЗІ
Түйін. 
Білім беруде негізгі мақсатт - тек білімді, кәсіби мамандығын адам дайындауғана емес, ру-
хани дүниесі бай және әлеуметтік адамгершілігі зор, қоғамдық өмірдің барлық аясында ұлттық  құн-
дылықтарды түсінуге және дамытуға қабілеті тұлғаны қалыптастыру. 
Резюме.  Статья посвящена формированию конкурентноспособной личности на основе человеческих ценностей. 
Анализированы педтруды великих мыслителей посвященные формированные человеческих качеств. Опираясь на эти 
труды высказаны мысли о том, что формирование конкурентноспособной личности на прямую зависить от форми-
рования человеческих качеств у подростающего поколения.
Resume.  The article is devoted to formation of the competitive person on the basis of human values. Pedagogicalworks 
of great that devoted to formation of human qualities are analyzed. Using these works and the ideas that formation of the 
competitive person depends on formation of human qualities of rising generation.
ПЕДАГОГИКА
PEDAG O GY
Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. На-
зарбаев Қазақстан халқына жолдауында: «Әлемдік 
білім кеңістігіне толығымен кірігу білім беру жүй-
есіне халықаралық деңгейге көтеруді талап ететіні 
сөзсіз.  Ұлттық  бәсекелестік  қабілеті  бірінші  ке-
зекте  оның  білімділік  деңгейімен  анықталады» 
- деген болатын. Жолдауында бүгінгі қоғам, арды 
бағалайтын,  белсенді,  жоғары  моральды  әдепті 
және  рухани  байлығы  мол  адамдардан  тұруы  ке-
рек. «Қазақстанның бірігей халықтарының ұлтара-
лық және мәдениетаралық ынтымағы мен жетілуін 
қамтамасыз  ете  отырып,  қазақ  халқының  көп  ға-
сырлық  дәстүрлерін,  тілімен  мәдениетін  сақтай-
мыз  және  дамыта  түсеміз»  -  деуінде  үлкен  мән, 
мағына,  мазмұн  жатыр.  Халық  педагогикасының 
ұл мен қызды тәрбиелеудегі өзіндік ерекшеліктері, 
ереже-  қағидалары  мен  тілектері  айрықша  мәнге 
ие. «Адам ұрпағымен мың жасайды ұрпақ жалға-
сы – бала», «Отбасылық өмірге даярлау – баланы 
өмірге  және  қоғамдық  еңбекке  даярлау»,  «Бала-
лардың  адамгершілік  –  жыныстық  ерекшеліктері 
неғұрлым  ертерек,  табиғи  жолмен  анықталса, 
соғұрлым олардың жыныстық мінез-құлықтарын-
да  ауытқушылық  сирек  кездеседі»,  «Жеті-атаны 
білу- қаны таза, дені сау ұрпақ жалғасын ескеру», 
«Жетілген адам (Кемелденген адам), Сегіз қырлы, 
бір сырлы адам адамгершілік-жыныстық тәрбиенің 
нәтижесі».  Жас  ұрпақ  тәрбиесін  жүзеге  асырып, 
тұлғалық  көзқарасын  қалыптастыруды  халықтың 
ағартушылық  көзқарастарымен  бірге  ойшылдар  
Қорқыт  ата,  әл-Фараби,  Жүсіп  Баласағұн,  Қожа 
Ахмет  Ясауи  мен  ақын-жыраулардың  Асанқайғы, 
Жалкиіз,  Ақтамберді,  Бұқар  Жырау,  ғұлама  ағар-
тушылардың Шоқан, Ыбрай, Абай, Сұлтанмахмұт-
тардың  педагогикалық    идеяларының  да  ықпалы 
өте зор болды. Олардың педагогикалық идеялары 
халықтың адам тұлғасын қалыптастырудығы және 
жас  ұрпақты  адамгершілік,  еңбек,  ақыл-ой,  эсте-
тикалық,  музыкалық  тәрбие  берудегі  көзқараста-
рымен  тығыз  үндесті.  Еңбекте  халықтық  педаго-

10
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
гикалық көзқарастары өзара әрекеттестікке халық 
тарихындағы  кезеңдерге  сай  озық  педагогикалық 
идеялар арқылы танылды.
 
Ата-бабамыз  көшіп-қонып  жүріп-ақ,  ұр-
пақ қамын жеп, оның болашағына жеткілікті мән 
берген.  Соның  «Жеті  жарғыдан»  бастап  ата  салт, 
әдет-ғұрыпмыз  бұған  дейінгі  талай  ұрпақ  үшін 
теңдесі  жоқ,  тәрбиелік  маңызы  зор  адамгершілік 
кодексміз болды.
