2 (17) • 2010 1 Караганда 2010

ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
102
тың қаражаты осылайша желге ұшқан. Бұл бер
жағы ғана секілді, қаза  берсең бата бересің.  Эк-
спортты  дамытуда  басты  рөл  атқаруы  тиіс
"KAZNEX" АҚ да соңғы бес жыл көлемінде шы-
ғыннан  көз  ашпай  келеді.  Бюджет  қаражатын
мақсатсыз  жұмсау  ауруы  бұл  компанияны  да
айналып  өтпеген.
Мемлекеттік қаражатты қалай болса солай,
тиімсіз  пайдалану  жаман  әдетке  айналып  ба-
рады.  Елбасы  ағымдағы  жылғы  жолдауында
алдағы  уақытта  өңдеуші  кәсіпорындардағы
еңбек өнімділігін 2 есеге,  ал ауыл  шаруашылы-
ғында  кем  дегенде  4  есеге  дейін  арттыру
міндетін  жүктеді,  инновациялық  белсенді
кәсіпорындар  үлесі  4-тен 20  пайызға  дейін  өсуі
тиістігін  айтты.  Алайда,  бүгінгі  даму  институт-
тарының  әрекеттеріне  қарасақ,  бұлардан  инду-
стриялық-инновациялық  дамуға  әсер  етеді  деп
үміттену  бекер  секілді.  Жоғарыда  көрсетілген
фактілердің  барлығы,  нақты  үйлестіру
жүйесінің  жоқтығын,  жобаларды  жүргізуге
қатысты  және  ұлттық  институттардың  қызметі-
не  мониторинг  пен  бақылаудың  болмағанын
білдіреді.  Мемлекеттің  қатысуындағы  акцио-
нерлік  қоғамдардың  жарғылық  капиталын  ар-
ттыруға бөлінген бюджет  қаражаттарын пайда-
лану  саласында  заңнаманың  жетілмегенін
көрсетеді.
Расында,  индустриялық-инновациялық
даму  бағдарламасы  үлкен  күшпен  ғана  жүзеге
асады.  Бюджеттен  бөлінетін  қаражат  даму  ин-
ституттарымен дәл осылай жұмсалса, оның пай-
дасы  да  шамалы  болуы  мүмкін.    Ендеше,  мем-
лекеттік  активтерді  басқару  жүйесін  қатайтуға
күш  салу  кезек  күттірмейтін  шараға  айналып
отыр.  Тәуекелге  бел  буғандай  болып,  экономи-
калық  тиімсіз  шешімдер  қабылдаудың  алдын
алу қажет. Бюджет қаражатын жұмсаумен бай-
ланысты  қаржылық  заңнаманы  бұзғандығы
үшін  басшылардың  жауапкершілігі  күшейті-
ле  түскені  абзал.  Ең  бастысы  даму  институтта-
ры  өз  мақсаттарынан  ауытқымағаны  жөн  [9].
Әдебиеттер:
1 Қазақстан  Республикасының  Президенті
Нұрсұлтан  Әбішұлы  Назарбаевтың  Қазақстан
халқына жолдауы "Жаңа онжылдық - жаңа эко-
номикалық  өрлеу  -  Қазақстанның  жаңа
мүмкіндіктері".  Астана,  2010
2 www.vecher.kz,  08  Jan  2009
3 Еділбаев  Р.  Қазақстанның  индустриялы-
инновациалық  бағыты  -  дағдарыстан  шығудың
еуразиялық  рецепті.  АСТАНА.  26  мамыр.
BNews.kz
4 www.e-shymkent.kz/kaz/sites/education
5 Даму  институттары.  http://e.gov.kz/wps/
portal
6 Институты  развития  //50.kz  индустрия-
лық-инновациялық  Қазақстан  №2  (8)  2009  г.
7 Perroux  F.  Economic  space:  theory  and
applications  //  Quarterly  Journal  of  Economics,
Vol.  64,  1950. -  PP.  89-104.
