the water(s) cast *one’s daily ~ daily *half a loaf is better than none/than no ~ half *to know which side one’s ~ is buttered know
*to take the ~ out of smb’s mouth біреуді
тіршілік көзінен, нан тауып жейтін ісінен
айыру
bread and butter [,bred n ‘bʌtə(r)] 1. май
жағылған нан тілімдері 2. (ауызекі) күнгөріс
көзі, жұмысы, тауып жүрген наны (сөзбе-
сөз: нан мен май) ♦How does he earn his ~?. – Ол нанын (күнгөрісін) қалай табады? ♦Jobs, pensions and housing are the ~ issues of politics. – Жұмыс, зейнет жəне үй мəселелері – саясаттағы түйінді мəселелер. 3. (idm) *a ~ letter біреуге қонақжайлығы үшін ризашылық
білдіретін хат
breadbasket ['bred,bα:skit] n 1.нан (салатын)
себеті 2.елдің астықты аймағы 3. (slang)
асқазан
bread-bin ['bredbin] n нан сақтайтын ыдыс
breadboard ['bredbɔ:(r)d] n нан (турайтын)
тақтайы
breadbox ['bredbɒks] US = bread-bin
breadcrumbs ['bredkrʌmz] n нан қоқымы ♦fi sh covered with ~ and then fried – нан қоқымына былғанып, қуырылған балық breaded ['bredid] adj нан қоқымына былғанған,
үстіне нан қоқымдары себілген ♦~ fi sh – нан қоқымына былғанған балық bread-fruit ['bredfru:t] n (a) тропикалық нан
ағашы (b) осы ағаштың жемісі
breadline ['bredlain] n 1.қайырымдылық
ретінде берілген тегін тамаққа тұрған адамдар
кезегі, «нан кезегі» 2. (idm) *on the ~ өте кедей
♦We’ve been living on the ~ for weeks. – Біз ап- талар бойы мүсəпір халде болдық. breadstuff ['bredstʌf] n 1.бидай, ұн 2.нан, нан
өнімдері
breadth ['bredθ; 'bretθ] n 1.ен, кеңдік ♦a garden, room ten metres of ~ - ені он метр бақша, бөлме 2.кеңдік, ауқымдылық (білімнің, тəжірибенің,
ойдың) ♦Her ~ of experience makes her ideal for the job. – Тəжірибесінің көптігі оны бұл жұмысқа өте лайықты етеді. ♦to show ~ of mind, opinions – ойдың, пікірдің кеңдігін, ауқымдылығын көрсету 3.(idm) *by a hair/a hair’s ~ hair *the length and ~ of smth length
breadthways [‘bredθweiz; ‘bretθ-] adj, adv кеңінен, кең жағымен, кең-молынан ♦The box should be fi t in the case ~. – Қорап кейске кең- молынан (емін-еркін) сыйып кетеді. breadthwise [‘bredθwaiz; 'bretθ-]= breadthways
bread-winner ['bredwinə(r)] n үйелменнің
(отбасының) ақша тауып асыраушы мүшесі,
нан табушы ♦Mum’s the ~ in our family. – От- басымызды жұмыс істеп асырайтын – ма- мам. break [breik] A.v (ptbroke [brəuk], ppbroken [brəukən]) 1.(a) ~ (in/into smth) сыну, паршала-
ну; үзілу; қирау; жыртылу; бөліну ♦The string broke. – Ішек (жіп) үзіліп кетті. ♦Glass ~s easily. – Шыны тез сынады. ♦The bag broke under the weight of the shopping inside it. – Сөмке (дорба, қоржын) ішіндегі дүкеннен алған заттарды көтере алмай жыртылды. ♦She dropped the plate and it broke into pieces. – Оның қолынан табақ түсіп кетіп, быт-шыты шықты. (b) ~ smth (in/into smth) сындыру;
