boozy ['bu:zi] adj (-ier, -iest) 1.мас, қызған
2.алқаш, маскүнем
booz-up ['bu:zʌp] n (Brit ауызекі) дырду, ду-
ман, арақ ішіс ♦The party was a real ~. – Той- томалақ нағыз дырду болды. bop [bɒp] A.n 1. = bebop 2. (ауызекі)
эстрадалық ырғаққа биленетін би ♦Let’s have a ~. – Қане, билейік. B.v (-pp-)1. эстрадалық
ырғаққа билеу 2.біреуді жеңіл, жай ғана ұрып
қою ♦I ~ped him on the head with my book. – Мен оның басынан кітабыммен жай ғана ұрып қойдым. bopper [‘bɒpə(r)] n 1. эстрадалық музыкаға
билеуші 2. = teeny-bopper
bora I [‘bəurə] n бора (Адриат теңізінде солт.
не солт.-шығыстан соғатын күшті, құрғақ əрі
салқын жел)
bora ІI [‘bəurə] n бора (Австралия
аборигендерінің балаларды тайпаға ересек
ретінде қабылдауы)
boracic [bə’ræsik] adj = boric
boracic acid = boric acid
borage [‘bɒriʤ; US ‘bɔ:riʤ] n (көк гүлді,
жіңішке жапырақты, салат жасағанда я
сусындарды бояғанда қажет өсімдік)
borax [‘bɔ:ræks] n (хим) бура (борлы қышқыл
натр; шыны, эмаль, жуғыш заттар жасағанда
қолд-н ақ ұнтақ)
Bordeaux [bɔ:’dəu] n (Fr) бордо (Францияның
Бордо аймағында жасалатын қызыл я ақ
шарап)
border [‘bɔ:də(r)] A.n 1.(a) шекара ♦a ~ town, guard, patrol – шекарадағы қала, шекара күзетшісі, патрулі ♦~ incidents – шека- ра қақтығыстары (b) the Border Англия
мен Шотландия немесе АҚШ пен Мексика
арасындағы шекара 2.жиек, шет; қыр, ер-
неу; əдіп, қима, көмкерме, кенере ♦the ~ of a picture – сурет(тің) жиегі B.v 1.шектесу, ше-
каралас болу, жиектесу ♦How many countries ~ Switzerland? – Швейцариямен қанша ел шектеседі? 2. ~ smth (with smth) жиек салу,
жиектеу, көмкеру ♦a handkerchief ~ed with lace – жіппен көмкерілген қол орамалы 3. ~ on smth (a)шектесу, түйісу (b) (ауысп. мағ.) шек-
тесу, жақын болу ♦The boy’s reply to his teacher was ~ing rudeness. – Баланың мұғалімге жауа- бы дөрекілікпен астасып жатты. ♦Our task ~s on the impossible. – Біздің тапсырманы орындау мүмкін емес дерлік. borderer ['bɔ:dərə(r)] n шекара маңы тұрғыны
borderland ['bɔ:də(r)lænd] n 1.шекара маңы
аймағы, шекарадағы аудан 2. (ауысп. мағ.) əрі-
сəрі күй, əрі емес не бері емес жағдай ♦the ~ between sleeping and waking – ұйқылы ояу borderless ['bɔ:də(r)lis] adj шекарасы жоқ, ше-
карасыз; шетсіз, шексіз
borderline ['bɔ:də(r)lain] A.n шекара сызығы,
шек B.adj 1.шекара сызығындағы, т.с.с.