8 Горшков  В.В.,  Кретова  Е.А.  Инновацион-
ные риски. - СПб, 1996.
9 Қазақстан  даму  банкі  мемлекеттің  инвес-
тициялық қызметінің тиімділігін арттыруды әрі
қарай  жалғастырады  -  Есқалиев  Ғ.,  АСТАНА.
Сәуірдің  22-сі.  ҚазАқпарат/  Ернұр  Ақанбай.  /
thenews.kz/  2010/04/22/334703.html
Соңғы  жылдары  дүниежүзілік  экономика-
лық  даму  процесіндегі  ғылым  мен  инновация-
ның  ролін  ұғынуға  қызығушылықтың  жаңа
өрлеуі аталып өтті. Бұл көптеген себептерге бай-
ланысты, оның ішінде жекелеген елдердегі эко-
номикалық  өсім  қадамдарының  теңсіздігін,
ғылыми  өнім  нарықтарында бәсекелестіктің  ас-
қынуын, бюджеттік дефицитті, мүмкін, атап өту
керек.
ҚР  Президенті  Н.Назарбаевтің  халыққа
жолдауындағы  "Жоғары  технологияларды  ен-
гізуге  және  инновацияны  қолдауға  бағытталғ-
ан  біркелкі  мемлекеттік  стратегияны  жүргізу"
және  "ақылды  экономика"  негіздерін  құру"  ба-
ғыттары  [1]  әртараптандыру,  инфрақұрылым-
дық  даму  және  жоғары  технологиялық  индуст-
рияның  негізін  құру  арқылы  Қазақстан  эконо-
микасының  өсуін  және  тұрақтылығын  басқару
УДК  340.11:001.895
МЕМЛЕКЕТТІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫҢ НОРМАТИВТІ-
ҚҰҚЫҚТЫҚ НЕГІЗІ МЕН ДАМУ ИНСТИТУТТАРЫ
КОКЕНОВА Г. Т., Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті ізденушісі
негізінде,  Қазақстанда  ғылыми  сыйымды  сала-
ларды  дамытуға  арналған.  Сонымен  бірге,  ке-
зекті 2010 ж. халыққа жолдауында Елбасы Н.На-
зарбаев  осы  айтқандарының  нәтижесі  ретінде
"2015 жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе
толыққанды  жұмыс  істеп,  2020  жылға  қарай
елде  енгізілетін  талдаулар,  патенттер  мен  дай-
ын  технологиялар  түрінде  өз  нәтижелерін  бе-
руге  тиіс"  [2].  Бұл  жоспарларды  жүзеге  асыру
тек қана ұлттық инновациялық жүйенің толық-
қанды қатысушысы ретінде білім беру ұйымда-
ры өздерінің инновациялық әлеуеттерін қалып-
тастырып одан әрі дамытуымен және ғылым мен
экономиканың  арасындағы  инновациялық  дел-
дал  қызметін  жетілдіруімен  тығыз  байланыс-
ты.
Әлемдік  тәжірибе  көрсеткендей,  тұрақты
экономикалық  өсу,  қазіргі  заманғы  ғылыми-

2 (17) • 2010
10 3
техникалық  жетістіктерді  белсенді  қолданған-
да  ғана,  тек инновациялық негізде  қол жеткізу-
ге  болады.  Тек  осы  жағдайда  ғана  өсудің  жоға-
рғы  сапасына,  ресурс  сақтауға,  өндірістің  тиім-
ділігіне,  ішкі  және  әлемдік  нарыққа  бәсекеге
қабілетті  өнім  шығару  мүмкіндігі  жүзеге  асы-
рылады.  Алайда,  отандық  инновациялық  бел-
сенді  кәсіпорындардың  саны  көп  емес  және  ол
азайып  келеді.  Елде  лицензияларды,  патент-
терді  және  басқа  да  интелектуалды  меншік
объектілерін  қорғайтын    басқа  да  құқықтық
құралдарды  пайдаланатын  жаңа  техника
үлгілері  аз құрылады.  Сонымен  қатар, айта  ке-
тетін жайт, бұл объектілердің көбі өндірісте қол-
даныс  таппайды,  моралдық  жағынан  тозады
және  құнсызданады.