үзу; жырту; бөлу ♦to ~ a cup – тостақты сын- дыру ♦She fell off a ladder and broke her arm. - Ол сатыдан құлап қолын сындырып алды. ♦If you pull too hard you will ~ the rope. – (Егер) тым қатты тартсаң, жіпті үзесің. ♦He broke the bar of chocolate into two pieces. – Ол шоколад плитасын екіге бөлді. 2.бұзылып
жарамай қалу; бұзу, сындыру ♦My watch is broken. – Сағатым істемей қалды. 3.(теріні,
үстіні, т.с.с.) кесу, тілу ♦The dog bit me but didn’t ~ the skin. – Ит мені қапқанымен, тісі өтпеді. 4.(заңды, уəдені) бұзу, (одан) таю,
айну ♦to ~ the law, the rules, the conditions – заңды, ережені, (уағдаласқан) шарттарды бұзу ♦to ~ an appointment – тағайындаған кез- десуге келмеу ♦He was ~ing the speed limit. – Ол рұхсат етілген жылдамдық шегінен шығып бара жатқан болатын. 5.~ (off) үзіліс жасау,
кідіру, жұмысты бір сəтке доғару♦Let’s ~ off for tea. – Үзіліс жасап шай ішейік. 6.тоқтату,
доғару; бөлу, бөліп жіберу; үзу, бұзу ♦to ~ smb’s concentration – біреудің терең ойын бөліп жіберу ♦We broke our journey to London at Oxford. – Біз Лондонға сапарымызды Ок- сфордта үздік. ♦a broken night’s sleep – бұзылған түнгі ұйқы ♦She broke the silence by coughing. – Ол үнсіздікті жөткеріне бұзды. ♦to ~ a blockade, siege – блокаданы/қоршауды бұзу 7. (ауа-райы ж) күрт өзгеру ♦The fi ne weather/The heatwave broke at last. – Ақыры ауа-райы күрт жақсарды/аптап ыстық келіп жетті. 8.(бұлт ж) ысырылу, тара(л)у ♦The clouds broke and the sun came out. – Бұлт ысы- рылып күн шыға келді. 9.(a) ♦Dawn/The day was ~ing. – Таң ата бастаған еді. (b)♦The storm broke. – Құйын астаң-кестең басталып кетті. (c)əшкере болу, белгілі болу ♦There was a public outcry when the scandal broke. – Іс əшкере болғанда жұртшылықтың ашу-ызасы туды. 10. əлсіре(т)у, діңкеле(т)у; басу, жою;
жасу, сыну; ойсыратып, есеңгіретіп тастау ♦to ~ smb’s morale – біреудің жігерін жасыту, мысын басу ♦to ~ smb's resistance – біреудің қарсылығын басу ♦to ~ smb’s spirit – біреудің рухын əлсірету ♦The scandal broke him. – Оны айқай-шу (жанжал) діңкелетіп тастады. ♦He broke under the questioning and confessed to eve- rything. – Ол тергеуге шыдай алмай бəрін мойындады. ♦The death of his wife broke him completely. - Əйелінің өлімі оны жер тартқызып кетті. 11.(a) (көңіл-күй
толқуынан даусы) өзгеру ♦Her voice broke as she told the dreadful news. – Ол сұмдық хабар- ды айтқанда дауысы дірілге басты. (b)
(жеткіншектердің өтпелі кезеңде даусының
жуаруы) ♦His voice broke when he was thirteen. – Он үш жасында оның даусы жуарды. 12.