Ұзақ жылдар бойы төмендетіліп қағажу көріп 
келген  ұлт  мәдениетін,  өнерін,  бай  салт-дәстүрін 
бүгінгі  заман  талабына  сай  қайта  дәуірлетіп, 
жаңғыртуға,  сөйтіп,  жас  ұрпақты  саналы  азамат 
етіп  тәрбиелудің  қуатты  құралы  етуге  болатыны 
анық.
Халқымыздың  ғасырдан  ғасырға  қастерлеп 
келген құнды дәстүрлері өте көп. Оны бүгінгі ұр-
пақ қаншалықты біледі, қастерлейді, білмесе білу-
ге  ұмтыла  ма,  олар  ата  салтын  мақтан  тұта  ма? 
–  деген  сұраулар  әрбір  оқытушыны  ойландыруы 
сөзсіз. Адам болашағын шешетін де тәрбие екен-
дігі ежелден белгілі, көңілде жатталған ұлы түсінік 
болғанымен,  оны  педагогикалық-психологиялық 
тұрғыдан келгенде қалай жүргізу керек деген мәсе-
ле күн  тәртібінен түспейтіні ақиқат. Адам өмірінде 
тәрбие мәңгілік категория болса, оны ұйымдасты-
ру,  жүзеге  асыру  еш  уақытта  ескірмейтін,  қайта 
уақыт озған сайын жаңарып, әрбір кезеңнің өз та-
лабына лайық жетіліп отыратын үзіліссіз құбылыс 
деп түсінеміз. Демек, осы үдерісте жеке тұлғаның 
физиологиялық  және  психологиялық  даму  ерек-
шелігіне  жете  көңіл  бөлу  қажет  екенін  ғалымдар 
дәлелдей  отырып,  ұлттық  құндылықтар  негізінде 
жастарға тәрбие беру мәселесі қазіргі таңда өзекті 
болып отырғынын қатаң ескертеді.
Адам  құндылықтар  мәселесінің  психологи-
ялық аспектісі ұлы Абай шығармаларында көрініс 
тапқан, оның өлеңдері мен қара сөздеріне  үңілер 
болсақ, тереңнен талғап айтар психологиялық пай-
ымдаулар ұшан-теңіз, оларды білім беру саласын-
да орынды пайдалана білуіміз керек.
Ұлы Абай оқушылардың білімін қалыптасты-
руға зор ықпал ететін, зейін мәселесін терең зерт-
теген.  Ол  баланың    есте  сақтау,  зейін  қабілетінің 
күшті  болуының  төрт  түрлі  жолын  отыз  бірінші 
сөзінде ашып көрсетеді. Адам ерік-қайраттың адам 
өмірінде  алатын  орнына  ерекше  мән  берген,  әр-
кімнің өзін-өзі билеуі, өзінің мінез-құлқын басқа-
руы, мақсатқа жету жолындағы кедергілерді жеңуі 
–  бәрі  де  ерік  қызметінің  нәтижесі.  Сондықтан 
ол былай кеңес береді: егер де есті кісілердің қа-
тарында болғың келсе, күніне бір мәрте, болмаса 
жұмасына бір, ең болмаса айына бір өзіңнен өзің 
есеп ал. Өмірді қалай өткіздің, не білімге, не дү-
ниеге жағымды не қылық жасадың? Бұл даналық 
ой толғауларын білім мазмұны мен білімге қойы-
латын  талаптарды  іріктеуде  басшылыққа  алатын 
қағидаларды  талдауда  қолдануға  болады.  Абай 
адамтану әлемінде еңбек ролін биікке қойды. Әй-
гілі «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде бес асыл 
іс (талап, еңбек, ой, қанағат, рахым) Абайдың үл-
кен өмірлік бағдарламасы. Бұл бағдарлама жеткін-
шектердің  өмірлік  бағдарламасын  құруына  үлгі 
боларлық бағалы дүние.