Берілген  контекстт  инновациялық  өнімнің
дүниежүзілік  нарығында  бәсекелестіктің  күше-
юіне  байланысты  айқын  қадамдар  байқалып
отыр. Осыған байланысты, біріншіден, кәсіпкер-
лер  шығындарының  көп  бөлігі  өнеркәсіптік
өнім  саласынан  жаңа  технологиялар  мен
өнімдерді  модельдеу,  жетілдіру  және  зерттеу-
лер  саласына  ауысып  отыр.  Екіншіден,  фирма-
ның  дүниежүзілік  шаруашылық  нарықтық  по-
зицияларын  қамтамасыз  ету  үшін  зияткерлік
мүлік  обьектілерін  құқықтық  қорғау  маңызды-
лығы  кенет  арта түсті.  Бұл  жағдайда  Қазақстан
жаңа  инновациялық  технологияларды  енді
қабылдап  жатқан  технологиялық  қалып  қойғ-
ан  елге  айналу  мүмкін  [3].
Мемлекеттік инновациялық саясат приори-
теттерінін  таңдау терең  кезделген стратегиялық
тұжырымдаудан  қажет  етеді.  Өйткені  кез  кел-
ген  қателік  үлкен  шығатын  дағдарысқа  алып
шешуі  мүмкін.  Сондықтан  бірден  ғылым  мен
технологиялық  даму  деңгейін  ескеру  онсыз  да
қаражаттарын  псевдо  инновацияларды  қол-
дауға  сол  арқылы  елдің  технологиялық  артта
қалуын және өнімнің төмен бәсеке қаблеттілігін
жою  мүмкіндігін  жүзеге  аспайды,  сонымен
бірге  мемлекеттік  қолдау  бағытын  әлі  уақыты
келмеген  жылдар  бойы  қайтарылмайтын  өнер
табыстар  мемлекеттік  технологияға  да  кездеу-
ге  болмайды.
Әрбір  елдің  экономикасы  оның  құрылы
мен  қажеттіліктері  және  ғылыми  потенциялы
қайталанбайтын  алдан  ерекшеленеді.  Осыған
орай  ҒТ  саясаты  сол  елдің  айрықша  жағдайла-
рына  бейімдеу  қажет.  Ортаға  енгізілу
қажеттілігін  жан-жақты  талдап  сарапталған
жөн.  Сондықтан  нарықтық  экономикалық
қазіргі  даму  денгейін  ескере  отырып  және
әлемдік  экономикадағы  жағамдану  әдістеріне
сай,  ендігі  инновация  белсендікті  көтеруге  ба-
ғытталған.  Мемлекеттік  инновация  сол  сәттің
жүйесі  немесе  приоритетіне бағытталу  керек.
1)  Ғылыми  сыйымды  өндірістерді  дамыту
мақсатында  мемлекеттік  мақсатты  бағдарлама-
лар арқылы толық және ғылым дамуының при-
оритетті  қаржынландыруды  жалғастыру.
2)  Кәсіпкердің  оның  ішінде  шағын  және
инновацилық жобаларын жүйеге асыруға және
кедендік  жеңілдіктермен  сондықтан  несилер
беру  арқылы  жалама  қолдау  көрсету.
3)  Инновациялық  іс-әрекеттігі  ақпараттық
және  инфрақұрылымдық  қамсыздандыруын
жетілдіру  сонымен  бірге  жоғары  білікті  кадр-
лармен инновациялық менеджерлерлердің сан-
дарын  арттыруда.
4)  Әлемдік  тәжірибиелермен  және  мемле-
кеттік  үлесті  қатысуымен  инновациялы  жоба-
ларды  венчурлік  қаржыландырудың  жиесін
дамыту.