(спортта) рекорды алу, жаңарту ♦to ~ the World 100 metres record – 100 метрге жүгіруден əлемдік рекордты алу (жаңарту). 13.(су ж)
толқындай ұру, соғылу ♦the sound of waves ~ing on the beach – пляжға жетіп жығылып жатқан толқындар үні ♦The sea was ~ing over the wrecked ship. – Теңіз толқындары апатқа ұшыраған кемеге соғылып жатты. 14. кодын,
құпия нөмірін ашу, табу ♦to ~ the code – кодты табу, ашу 15.(құрамында break сөзі бар идио-
малар үшін басқа сөз таныстырылымдарын
қараңыз, м: *to ~ even even *to ~ smb’s
246
247
heart heart) 16. (phr v) *~ away (from smb/ smth) (a)(тұтқыннан) қашып кету ♦The prisoner broke away from his guards. - Тұтқын күзетшілерден қашып кетті. (b)(саяси парти-
яны, т.с.с.) тастау, (-дан, т.с.с.) кету ♦Several Labour MPs broke away to join the Social Democrats. –Бірнеше парламент мүшесі социал-демократтарға қосылу үшін Лейбористік партиядан шықты. ♦A province has broken away to form a new state. – Провинция өзінше бір мемлекет болу ниетімен бөлініп кетті. *~ down (a) бұзылу, бүліну,
жұмыс істемей қалу ♦The telephone system has broken down. – Телефон жүйесі жұмыс істемей қалды. ♦We broke down on the motor- way. – Біз (машинамыз) үлкен жолда бұзылып қалдық. (b)құру, сəтсіздікке ұшырау, құлау,
үзілу ♦Negotiations between the two sides have broken down. – Екі жақ арасындағы келіссөздер үзіліп қалды. ♦If law and order ~ down, anarchy will result. – Заң мен тəртіп құрыса, анархия басталады. (c)(денсаулық ж)
құру, нашарлау ♦Her health broke down under the pressure of work. – Оның денсаулығы жұмысты көтере алмай құрыды. (d) сезімін,
өзін-өзі тоқтата алмау ♦He broke down and wept when he heard the news. – Хабарды естігенде ол өзіне-өзі ие бола алмай жылап жіберді. *~ (smth) down (кеткен ақшалай
шығынды) сарапқа сала жік-жігімен бөлу ♦The expenditure on the project ~s down as follows: wages £10 m, plant ₤4 m, raw materials ₤5 m. – Жобаның шығыны төмендегідей бөлінеді: жалақы - ₤10 млн, завод - ₤4 млн, шикізат ма- териалдары - ₤5 млн. . *~ smth down (a) ұрып
құлату, сұлату ♦Firemen had to ~ the door down to reach the people trapped inside. - Өрт сөндірушілер іште қамалып қалған адамдарға жету үшін есікті ұырп құлатты. (b)құрту,
жою ♦to ~ down resistance – қарсылықты жою ♦to ~ down smb’s shyness – біреудің ұяңдығын жою (c) химиялық құрамын өзгерту, ыдыра(т)
у ♦Sugar and starch are broken down in the stomach. – Қант пен крахмаль асқазанда ыды- райды. *~ smth from smth (бірнəрседен
бірдеңе) үзу, сындырып алу ♦He broke a piece of bread from the loaf. – Ол наннан бір үзім үзді. *~ in (үйге, ғимаратқа) бұзып кіру,
(ұрылар ж) үйге түсу ♦Burglars had broken in while we were away on holiday. – Біз демалы- ста болған кезде ұрылар үйге түсіпті. *~ smb/smth in (біреуді/бірн-ні) үйрету,
машықтандыру, тəрбиелеу ♦to ~ in a young horse – тайды үйрету *~ in (on smth) ентелеу,
кимелеу, бөліп жіберу ♦Please don’t ~ in on our conversation. - Əңгімемізге кимелемеші. *~ into smth (a) (бірн-ге) бұзып кіру, күшпен ену ♦His house was broken into last week. - Өткен апта- да оның үйіне ұры түсіпті. (b) ду ете əн айту,
дабырлау, т.с.с. ♦As the President’s car arrived, the crowd broke into loud applause. – Президенттің машинасы келген бетте жиналған жұрт ду қол шапалақтай бастады. (c) жүгіре, қаша жөнелу ♦The man broke into a run when he saw the police. - Əлгі кісі полицияны көргенде қаша жөнелді. (d) ♦All this extra work I’m doing is ~ing into my leisure time. – Істеп жүрген қосымша жұмысымның бəрі бос уақытымды алады. (f) (төтенше