Қазіргі педагогика ғылымы  тәрбие саласын-
дағы басым міндеттерінің бірі ретінде жас ұрпақты 
ғасырлар  бойы  жинақталған  халық  даналығының 
жалпыадамзаттық  құндылықтарын  меңгерту  не-
гізінде  тәрбиелеу  қажеттігін  дәлелдеп  отыр.  Осы 
мақсатты  жүзеге  асыруда  халқымыздың  әлеумет-
тік –экономикалық, рухани болмысында көптеген 
түбегейлі  өзгерістер  мен  жаңғырулар  ескеріліп, 
соның  нәтижесінде  жаңа  дүниетаным  мен  өмірге 
деген  жаңа  көзқарастар,  ұлттық  рухани  болмы-
сында  өзіндік  ерекшеліктері  бар  өмір  ағымынан 
туындаған құндылықтар жүйесі қалыптасуда. Осы 
құндылықтардың  түп  негізі  адамдар  санасында 
ғасырлар бойы қалыптасқан, ұлттық мәдени мұра-
лардан бастау алады.
Демек,  білім  беру  жүйесіндегі  ұлттық  мәде-
ни мұра деп отырғанымыз Қазақстан Республика-
сының  тәуелсіздігі  мен  егемендігі  үшін  ғасырлар 
бойы  күрескен  қазақ  халқын  әлемге  ұлт  ретінде 
танытатын  құндылықтар  жүйесі.  Қазақ  халқым-
ның ұлт  ретінде сақталуы, ұрпақ сабақтастығына 
ұлттық үрдісте жалғастыруды – өзекті мәселе. Ал 
ұлтқа  қажетті  білім  мен  тәрбиені  бойына  толық 
сіңірген ұрпақ қана тәрбие мен білімді меңгеруге 
ұмтылуға тиіс. Сондықтан білім беру мәселесінде 
бірінші кезекте оқушы жастарға ұлттық тәрбие бе-
руде тәлім-тәрбие мүмкіндіктерін айқындау қажет-
тілігі туындайды.
Тәрбие – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, 
іріктеп алған озық тәжірбиесі мен ізгі қасиеттерін 
жас ұрпақтың бойына сіңіру, өмірге деген көзқара-
сын және соған сай мінез – құлқын қалыптастыру 
үшін мақсатты ықпалда жүзеге асатын іс-әрекет.
Мектеп  барлық  кезде  өскелең  ұрпағының 
елін, халқын, туған жерін сүю және қорғау сезім-
дерін дарытып және дамытып келеді. Әсіресе, жас 
ұрпақты тәрбиелеу мәселесі барлық кезеңде қоғам 
мен мемлекеттің назарынан тыс болмаған. Ал бү-
гінгі таңда жаңа әлемдегі жаңа Қазақстанға айналу, 
жаңарту  үдерісі  қоғамымыздың  барлық  саласын-
да  соның  ішінде  білім  беру  саласында  жүргізілуі 
әлемдік  деңгейге  сай  дамуды  талап  етіді.  Сон-
дықтан да әдептілік, имандылық, мейрімділік, қай-
рымдылық, ізеттілік, қонақжайлық құндылықтары 
қалыптасқан  халқымыздың  осы  асыл  абыройлы 
қасиеттерін  жас  ұрпақтың  ақыл-парасатына  азық 
ете  білу  үшін,  әрбір  тәрбиеші,  ұстаз  халық  педа-
гогикасын,  сан  ғасырларда  қалыптасқан  салт-
дәстүрді, әдет-ғұрыптарды жан-жақты терең білу-
мен қатар өзінің бойына адамдық құндылықтарды 
бойына  сіңірген,  тарихи  мәдениеті  дамыған  адам 
болуы шарт.

11
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
Сондықтан  да  қазіргі  оқу-тәрбиесінде  сарап-
тай  және  дұрыс  шешім  қабылдай  алатын  және 
оларға жауапты болатын тұлғаның тәрбиесі қажет, 
яғни,  оқу-тәрбие  жұмыстарында  жаңа  шешімдер 
іздеу, көптеген ұстанымдарды қайта қарау керек.