5)  Мемлекеттік  қолдауға  прииорететті
ғылыми сыйымды жобаларды қаржыландыруға
отандық және шетелдік қаржылық институттар-
ды  тарту.
Мемлекеттік инновациялық саясаттың нор-
мативтік  құқықтық  және  бағдарламалық  база-
сы  анықталу  мен  кешенін  жүзеге  асырудың
негізін  құрайды.  Осыған  орай  келесі  құжаттар
мемлекеттік  инновациялық  саясаттың  қазіргі
таңдағы  мәселелерін  шешуге  бағытталған:
1)  ҚР  инновация  іс-әрекетті  мемлекеттік
қолдау  жөніндегі заңы 2006ж. 26 наурыздан [4].
2)  ҚР  2003-2015ж.  аралығында  индустриял-
ды  инновациялық  даму  стратегиясы  [5].
3)  ҚР  2003-2015ж.  аралығында  ұлттық  ин-
новация жүйені қалыптастыру және дамыту бағ-
дарламасы  [6].
Қазақстан  Республикасындағы  инновация
іс-әрекеттің  құқықтық  экономикалық  негіздері
мен  ынталандыру  шараларын  және  оны  мем-
лекеттік  қолдаудын  механизмдерін  тағайын-
дайды.  Заңда  инновациялық  іс-әрекетті  және
оны  мемлекеттік  қолдаудың  мақсаттары  мен
принциптерін анықтайды. Соған сәйкес мемле-
кеттік қолдаудын мақсаты инновациялық іс-әре-
кеттерін  мемлекеттік  қолдауын  негізгі  прин-
циптері:
1)Инновациялық  іс-әрекетті  жүзеге  асыру-
да  ұлттық  мүдделерді  сақтау.
2)Ұлттық экономиканың бәсеке қажеттілігін
арттыру  үшін  және  ұлттық  қауіпсізділікті  қам-
тамасыз  ету  үшін  инновация  іс-әрекеттің  при-
оритеттігі.
3)Мемлекеттік  қолдауды  алуда  инновация
іс-әрекеттің  субъектілерінің  тендігі.
4)Инновациялық іс-әрекетт субъектілерімен
меншіктік  қолдауын  экономикалық  тиімділігін
және  нәтижелігін қамтамасыз  ету.
5)Несиеліндік  және  жүйелік  негізінде  ин-
новация  іс-әрекетті  ұйымдастыру  мақсатында
6)Инновация  іс-әрекетті  жоғарғы  білікті
мамандармен  қамтамасыз  ету  қарастырылған.
Заңның  4-ші  бабы  инновациялық  іс-әре-
кетті  мемлекеттік  қолдауын  негізгі  бағыттарын
қарастырады.  Олар:
1)ұйымдастырушы  және  экономикалық
жағдайларды  жасаумен  оның  ішінде  мемле-
кеттік  инновация  саясатты  жүзеге  асыру  үшін
инвестиция  тартуды  қамтамасыз  ету  арқылы,
инновация  іс-әрекетті  айналандыру.
2)Инновация  дамудың  приоритеттерін
3)Инновациялық инфрақұрылымды қалып-
тастыру және дамыту.
4)Инновациялық  жасауда  және  енгізуде

ВЕСТНИК КЭУ: ЭКОНОМИКА, ФИЛОСОФИЯ, ПЕДАГОГИКА, ЮРИСПРУДЕНЦИЯ
104
мемлекеттің  катысуыда.
5)Отандық  инновация  сыртқы  нарыққа
шығару
6)Инновациялық  іс-әрекетті  аумағында
оның  ішінде  технологиялық  трансферттіңқоса
қызметтілікті  дамыту.
Заңның  4-ші  бабы  инновациялық  іс-әре-
кетті  мемлекеттік  қолдауың  формаларына  ар-
налған.  Олар:
1)Инновациялық іс-әрекетті арнайы субъек-
тілерінің  құрылуына  қатысу.