жағдайларға арнап сақтаған азық-түлікті)
ашып қолдану ♦to ~ into emergency supplies of food – төтенше жағдайларға арналған азық қорларын ашып қолдану . *~ off сөзін тоқтату,
доғару ♦He broke off in the middle of sentence. – Сөйлемнің ортасына жете бере ол тоқтап қалды. *~ (smth) off жұлып алу, жұлынып
қалу, үз(іл)у, сындыра бөліп алу ♦The door handle was broken off. – Есіктің тұтқасы сы- нып қалыпты. ♦She broke off a piece of choco- late and gave it to me. – Ол шокаладтан бір үзім бөлді де маған берді. *~ smth off бұзу,
үзу, т.с.с. ♦to ~ off diplomatic relations – дипломатиялық қарым-қатынастарды үзу *~ out (суыт оқиғалар ж) басталып кету, бұрқ ете
түсу ♦Fire broke out during the night. - Өрт түнде бұрқ ете түсті. ♦War broke out in 1939. – Соғыс 1939 ж. басталып кетті. *~ out (of smth) қашып құтылып кету, сытылып кету
♦Several prisoners broke out of the jail. – Бірнеше тұтқын түрмеден сытылып кетіпті. *~ out in smth (a) бірдеңе үстін, денесін жабу,
басу ♦His face broke out in a rash. – Оның беті қызарып, бөртіп кетті. ♦He broke out in a cold sweat. – Оның үстінен суық тер бұрқ ете түсті. (b)ашуланып кету ♦She broke out in a rage. – Ол ашуланып шыға келді. *~ through тың ғылыми, т.б. жаңалықтар ашу (сөзбе-сөз:
жарып шығу) ♦Scientists say that they are beginning to ~ through in the fi ght against cancer. – Ғалымдар қылтамақ (рак) ауруымен күресте тың нəтижелердің алдында тұрмыз дейді. *~ through (smth) (a) бұзып, жарып өту
♦Demonstrators broke through the police cordon. – Шерушілер полиция шебін бұзып өтті. (b)
күннің, айдың бұлт арасынан көрінуі, шығуы
♦The sun broke through at last in the afternoon. – Күн ақыры түстен кейін шықты. *~ through smth бірн-ні жою, арылу, ада болу ♦to ~ through smb’s shyness – ұяңдығынан ада болу (арылу) *~ up (a) тарау, тарқау ♦The meeting broke up at eleven o’clock. – Жиналыс сағат 11- де тарқады. (b) (Brit) (мектепте) каникулдың
басталуы, каникулға тар(қ)ау ♦When do you ~ up for Christmas? – Рождествоға (Крисмас) қашан тарайсыңдар? (c) əлсіреу, нашарлау,
болдыру ♦He was ~ing up under the strain. – Жүйкеге тиер жұмыстан ол болдырып жүрген. (d) (ауа-райы ж) бұзылу, нашарлау
♦The weather shows signs of ~ing up. – Ауа- райының бұзылайын деген түрі бар. *~ (smth) up (a) быт-шытын, күл-паршасын шығару,
бөлшектеу ♦The ship broke up on the rocks. – Кеме жартасқа ұрылып быт-шыты шықты. ♦The ship was broken up fro scrap metal. – Кемені бөлшектеп кесіп темір сынықтарына жіберді. (b) үзу, бітіру, аяқтау ♦Their marriage is ~ing up. – Олардың шаңырақтары шайқалуда. ♦They decided to ~ up the partnership. – Олар əріптестіктерін доғарайын деді (доғаруға ұйғарды). *~ smth up (a) тарату, тарқату ♦Police were called in to ~ up the meeting. – Митингіні тарату үшін полиция шақырылды. (b) жіктеу, бөлу
♦Sentences can be broken up into clauses. – Сөйлемдерді тармақтарға жіктеуге болады. ♦The government has broken up the large private estates. – Үкімет ірі жекеменшік иеліктерді (қожалықтарды) бөліп тастады. *~ up (with smb) айырылысу, қарым-қатынасын үзу ♦She’s just broken up with her boyfriend. – Ол өзінің жігітімен айырылысып кетті. *~ with smb айырылысу, қарым-қатынасын үзу ♦to ~ with one’s girlfriend – дос (сүйген) қызымен айыры- лысу *~ with smth (əдетін, т.с.с.) тастау,
доғару, (-інен) арылу♦to ~ with tradition - əдет-ғұрыптан арылу ♦to ~ with old habits – ескі əдеттерін тастау B.n 1. ~ (in smth) (a)
сынық, тесік, ойық, сынған, шытынаған жер