2.шүбəлі, күманді; анық, айқын емес, көмескі
♦~ case – анық емес іс ♦a ~ candidate – сенімсіз кандидат ♦a ~ decision – шүбəлі шешім bore I [bɔ:(r)] A.v 1.бұрғылау, үңгу, үңгіп
тесу, ою ♦This drill can ~ through rock. – Мына бұрғы (дрель) тасты тесе (оя) алады. ♦to ~ a whole in wood – ағашты бұрғымен тесу, ою ♦to ~ a tunnel through a mountain – тау- дан үңгіп туннель салу 2.үңги қазу♦The mole ~d (its way) underground. – Көртышқан жер астын үңги қазды. B.n 1. (кейде bore-hole)
тесік, ойық, бұрғыланған жер 2.мылтық
оқпанының (стволы, ұңғысы) диаметрі,
калибрі ♦a twelve-bore shotgun – он екінші калибрлі мылтық ♦small-bore guns – шағын калибрлі мылтықтар bore II [bɔ:(r)] A.v 1.қажыту, іш(ін) пысты-
ру, ығырын шығару, мезі қылу, мазасын алу,
берекесін кетіру ♦I’m ~d. – Менің ығырым шықты. ♦He ~s me. – Ол менің мазамды алады. 2. (idm) *to ~ smb to death/tears өте
ығырын шығару, қажыту, шаршату♦Long novels ~ me to tears. – Ұзақ повестер мені сон- шама қажытады. *a crashing ~ crash B.n іш пыстыратын, мезі қылатын нəрсе, адам,
т.с.с. ♦We’ve run out of petrol. What a ~! – Бен- зин бітіп қалды. Қырсық! bore III [bɔ:(r)] pt of bear
232
233
bore IV [bɔ:(r)] n теңіз тасыған кезде өзеннің
теңізге құяр сағасынан (аузынан) кері күрт
өрлей қозғалатын толқын
boreal [‘bɔ:riəl] adj солтүстік желі(нің, -не қатысты)
Boreas [‘bɔ:riəs] n Бореас (орысша Борей;
ежелгі гректердегі солтүстік желі құдайы)
borecole [‘bɔ:kəul] n жем капустасы, браунколь
boredom [‘bɔ:dəm] n ығыры шыққандық, іші
пысқандық, қажығандық
borehole [‘bɔ:(r)həul] n бұрғылау ұңғысы,
скважинасы
borer [‘bɔ:rə(r)] n 1.бұрғы 2.бұрғышы
boric [‘bɔ:rik] adj (хим) бор (хим-қ элемент)
boric acid [,bɔ:rik’æsid] (кейде boracic acid) бор
қышқылы
boring I [‘bɔ:riŋ] adj іш пыстыратын, ығырды
шығаратын, қажытатын
boring II [‘bɔ:riŋ] A.n 1.бұрғылау, тесу,
үңгу 2.бұрғылау ұңғысы, скважинасы B.adj бұрғылайтын, үңгитін, тесетін
boring machine [‘bɔ:riŋmə,∫i:n] бұрғылау
машинасы
boring mill [‘bɔ:riŋmil] бұрғылау, тесу станогы
born [bɔ:n] A.pp of bear II B. to be~ дүниеге
келу, туылу ♦She was ~ in 1950. – Ол 1950 жылы туған. ♦(ауысп. мағ.) He was ~ to be a great writer. – Оның маңдайына тағдыр ұлы жазушы болуды жазыпты. 2. (idm)
*(not) to be ~ yesterday кеше туылған (емес)
(яғни шалағай я тəжірибесіз (емес)) ♦You can’t fool me; I wasn’t ~ yesterday, you know. – Басымды қатырмашы; білесің ғой кеше туылмағанымды. *to be/be ~/be made that way way *~ and bred туып өскен, туып сол
жерде тəрбиеленген, оқыған ♦He's London ~ and bred. – Ол Лондонда туып өскен. ♦She was ~ and bred a Catholic. – Ол католик болып туып өскен. *~ in the purple король я ақсүйек
ортада туған *~ of smb/smth біреуден туған;
бірн-ге байланысты дег мағ ♦He was ~ of German parents. – Оның əке-шешесі немістер. ♦Her socialist beliefs were ~ of a hatred of injustice. – Оның социалистік сенімдері əділетсіздікке деген жиіркеніштен туған. *~ on the wrong side of the blanket заңсыз,