2)Мемлекеттік  даму  институттарын  ұйым-
дастыру  олардың  іс-әрекеттерін  іс-әрекеттерін
координациялау  және  ары  қарай  дамыту.
3)Бюджеттік  қаражаттың  есебімен  иннова-
циялық  жобаларды жүзеге асыру.
4)ҚР бюджеттік заңдылығына сәйкес иннов-
циялық  грантар  беру.
5)Инновациялық  іс-әрекетті  мамандармен
қамтамасыз  етуді  ұйымдастыру  оның  ішінде
инновациялық  менеджмент  негіздерін  үйрету.
6)Инновациялық  іс-әрекет  аумағында  мем-
лекеттік  саясатты  жүзеге  асыру  үшін  инвести-
ция  тартудын  ұйымдастырушылық  құқықтық
және  экономикалық  жағдайларын  жасау.
ҚР  2003-2015ж.  аралығында  индустриялды
инновациялық даму Стратегиясы индустриядан
кейiнгi  дамудың  перспективалы  бағыттарында
ғылыми-техникалық,  инновациялық  және
өндiрiстiк  әлеуеттi  ұлғайтуға  бағытталған,  ол
болашақта  қағидатты  бәсекелестiк  артықшы-
лықтарды  алуға  жәрдемдесуге  тиiс.
Негiзгi  бағыттар  мыналар  болуы  тиiс:
1.  Жоғары технологиялы өндiрiстер қалып-
тастыруға,  оның  iшiнде  шетелдiк  те,  салаара-
лық  та  технологиялар  трансфертiнiң  тиiмдi
жүйесiн  жасауға  жәрдемдесу.
2.  Жоғары  ғылыми-технологиялық  әлеуетi
бар  ғылыми-техникалық  және  өнеркәсiптiк
ұйымдар мен кәсiпорындар желiсi бар қалалар-
да қазiргi заманғы ғылыми және инновациялық
инфрақұрылымды жасап, оның қазiргi заманғы
элементтерiнiң қызметiн (технопарктер, ұлттық
ғылыми  орталықтар,  ғылыми-технологиялық
аймақтар және c.c.)  қолдау.
3.  Индустриядан  кейiнгi  экономика  тұрғы-
сынан  алғанда  озық  салаларды  дамытуда
қазiргi  ғылыми-техникалық  әлеует  салаларын
пайдалану.
Қазақстан  қазiрдiң  өзiнде  мына  салалар-
дағы әзiрлемелер негiзiнде ғылымды көп қажет
ететiн  өндiрiстердi  дамыту  үшiн  белгiлi  бiр
ғылыми  базаға ие,  оның  iшiнде:
биотехнологиялар  (ауыл  шаруашылығы
дақылдарының жаңа сорттары  мен  жануарлар-
дың  генотиптерi,  бактериялар  штамдары  және
басқалары);
ядролық  технологиялар;
ғарыштық  технологиялар;
жаңа  материалдар,  химиялық  өнiмдер
және  басқаларды  жасау.
Қазiргi  заманғы  ғылыми-техникалық  ба-
ғыттардың:
жаңа  материалдар  мен  химиялық  техно-
логиялар;
ақпараттық  технологиялар  салаларында
зерттеулер  жүргiзу  үшiн  қажетті  жағдайлар
жасау.
Ғылыми-техникалық және өндiрiстiк ұйым-
дар  мен  кәсiпорындардың  инновациялық
қызметiн  ынталандыруға,  ғылым  мен  иннова-
циялар  салаларына  инвестициялар  тартуға,
өнеркәсiп  пен  қызмет  көрсету  саласына  инно-
вациялардың  жылдамырақ  енуiне  бағытталған
заң  шығару  базасын  жетiлдiру.
Стратегияның  маңызды  мiндеттерiнiң  бiрi
мақсатты  инвестициялық  және  ғылыми-техни-
калық  стратегияларды  iске  асыру,  инвестиция-
лық  белсендiлiктi  реттеу  мен  ынталандыру  бо-
лып  табылады,  бұл  индустриялық-инновация-
лық  дамудың  қазiргi  мемлекеттiк  басқару
жүйесiн  қайта  қарауды  және  белгiлi  бiр  дәре-
жеде қайта құруды қажет етедi.