♦a ~ in a fence – шарбақтың сынған тұсы (тесік) ♦a ~ in a wall – дуалдағы ойық (ойылып қалған жер) ♦a ~ in a water-pipe – су құбырындағы тесік (b) ашық жер, аралық;
үзіліс, кідіріс; саябырсу, бəсеңдеу ♦a ~ in the clouds – бұлттар арасындағы саңылау (ашық жер) ♦Wait for a ~ in the traffi c before crossing the road. – Көшеден өтер бұрын көлік қозғалысындағы кідірісті күт. 5.(a)
(жұмыстағы, т.с.с.) үзіліс, кідіріс, тоқтам
♦lunch-break – түскі асқа үзіліс ♦to have/take an hour’s ~ for lunch – түскі асқа бір сағат үзіліс жасау ♦to work for fi ve hours without a ~ - бес сағат бойы тоқтаусыз жұмыс істеу ♦a ~ in conversation - əңгімедегі үзіліс (b) қысқа
демалыс, каникул ♦a weekend ~ in the country – ауылды аймақтағы апта соңындағы демалыс 3. ~ (in smth); ~ (with smb/smth) (a) өзгеріс;
үзіліс, кідіріс ♦a ~ in a child’s education – баланың оқуындағы (мекебіндегі) үзіліс, кідіріс ♦a ~ in the weather – ауа-райындағы жақсарыс ♦a ~ with tradition – дəстүрдегі елеулі өзгеріс (b) (қарым-қатынастағы) үзіліс,
тоқтау, айырылыс ♦a ~ in diplomatic relations – дипломатиялық қарым-қатынастардың үзілуі ♦She’s been depressed since the ~ with her boyfriend. – Сүйген жігітімен айырылысқалы бері ол күйзеліп жүр. 4. (ауызекі) жолы
болғыштық, сəттілік ♦a big/lucky ~ - ірі олжа, жолы болу ♦a bad ~ - опық жеу, жолы болмау ♦to give smb a ~ - біреуге мүмкіндік беру 5. (кейде ~ of service, service ~) (теннисте) брейк
(яғни, басымдыққа ие болу) ♦Smtih has had two ~ points already in this set. – Бұл сеттің өзінде Смит екі брейк алған болатұғын. ♦~ point – (теннисте) брейк-пойнт (шешуші соққы, яғни басымдық, м: 30-40 болып тұрған кезде) 6.
(idm) *~ of day іңір, таңсəрі♦at ~ of day – іңірде *to make a ~ (for it) қамақтан
(қамаудан) қашып кету
breakable [‘breikəbl] adj сынғыш, тез сынатын,
нəзік
breakables [‘breikəblz] n [pl] сынғыш, нəзік
заттар (м: кесе, стакан, т.с.с.)
breakage [‘breikiʤ] n 1.сыну, бұзылу, сынық
♦a parcel carefully packed to prevent ~ - сынбас үшін мұқият оралған бума (посылка) 3.сынған
зат; сынғаннан болған шығын
248
249
breakaway ['breikəwei] A.adj 1.өзінше бөлініп
шыққан, ажыраған ♦~ group/party/ movement – бөлініп шыққан (кеткен) топ/партия/ қозғалыс ♦the ~ state of Slovenia – бөлініп шыққан (жеке отау тіккен) Словения елі B.n (топтың, т.с.с.) ыдырауы, бөлінуі ♦a ~ from the Tory party – Тори партиясынан бөлініп кету breakdance ['breikdα:ns; -dæns] v брейк (биін)
билеу [қ-з: breakdancing]
breakdancing ['breikdα:nsiŋ; -dænsiŋ] n брейк биі
breakdancer ['breikdα:nsə(r); -dænsə(r)] n брейк
билеуші, брейк бишісі
breakdown ['breikdaun] n 1. (мех-қ) бұзылу,
сыну, сынық ♦Our car/We had a ~ on the motorway. – Жолда машинамыз бұзылып қалды. 2. сəтсіздікке ұшырау, құру, үзілу
♦a ~ of negotiations on disarmament – қарусыздану жөніндегі келіссөздердің үзілуі 3.денсаулықтың нашарлауы, бұзылуы ♦The strain of his job led to the complete ~ of his health. – Ауыр жұмыс оның денсаулығын мүлде құртты. ♦She suffered a nervous ~. – Оның жүйкесі талып қиналды. 4.статистикалық талдау, жіктеу, егжей-
тегжейлі анализ ♦Can you prepare a full ~ of labour costs? – Жұмыс шығындарының жан- жақты талдауын дайындап бере аласың ба? breakdown truck ['breikdaun,trʌk] (кейде ~ lorry, UStowtruck) эвакуатор (бұзылған ма-
шинаны алып кететін көлік)
breaker ['breikə(r)] n 1. сындырғыш, бұзғыш
♦a ship-breaker – кеме бұзғыш (жартас, т.б.) ♦a law-breaker – заңды бұзғыш (бұзған) адам ♦a record-breaker – (спортта) рекорд алушы, бұзушы 2. жағаға ұрылатын қатты толқын 3.