Тәрбие мен оқыту үдерісінде мұғалім жұмы-
сының табысты болуы көбінесе, баланың ішкі жан 
дүниесіне  терең байлауға, олардың мінез-құлықта-
рын түсінуге, жас және дербес еркешеліктерін білу-
ге,  оқушылардың  тұлғасын  дамытуға  әсер  ететін 
әдіс-тәсілдер  және  тәрбие  мен  оқыту  үдерістерін 
ұйымдастыратын  формаларға  байланысты.  Адам 
ресурстарын  дамытуға  оқушылардың  интелекту-
алдық әлеуметін қалыптастыра білім беруде жалпы 
адамзаттық құндылықтарға басым бағыт берумен 
қатар, педагогика, психология, физиология, мәде-
ниеттану  т.б.  ғылмдармен  бірге  ұлттық  әлемдік 
құндылықтардан  да  тағылым  алады.  Сондықтан 
да  мұғалімнің басты мақсаты әр білім алушының  
азамат  ретінде  сезінуіне  ықпал  етіп,  өзін  толық 
іске асыруына, өзінің әлеуметтік ролі мен өмірлік 
мұратының мәнін ұғынуына, интелектуалдық әле-
уметін көтеруге және әрбір жеке тұлғаның өзіндік 
ішкі мүмкіндіктерін  толық пайдалана білуге үйре-
ту болып табылады. Бұл мақсат өскелең ұрпақтың 
тарихи-мәдени білім мен тәрбиесінде, ұлттық құн-
дылықтардың үйлесімді жинақталумен ерекшеле-
неді әрі олардың физикалық, психикалық, рухани, 
әлеуметтік,  шығармашылық  өсуі  тұрғысынан  үй-
лесімділікке    қол  жеткізу  қабілеттерін  дамытады 
және  балалардың  өмірден өз орнын табуы үшін өз 
бойындағы табиғи дарыны мен  қабілетінің ашыла 
түсуіне  көмектеседі  зерттеу  қортындылары  көр-
сетіп  отырғандай  көптеген  ғалымдардың  еңбек-
теріне сүйенсек осы асыл мұраларды, жалпыадам-
заттық  құндылықтарды  ұрпақ  бойына  дарытып, 
білім беру ұйымдарынан бастау алған интелекту-
алдық  даму  дәрежесіне  жеткізу  білім  алушылар-
дың  интелектуалдық  әлеуетін  қалыптастыру  мен 
тікелей  байланысты  екенін  байқауға  болады.  Ал 
ұлттық құндылықтарды қоғамның барлық саласы-
на тәрбие ретінде енгізген сайын егемен еліміздің 
ертеңі  айқын,  болашағы  жарқын  болары  сөзсіз. 
Жеке тұлғаны тәрбиелеп дамыту мәселесімен ай-
налысып  жүрген  ғалымдардың  пікірінше,  тұлға 
жеке адамның мақсатының орындалуы ғана емес; 
оның ерік-жігерінің іске асуы, яғни өзі жөніндегі 
ойын,  еркін  іске  асырудың  дайындығы  және  оны 
іске асырудың нәтижесі, көрінісі.
Жеке  тұлғаның ерекшелігі дегеніміз- ол өзіне 
және  мінез-құлқындағы  іс-әрекетіндегі,  көзқара-
сындағы ерекшелігімен дараланады. Жеке тұлғаға 
тән  қасиет,  ақыл,  ес,  яғни  өмірді  сана-сезім  өл-
шемімен қарап бағалауға бейім тұру.
Білім  беруде  негізгі  мақсатт-ттек  білімді, 
кәсіби  мамандығын  адам  дайындауғана  емес,  ру-
хани  дүниесі  бай  және  әлеуметтік  адамгершілі-
гі  зор,  қоғамдық  өмірдің  барлық  аясында  ұлттық  
құндылықтарды  түсінуге  және  дамытуға  қабілеті 
тұлғаны қалыптастыру. Адам мен дүниенің арақа-
тынасын,  адамның  өзін-өзі  тануын,  сөйтіп  өзін 
басқаға  танытуын,  тұлғаның  өмірдегі  орнымен 
ролін  әлеуметтік    және  этикалық  тұрғыдан  жан-
жақты зерделеуге айрықша мән беру қазақ педаго-
гикасының  ерекше  сипаты  болып  табылады.  Бұл 
тұрғыдан  келгенде,  қазақ  педагогикасы  –  шығы-
стық  педагогикадағы,  ең  алдымен,  толық,  рухани 
жағынан жетілген адам болу рухын қастерлеу мен 
зерделеу дәстүрін жалғастыра отырып, оны өзіндік 
мазмұнмен  байытқан  педагогика  болып  табыла-
ды. Қазақ педагогика ғылымның шоқжұлдыздары 
әл-Фараби,  Ж.Баласағұн,  М.Қашқариден  баста-
лып,  олардың  бай  мұрасы  педагогика  ғылымын-
дағы ұлттық тарихымыздың бастау көздері болып 
табылатындығын айтуға болады. 