Стратегияда  айқындалған  мақсаттарға  қол
жеткiзу үшiн жаңа  мемлекеттiк даму институт-
тарын  құру  және  қазiргi  барын,  атап  айтқанда:
Қазақстанның инвестициялық қорын, Қазақстан
Даму Банкiн, Инновациялық қорды, Экспортты
сақтандыру  корпорациясын  нығайту  қажет.
Тұтастай  алғанда,  даму  институттарының
тұрлаулы  жұмыс  iстеуi  орталықсыздандыру,
мамандандыру,  бәсекелестiк  және  ашықтық
қағидаттарына  негiзделетiн  бiрыңғай  жүйенi
қалыптастыруға  тиiс.
Орталықсыздандыру қағидаты жеке сектор-
дың  бастамашылықтарын  қолдау  (қаржылай
қолдауды  қоса  алғанда)  көздерiнiң  сан  түрлi
болуын  бiлдiредi.  Iс  жүзiнде  бұл  мемлекеттiң
қаржы  және  ақпараттық  ресурстарды  бiр  ғана
даму  институтына  жұмылдырмайтынын
бiлдiредi.  Бұл:
шешiмдер  қабылдау  кезiнде  ықтимал
жүйелi  қателердi  болдырмауға;
бәсекелестiктiң  негiзiн  салуға,  соның
нәтижесi  ретiнде  қолдау  көрсету  кезiнде  не-
ғұрлым  ашық  саясат  жүргiзуге;
жеке  сектордың  бастамашылықтарын  не-
ғұрлым  терең  талдауды  жүзеге  асыруға
мүмкiндiк бередi. Мысалы, егер перспективалы
жоба  даму  институттарының  бiрiнде  қолдау
таппаса,  онда  оны  басқа  институттан  алу
мүмкiндiгi  сақталады.
Мамандану  қағидаты  даму  институттары-
ның  қызметтiң  белгiлi  бiр  операцияларына
және/немесе  түрлерiне  мамандануын  бiлдiредi.
Мысалы,  Қазақстан  Даму  Банкi  жобаларды
банктiк  кредиттеу  арқылы;  Қазақстан  инвести-
циялық қоры - жарғылық капиталға үлестiк (ба-
қылаусыз) қатысу арқылы; Инновациялық қор -
гранттар,  оның  iшiнде  ғалымдар  мен  ғылыми
мекемелерге  гранттар  беру  және  капиталға
үлестiк  қатысу  арқылы  жобаларды  қаржылан-
дыруға  маманданады.  Мамандану  қағидаты
даму  институттарының  мамандану  шеңберiнде
операциялармен  және қызмет  түрлерiмен  ғана
айналысатынын  бiлдiрмейдi.  Олар  өздерi  үшiн
негiзгi болып табылмайтын басқа операциялар-
ды  да  (қызмет  түрлерiн)  жүзеге  асыра  алады.

2 (17) • 2010
10 5
Бұл үшiн негiзгi емес операциялар мен қызмет
түрлерiн 
жүзеге 
асырудың 
лимиттерi
белгiлендi.
Бәсекелестік  қағидаты  даму  институттары-
ның  қызметiн  бәсекелестiк  негiзде  жүзеге  асы-
руды  бiлдiредi.  Мұндай  қажеттiлiк  институт-
тардың  көпшiлiгiнiң  дамудың  осы  кезеңiнде
жоқ  нарық  институттарға  елiктеуге  бейiлдi
екенiмен  байланысты. Институттардың  қызметi
нарықтық  институттарға  елiктеудi  бiлдiретiнiн
ескере  отырып,  әуел  бастан  олардың  қызметiн
нарықтық, яғни бәсекелестiк негiзде құру қажет.