некесіз туған *~ with a silver spoon in one’s mouth (мəтел) дəулетті үйелменде туған *in all one’s ~ days (ауызекі) өмір бойы ♦I’ve never heard such nonsense in all my ~ days! – Мен бұндай былшылды өмір бойы естіген емесін! *there’s one ~ every minute (мəтел) (бұл
өмірде) аңқау адамдар көп *to the manner ~ manner C.adj туа біткен ♦a ~ leader, writer – туа біткен басшы, жазушы -born [bɔ:n] ♦fi rst-born – тұңғыш (бала- сы) ♦nobly-born – ақсүйек (ортада туған) ♦French-born – тегі, тумысы француз born-again [bɔ:nə'gein] adj христиан дініне
өткен, христиандықты қабылдаған
borne [bɔ:n] pp of bear II boron ['bɔ:rɒn] n (хим) бор (метал емес хим-қ
элемент)
borough ['bʌrə; US -rəu] n 1.(Brit) (a)өзін-өзі
билейтін қала, аудан (b) Үлкен Лондонның
кез-келген əкімшілік ауданы 2.(US) (a) Нью-
Йорктің кез-келген бес əкімшілік ауданының
бірі (b)(кейбір штаттарда) өзін-өзі билейтін
қала
borough-English (Англияның кейбір
бөліктерінде) əкесі қайтыс болғанда бар
дүние-мүлік кенже ұлға мұраға қалатын салт
borrow ['bɒrəu] v ~ (smth) (from smb/smth) 1. қарыз алу, қарызға алу; уақытша ала тұру
♦to ~ money from the bank, a friend – банктен, достан қарыз алу ♦Could I ~ your pen? – Қаламыңды ала тұрайыншы? 2.(a) біреуден
алу, көшіру; алып пайдалану ♦to ~ freely from other writers – басқа жазушылардан алып пайдалана беру ♦to ~ smb’s ideas, methods – біреудің идеяларын, тəсілдерін алу (b)басқа
тілден алу, ену ♦The expression «nouveau riche» is ~ed from French. – «Nouveau riche» (нуово риш - жаңа бай) тіркесі француз тілінен ен- ген. 3. (idm) *(to be living on) ~ed time өледі
деген уақыттан артық өмір сүру
borrower ['bɒrəuə(r)] n қарызға алушы
borrowing ['bɒrəuiŋ] n (a)қарыщға алынған зат
(b)кірме сөз, басқа тілден енген сөз
borsch [bɔ:∫] = bortsch
Borstal ['bɔ:stl] n жас қылмыскер, бұзықтарды
тəрбиелейтін қоғамдық жүйе
bortsch [bɔ:∫] n борщ (капуста мен
қызылшадан іст-н орыс я поляк супы)
borzoi ['bɔ:zɔi] n борзая (орыс сөзі), қасқыр ит
boscage ['bɒskiʤ] n тоғай, бұта, жыңғыл
bosh [bɒ∫] n, interj (ауызекі) былшыл, бос сөз,
қысыр сөз, көкіс ♦You’re talking ~! – Сен ша- тып тұрсың! boskage [‘bɒskiʤ]= boscage bosket [‘bɒskit] = bosquet
bosky [‘bɒski] adj 1.бұталы, ағашты, талға
толы, нулы 2. көлеңкелі
bosom [‘buzəm] n 1.кеуде 2.киімнің кеудесі 3. the ~ of smth бірнəрсенің аясында, қалқасында
♦to live in the ~ of one’s family - өз отбасының аясында болу bosom friend ['buzəmfrend] жан досы
bosomy ['buzəmi] adj кеудесі үлкен əйел
bosquet ['bɒskit] n тоғай, жыңғыл, ну, бұталар
шоғыры
boss I [bɒs] A.n (ауызекі) бастық, басшы,
дөкей, босс, шэф, жетекші ♦to ask one’s ~ for a pay rise – бастықтан жалақыны көтеруді сұрау B.v~ smb (about/around) (ауызекі жақтырм) қожаңдау, бұйырғыштау ♦He is always ~ing his wife about. – Ол əйеліне қожаңдайды да жатады. boss ІI [bɒs] A.n 1.(бот) бүр, түйін, бүршік 2.