Рухани-адамгершілік  білім  нәрімен  сусын-
даған әр адам өзін, өзі арқылы өзгені тануда мей-
рімді,  қайрымды,  кешірімді,  ақыл-ойы  толысқан, 
бойында  «ұят»,  «ар»,  «намыс»  секілді  қасиетті 
ұғымдардың қалыптасуымен ізгі қоғам құруға қа-
тыса алады.
Қазіргі  педагогикадағы  тәрбие  теориясы-
ның  мазмұндық-құрлымдық  жүйесіне  сәйкес 
Әл-Фарабидің  тәрбие  тұжырымдамасы  бойынша: 
адамдарды  қосатын,  байланыстыратын  дәнекер, 
тұтқа-адамгершілік  болып  табылады,  адамдар 
адамзат  тегіне  жататын  болғандықтан,  өзара  бей-
бітшілік,  татулық    аяқтауы  ләзім,  адамдар  жақсы 
мінез-құлық  пен  ақыл-парасатқа  ие  болған  кезде 
міндетті  түрде  бақытқа  жетеді,  шын  мәнінде  қа-
стерлі, қайрымды, инабатты болады.
Жалпы  қазақ  халқының  ақыл-ой  қабілетілігі 
жөнінде халқымыздың шоқ жұлдызы Ш.Уәлихано-
втың пікірі жоғары болды, ол халқымыздың ақыл-
ой жүйріктілігімен, таң қаларлық көңілшектігімен 
ерекшелеленетіндігін  айтады.  Ол  тәрбиеге  үлкен 
маңыз  бере  отырып,  адам  қабілетінің  дамуына 
оның табиғи бейімділігінің мәні зор деп есептеді. 
Сонымен,  қазақ  ағартушылары  қабілеттілікті  туа 
бітетін  қасиет  екенін  мойындай  келе  адами  құн-
дылықтардың негізі болатын адам қабілеттілігінің 
дамуына білім мен тәрбиенің, еңбектің, қоршаған 
ортаның зор ықпалының  бар екенін айтады.
Ж.Аймауытовтың ойынша, әрбір аданың бел-
гілі  бір  мамандыққа  деген  туа  біткен  бейімділігі 
бар, сондықтан адам өзінің табиғатына тән қызмет-
пен айналасқаны тиімді болады. Бұл ойды, қазіргі 
әлемдегі қаржы дағдарысының кезінде орын алып 
отырған  жұмыссыздық  жағдайында  адамдардың 
екінші мамандық игеруге мәжбүр болып отырған 
кезінде де қатаң ескеруі қажет деуге болады. Де-
мек, жеткіншектерді болашақта нағыз маман етіп 
қалыптастырған  жағдайда  ғана  біз  адами  ресур-
старды жетілдірдік деп айта аламыз.
Қазіргі өзгермелі дүние жағдайында адамның 
мәні  мен  әлеуметтік  ролі  жаңа  сипатқа  ие  болып 

12
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016
отыр.  Соған  сай  рухани  құндылықтар  әлемі  де 
түбегейлі  жаңарып,  адамның  ақыл  ой  қуаты  мен 
интелетуалдық  әлеуетін  қалыптастыруда  білімнің 
маңызы  туралы  қағидалары  түбірімен  өзгереді. 
Сондықтан  жалпы  білім  беретін  мектеп  қабырға-
сындағы әрбір білім алушыны дара тұлға ретінде 
жетілдіруге оның шығармашылық қабілеттерін құ-
зыреттілік тұрғыда дамыта отырып нағыз ел азама-
ты  етіп  тәрбиелеу  бүгінгі  күннің  кезек  күттірмес 
мәселесі.
   
Әдебиеттер
1. Әл-Фараби. Әеуметтік этикалық трактаттар –Алматы, 1975.-5-28 б.
2. Аганина Қ.Ж. Экономикалық білім берудің бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеудің ролі. Халықаралық ғылы-
ми-практикалық конференция 12-13 сәуір, 2005 ж.
3. Сарыбасова Қ.А. Әл-Фарабидің адамгершілік тәрбие туралы идеяларын іске асыру.  ҚазҰУ хабаршысы. Педа-
гогикалық ғылымдар сериясы.-207.-№2 (21)
4. У.Жарықбаев, С. Пошаев. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. І том. Рауан, 1994.-310 б.
5. Б.Көбеев. Қазақ менталитеті кеше бүгін ертең. Алматы: Ғылым, 1999.-200 б.

13
_______________________________________________________________________
Қазақстанның ғылымы мен өмірі – Наука и жизнь Казахстана                                                           
Science and life of Kazakhstan. №2/2 (37). 2016