Бәсекелестiк  қағидаты  қандай  да  бiр  институт-
тың  қызметi  нәтижелерiн  салмақтауға
мүмкiндiк  бередi.
Ашықтық  қағидаты  менеджерлердiң
есептiлiгi мен жауапкершiлiгiн, қаржы ресурста-
рын  мақсатты  әрi  тиiмдi  пайдалану  үшiн  тиiстi
бақылауды  қамтамасыз  ететiн  дамудың
мемлекеттiк  институттарын  корпорациялық  ба-
сқарудың ашық жүйесiн құруды бiлдiредi. Мем-
лекет  даму  институттарының  алдына  қойылған
мiндеттердi  тиiсiнше  iске  асыру  мақсатында
олардың қызметiне қандай да бiр қысымнан қор-
ғауды қамтамасыз етуi тиiс. Осы қағидатты жүзе-
ге  асыру  үшiн  тәуелсiз  директорлар  институты
(мiнсiз  iскерлiк  беделi  бар  шетелдiк  жоғарғы
бiлiктi менеджерлердi  тарта отырып),  сондай-ақ
корпоративтiк  басқарудың  қазiргi  заманғы
құралдары  белсендi  пайдаланылатын  болады.
Қазақстанның  инвестициялық  қорының
(ҚИҚ) мақсаты  Қазақстанда да,  шет елдерде  де
кәсiпорындардың  жарғылық  капиталына
үлестiк  және  бақылаусыз  қатысу  арқылы  жеке
сектордың экономиканың шикiзаттық емес сек-
торындағы  бастамаларына  қаржылай  қолдау
көрсету  болып  табылады.
ҚИҚ  құру  қажеттiлiгi  қор  рыногының  да-
мымауымен,  отандық  компаниялардың  капи-
талдану  төмендiгiне,  отандық  рынокта  өңдеушi
өнеркәсiпке  келiп  түсетiн  инвестиция  ағымына
ықпал ететiн барабар нарықтық тетiктердiң бол-
мауымен  байланысты  болып  отыр.  ҚИҚ  құру
қаржы секторы үшiн қызмет етудiң сапалы жаңа
деңгейiне көшу қажеттiлiгiне белгi болып табы-
лады.  Банктермен  және  басқа  да  қаржы
агенттерiмен  ҚИҚ  әрiптестiгi  жаңа  өндiрiс  пен
қаржы  рыногының  дамуы  үшiн  белсендi
серпiлiс  болады.
Жеке инвестициялық қорлардың пайда  бо-
луымен мемлекеттiк қаржы институты ретiндегi
ҚИҚ  рөлi  қысқартылатын  болады.  Қаржы  ры-
ногында  3-5  бiрдей  жеке  инвестициялық  қор-
лардың  пайда  болуымен  жекешелендiрiлетiн
болады.
Қаржылай  қолдау  көрсету  туралы  шешiм
ҚҚТ  әдiснамасы  бойынша  кешендi  талдау  жа-
салып, тiзбенiң неғұрлым маңызды элементтерi
анықталғаннан  кейiн  жүзеге  асырылатын  бола-
ды.  Егер  ҚҚТ  талдауының  тұжырымдары  ҚҚТ-
да  бiрқатар  өндiрiс  құру  қажеттiгiн  көрсететiн
болса,  онда  барлық  қажеттi  негiзгi  өндiрiстi
құру  көтермеленетiн  болады.  ҚҚТ  әдiснамасы
бойынша  талдау  технологиялық  әрi жоба  үшiн
маңызды өзге де сипатта жүзеге асырылуы тиiс.
Бұл  ретте  жобаларды  бағалаудың  бiрiншi
кезектегi  өлшемдерiнiң  бiрi  олардың  коммер-
циялық  қайтарымдылығы  болып  табылады.
Бағалаудың  басқа  өлшемдерi  жобаның  эк-
спортқа  бағдар  ұстануы  немесе  импорт  алмас-
тыру  бағыттылығы  болады.  Талдау  мәнi  эконо-
миканың  шикiзат  секторына  жатпайтын  жеке
сектордың  барлық  бастамалары  болуы  тиiс.