(қайықта қолдануға арналған) күбі, кеспек,
бөшке
breakfast ['brekfəst] n 1. таңғы ас,
таңертеңгілік ас, тамақ ♦a light ~ - жеңіл таңғы ас ♦to have eggs and cheese for ~ - таңғы асқа жұмыртқа мен сыр жеу ♦They were having ~ when I arrived. – Мен келгенде олар таңғы ас ішіп отырған (болатын). 2.
(idm) *bed and ~ bed *a dog’s ~/dinner dog *to eat smb for ~ eat B.v~ (on smth) таңғы ас ішу, таңертеңгісін тамақтану ♦We ~ed on toast and coffee. – Таңертеңгісі күйдірілген нан жеп, кофе іштік. breakfast television (Brit) таңертеңгісін көретін
телехабар(лар)
break-in ['breikin] n (үйге, т.с.с. заңсыз) бұзып
кіру, ену
breaking and entering (заң) үйге, т.с.с. заңсыз
бұзып кіріп істелген қылмыс
breakneck ['breiknek] adj өлгенше, өлердей
жылдам ♦to drive at ~ speed - өлердей жылдамдықпен (көлік) айдау break-out ['breikaut] n түрмеден қашып
кету, сытылу ♦a mass ~ of prisoners – Тұтқындардың жаппай қашуы breakstone ['breikstəun] n шағыл
(жарықшақталған, ұсақталған тас)
breakthrough ['breikθru:] n 1. (қоршауды
я қорғаныс шебін) бұзып өту, жарып өту
2.(ғылымдағы, т.б.) бетбұрыс, ірі жаңалық,
жаңа леп ♦a major ~ in cancer research – қылтамақ (рак) ауруын зерттеудегі үлкен жетістік (бетбұрыс) ♦a ~ in negotiation – келіссөздердегі жаңа бетбұрыс breakup ['breikʌp] n 1. қарым-қатынасты,
некені үзу, бұзу, тоқтату ♦the consequences of marital ~ on children – ажырасудың балаларға əсері 2.(ұйымның, елдің, т.с.с.) ыдырауы,
бөлшектенуі ♦the ~ of the Soviet Union – Совет Одағының ыдырауы breakwater ['breikwɔ:tə(r)] n сутосқы,
толқынтосқы, толқынбұзғыш (айлақты
толқыннан қорғайтын, теңіз ішіне енгізе
салынған қабырға
bream I [bri:m] n (pl өзгермейді) табан (тұщы
су я тұзды су балығы)
bream II [bri:m] v (күйген сарғалдақ (гүл) не
қамыс қолданып) кеменің сыртқы түбін тазалау
breast [brest] A.n 1. кеуде, емшек (əйелдің)
2.(a) кеуде, көкірек, төс (b)киімнің кеудесі,
көкірегі ♦a soldier with medals pinned to the ~ of his coat – киімнің төсіне медальдар қадаған солдат 3. кеуде, көкірек, төс (жануардың)
♦chicken ~s – тауық төстері ♦~ of lamb – төстік, тоқты төсі 4. (көне қолд) жүрек,
көкірек ♦a troubled ~ - елегізген жүрек 5.
(idm) *to beat one’s ~ beat *to make a clean