(геол) жартастың шығыңқы, бұлтиған (бұлтия
шыққан) тұсы
boss ІІI [bɒs] adj тартымды, қызықты ♦That’s ~, that new computer game. – Ана компьютер ойыны қызықты. boss-eyed ['bɒsaid] adj (ауызекі) 1.бір көзі
соқыр, көрмейтін 2.қыли, алғай
boss-shot ['bɒs∫ɒt] n нашар атыс я соққы
bossy I ['bɒsi] adj (-ier, -iest) бұйырғыш, өктем
bossy II ['bɒsi] adj шығыңқы, торсиған, томпақ
bo’sun = boatswain
botanical [bə'tænikl] adj ботаника(лық)
botanical gardens [bə,tænikl'gα:dnz]
ботаника(лық) бақ, парк
botanist ['bɒtənist] n ботаник
botanize, -ise ['bɒtənaiz] v ботаниздеу, жабайы
өсімдіктерді жинап зерттеу
botany ['bɒtəni] n ботаника
Botany Bay Оңт. Шығыс Австралия
жағасындағы шығанақ
botch ['bɒʧ] A.v~ smth (up) нашар істеу,
бүлдіру, былықтыру ♦The mechanic tried to repair my car, but he really ~ed it up. – Механик машинамды жөндейін деген, бірақ артық қыламын деп тыртық қылып алды. ♦The actor ~ed his lines. – Актер айтатын сөзін былықтырып алды. B.n (кейде botch-up) на-
шар, ұқыпсыз істелген іс
botcher ['bɒʧə(r)] n нашар жұмысшы
bot-fl y ['bɒtfl ai] n бөгелек, сона
both [bəuθ] A.adj 1.екеуі, қос ♦to hold smth in ~ hands – бірн-ні екі қолымен ұстап тұру ♦Both books/Both the books/Both these books are expensive. – Екі кітап та/Ана екі кітап та қымбат. ♦He is blind on ~ sides. – Оның екі көзі де (қос көзі де) көрмейді. ♦There are shops on ~ sides of the street. – Көшенің екі жағында да дүкендер бар. 2.(idm) *to have/want it/ things ~ ways екі түрлі вариантты үйлестіруге
тырысу, екі жақты да теңгеруге тырысу ♦You can’t have it ~ ways. – Сен енді екіге жарыла алмайсың ғой. B.pron~(of smb/smth) екеуі де
♦He has two brothers: ~ live in London. – Оның екі бауыры бар: екеуі де Лондонда тұрады. ♦His parents are ~ dead. – Оның əке-шешесінің екеуі де қайтыс болған. ♦We ~ want to go to the party. – Екеуміздің де жиын-тойға барғымыз келеді. ♦I like these shirts. I’ll take ~ of them. – Маған мына жейделер ұнап тұр; екеуін де аламын. C.adv ~ … and …♦to be ~ tired and hungry – шаршап, қарны ашу ♦She spoke ~ French and English. – Ол французша да, ағылшынша да сөйледі (сөйлеген). ♦Both his brother and sister married. – Оның бауыры мен əпкесінің (қарындасының) екеуі де үйленген. ♦She was a success ~ as a pianist and as a con- ductor. – Ол пианист ретінде де, дирижёр ретінде де табысты болды. bother [‘bɒðə(r)] A.v 1.~smb (about/with smth) мазала(н)у, қобалж(ыт)у, алаңда(т)у;
абырж(ыт)у; əуреле(н)у ♦Don't ~ your father. - Əкеңді мазалама (əурелеме). ♦He’s always ~ing me to lend him money. – Ол менен ылғи да ақша сұрап мазалайды. ♦Don’t let his criticisms ~ you. – Оның сынағандары сені абыржытпай- ақ қойсын. ♦It ~s me that he cah be so insensi- tive. – Оның соншама безбүйректігі менің жүйкеме тиеді. 2.(a) (қобалжып) ойлау,
алаңдау ♦Don’t ~ - I’ll do it later. - Əуреленбей- ақ қой – кейінірек істеймін өзім. ♦He didn’t even ~ to say thank you. – Оның тіпті рахмет айтуға да шамасы келмеді. (b) ~about smb/ smth біреу/бірн-се жайлы (-ге бола) алаңдау,
қобалжу, ойлау ♦Don’t ~ about us – we’ll join you later. – Біз жөнінде ойламай-ақ қой – біз саған кейінірек қосыламыз. 3.(бұйрықты райда
кейісті білд) əдірə қалғыр, құрығыр ♦Bother this car! It’s always breaking down. - Əдірем
234
235
қалсын бұл машина! Бұзылғаннан көз ашпай- ды. 4. (idm) *can’t be ~ed əуреленгісі, əуре
болғысы келмеу♦The grass needs cutting but I can’t be ~ed to do it today. – Шөпті қырқу керек екен, алайда бүгін өзімді əурелегім келмейді. ♦He could produce excellent work but usually he can’t be ~ed. – Оның қолынан тамаша жұмыс келеді, бірақ əдетте ол өзін əуреге салғысы келмейді. *hot and ~ed hot B.n 1.əуре, мазасыздық, қобалжу, алаңдау ♦Did you have much ~ fi nding the home? – Үйді табамын деп көп əурелендің бе? ♦I’m sorry to have put all this ~. – Сені əурелегенім үшін ғафу ет. 2.пəле,
құрығыр, т.с.с. ♦What a ~, we’ve missed the bus. – Құрығыр, автобустан қалып қалдық. C.interj (кейісті білд) ♦Oh ~! I’ve left my money at home. – О тəуба-ай, ақшаны үйде қалдырып кетіппін. botheration [,bɒðə’rei∫n] interj (ауызекі) =
bother C.interj bothersome [‘bɒðəsəm] adj мазасыз, əбігерге
түсіретін, т.с.с.
bothy [‘bɒθi] (Brit) (ферма жұмысшыларына
арналған) тұрақ, үй
bo-tree ['bəutri:] n (Үндістан буддистері табы-
натын) қасиетті ағаш (інжір ағашы)
bottle I ['bɒtl] A.n 1.(шыны я пластик) бөтелке,
бутылка ♦a wine ~ - шарап бөтелкесі ♦a milk ~ - сүт бөтелкесі 2. the ~ арақ-шарап, ішкілік,
ішімдік ♦She’s a bit too fond of the ~. – Оның аздап ішкілікке құмарлығы бар. 3. (Brit slang)
батылдық, өжеттік ♦He’s got (a lot of) ~! – Ол батыл-ақ! 4. (idm) *to be on the ~ араққа
салыну, арақкеш болу ♦He was on the ~ for fi ve years. – Ол бес жыл бойы ішкілікке салынып жүрді. *hit the ~ hit B.v 1.(a) бөтелкеге құю,
бөтелкелеу ♦~ed beer – бөтелкедегі (бөтелкеге құйылған) сыра (b)шыны ыдыста (-қа),
банкіде (-ге) сақтау, жабу ♦Do you ~ your fruit or freeze it? – Сен жеміс-жидегіңді (шыны ыдысқа) жабасың ба жоқ тоңазтқышта қатырасың ба? 2. (phr v) *~ smth up сезімін,
күйін сездірмеу, тысқа шығармау ♦Instead of discussing their problems, they ~ up all their anger and resentment. - Өз мəселелерін талқылаудың орнына, олар ашу-ызаларын ішінде сақтайды. bottle II ['bɒtl] n (Brit) (жергілікті тілдік вари-
анттарда) 1. мая (шөптің) 2.шөптің шөмелесі,
бауы, бумасы
bottle baby ['bɒtl,beibi] туғанынан емшек емес,
бөтелке емген сəби
bottle bank ['bɒtlbæŋk] бос бөтелкелерге
арналған ыдыс
bottle-feed ['bɒtlfi :d] v сəбиді бөтелкемен
тамақтандыру ♦bottle-fed child – емшек ембе- ген (ембей өскен) сəби bottle glass ['bɒtlglα:s] бөтелке (жасауға
арналған) шынысы
bottle-green ['bɒtlgri:n] adj қара жасыл,
бөтелке түстес
bottle-neck ['bɒtlnek] n 1.жолдың жіңішкерген
я көлік қозғалысын баяулататын тұсы
2.өндірісте өндіру процесін баяулататын нəрсе
(сөзбе-сөз: бөтелке мойын)
bottle-opener ['bɒtləupnə(r)] n бөтелке ашқыш
(құрал)
bottle-party ['bɒtlpα:(r)ti] əр қонақ бір-бір
бөтелке шараптан əкелетін жиын-той
bottle-screw ['bɒtlskru:] шарап бөтелкесінің ау-
зын ашатын аспап, штопор
bottle-washer ['bɒtl,wɒ∫ə] бөтелке жуғыш (ап-
парат)
bottom ['bɒtəm] A.n 1.түп, табан, асты; етек;
аяқ жақ ♦the ~ of a mountain – тау(дың) етегі ♦The telephone is at the ~ of the stairs. – Телефон баспалдақтың аяқ жағында. ♦There are tea leaves at the ~ of my cup. – Кесемнің түбінде шай самалары бар. ♦The book I want is (right) at the ~ of the pile. – Маған қажет кітап (дəп) мына үйменің астында. ♦Sign your name at the ~ of the page, please. – Қолың(ыз)ды қағаздың етек жағына қой(ыңыз). 2.құйрық (жақ), арт
жақ ♦to fall on one’s ~ - құйрығымен құлау ♦to smack a child’s ~ - сəбидің құйрығын алақанмен шарт еткізу 3.соңғы жағы, алыс жағы,
аяғы, түбі ♦There’s a pub at the ~ of the road. – Жолдың аяғында сырахана бар. ♦The tool- shed is at the ~ of the garden. – Құрал-сайман қоймасы бақтың түпкі жағында. 4.арты,
соңы, төменгі сатыдағы, т.с.с. ♦He was always ~ of the class in maths. – Математикадан ол ылғи да кластың соңы болатын. ♦She started at the ~ and worked her way up to become man- ager of the company. – Ол жұмысын ең төменгі сатыдан бастап, компанияның басшылығына дейін көтерілді. 5.табан, түп (теңіздің, көл-
өзеннің) ♦The ground is very deep here, I can’t touch (the) ~. – Мына жер терең екен, аяғым түбіне тимей тұр. ♦«The Titanic» went to the ~. – «Титаник» (кеменің аты) батып кеткен (су түбіне кеткен). 6.екі бөліктен тұратын
киімнің асты 7.бірінші жылдамдық, бірінші
беріліс (машинаның ең төменгі жылдамдығы)
♦to drive up a steep hill in ~ - жотаға (дөңге) ең төменгі жылдамдықпен шығу 8. (idm) *at ~ шындығында, шынымен; негізгі ♦He seems aggressive but at the ~ he is kind and good- natured. – Ол елірме көрінгенімен, шындап кел- генде – ақкөңіл əрі табиғатынан биязы. *to be at the ~ of smth басты себебі, түйіні болу
♦Who is at the ~ of these rumours. – Мына өсек- аяңның артында кім тұр? *to ~ (of smth) falls out мүлде құлдырау, құлау ♦The ~ has fallen out of the market. – Рынок (базар) мүлде тоқырап кетті. ♦The ~ fell out of his world when his wife died. - Əйелі қайтыс болғанда, ол үшін өмір мағынасын жоғалтты. *~s up! қалдырмай
алып қояйық! тартып жіберейік! (сөзбе-сөз:
түбін төңкерейік! - арақ ішкенде айтылады)
*from the ~ of one’s heart шын жүректен,
жүрегінің түпкірінен ♦to congratulate smb, regret smth from the ~ of one’s heart – біреуді шын жүректен құттықтау/ бірнəрсе үшін қатты қапа болу *from top to ~ top *to get to the ~ of smth бірнəрсенің түбіне жету
(яғни, шынайы себебін, құпиясын, т.с.с. ашу)
♦We must get to the ~ of this mistery. – Біз мына құпияның түбіне жетуге тиіспіз. *to knock the ~ out of smth knock *smooth as baby’s ~ smooth *to touch ~ touch B.adj 1.соңғы,
түпкі, табанғы, аяққы ♦the ~ line (on a page) – парақтың (беттің) аяққы жолы ♦the ~ rung (of a ladder) – (сатының) аяққы басқышы ♦Put your books on the ~ shelf. – Кітаптарыңды астыңғы сөреге қой. 2. (idm) *to bet one’s ~ dollar bet C.v (phr v) *to ~ out саудада
бағаның, үлестің (акция) ең төменгі деңдейге
құлдырауы ♦There is no sign that the recession has ~ed out yet. – Құлдыраудың ақырғы шегіне жеткен-жетпегені жөнінде ешбір нышан жоқ. bottom drawer [,bɒtəm'drɔ:ə] (US hope chest)
(a)қалыңдықтың төсек-орны (b)қалыңдықтың
үйленуге əзірленген заттары сақталатын
сандық, комод
bottom land ['bɒtəmlænd] өзен жағасындағы
қайыр, қайраң жер
bottomless ['bɒtəmlis] adj (a)түпсіз, тұңғиық
(b) (ауысп. мағ.) түпсіз, шексіз, т.с.с. ♦~ reserves of energy – энергияның шексіз көздері bottomline ['bɒtəmlain] n түйін, қорытынды
bottommost ['bɒtəmməust] adj ең төменгі ♦the ~ depths of the sea – теңіздің ең терең(гі) тұстары