Жобаларды  қаржыландыруды  жеңiлдету
үшiн,  жеке  секторда  қаражат  жетiспеген  жағ-
дайда  ҚИҚ  жарғылық  капиталға  (акцияларды
сатып  алуда)  бақылау  пакетiн  алмай  қатысу
арқылы  бiрлесiп  қаржыландыруға  қатысатын
болады.  Сонымен  қатар  мемлекеттiк  пакеттiң
жобасы  iске  асырылғаннан  кейiн  сатылатыны
жөнiнде нақты  ереже  белгiленуi  тиiс.
Бұл  ҚИҚ-қа  жаңа  өндiрiстер,  оның  iшiнде
жоғары  технологиялы  өндiрiстер  құруда  ғана
емес,  сондай-ақ  бағалы  қағаздар  рыногын  да-
мытуда  да  ықпал  ету  мүмкiндiгiн  бередi.
ҚИҚ  Қазақстанның  Даму  Банкiмен  тығыз
қарым-қатынаста жұмыс iстеуi тиiс. Бұл екi ин-
ститут банк желiсi бойынша жобаларды қаржы-
ландыру  және  капиталды  бастапқы  орналасты-
ру  бағытында  бiрiн-бiрi  толықтыруы  тиiс.
Таяу  және  орта  мерзiмдi  перспективада
шетелдiк  маманданған  қаржы  ұйымдарын
ҚИҚ қызметiне тарту туралы мәселе қаралатын
болады.  Ынтымақтастық  шетелдiк  мамандар-
ды  тарту  бағытымен  қатар  ҚИҚ  жарғылық  ка-
питалына  қатысу  бағытында  да  жүзеге  асыры-
латын  болады.
Қазақстанның Даму Банкiнiң негiзгi мiндетi
ұзақ  мерзiмдi  және  орташа  мерзiмдi  төмен
проценттi  банк  кредиттерiн,  оның  iшiнде  экс-
порттық  кредиттер  беру арқылы,  сондай-ақ  ба-
сқа  кредиттiк  институттар беретiн  заемдар  мен
кредиттер бойынша кепiлдi мiндеттемелер беру
арқылы  жеке  сектор  мен  мемлекеттiң  бастама-
ларына 
(инфрақұрылымдық 
жобалар
бөлiгiнде)  қаржылай  қолдау  көрсету  болып  та-
былады.
Қазақстанның  Даму  Банкiнiң  қызмет  етуi
қаржы  жүйесiнiң  банк  жүйесiндегi  айтарлық-
тай  тәуекелдерге  және  проценттiк  ставкаларды
төмендету  қажеттiлiгiне  байланысты  экономи-
кадағы  ұзақ  мерзiмдi  және  төмен  проценттi
кредиттердi  берудi  қамтамасыз  ете  алмауымен
белгiленедi.
Осындай қаржылай қолдау көрсету туралы
шешiм  ҚҚТ  әдiснамасы  бойынша  кешендi  тал-
дау  жасалып,  тiзбенiң  неғұрлым  маңызды
элементтерi  анықталғаннан  кейiн  жүзеге  асы-
рылатын болады. ҚҚТ әдiснамасы бойынша тал-
дау технологиялық және жоба үшiн өзге де ма-
ңызды  сипаттарда  жүзеге  асырылуы  тиiс.  Бұл
ретте  жобаларды  бағалаудың  бiрiншi  кезектегi
өлшемдерiнiң  бiрi  олардың  коммерциялық
қайтарымдылығы  болып  табылады.
Таяу  арада  жарғылық  капиталды  ұлғайту-
ды,  еншiлес  маманданған  қаржы  ұйымдарын,
атап  айтқанда  лизингтiк  ұйымдарды  құру
мүмкiндiгiн  көздейтiн  Қазақстанның  Даму

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: