Қазақстан республикасы дін істері агенттігі

99 
 
Преамбуланың
 
маңызды 
компоненті 
ол 
Қазақстан 
Республикасы  Конституциясының
  1-
бабы  1
-
тармағымен  өзара 
байланысты  болып  келетін  мемлекеттіліктің
 
демократиялық
 
және зайырлы сипатының
 
бекітілуі болып табылады. 
 
Преамбулада  әркімнің
 
ар
-
ождан  бостандығына  құқығы 
расталады  және  әркімнің
 
діни  нанымына  қарамастан  тең
 
құқылы болуына кепілдік беріледі. Бұл пікірлер Конституцияның
 
мынадай  ережелерімен:  22
-
баптың
  1-
тармағының
 
(«Әркiмнiң
 
ар
-
ождан  бостандығына  құқығы  бар»)  және  14
-
баптың
  2-
тармағының
 
(«Тегiне,  әлеуметтiк,  лауазымдық
 
және  мүлiктiк 
жағдайына,  жынысына,  нәсiлiне,  ұлтына,  тiлiне,  дiнге 
көзқарасына,  нанымына,  тұрғылықты  жерiне  байланысты 
немесе кез келген  өзге жағдаяттар бойынша ешкiмдi ешқандай 
кемсiтуге болмайды») мазмұнымен өзара байланысты.
  
 
Одан 
әрі 
преамбулада 
Қазақстан 
Республикасы 
«халықтың
 
мәдениетінің
 
дамуы  мен  рухани  өмірінде 
ханафи  бағытындағы  исламның
 
және  православтық
 
христиандықтың
 
тарихи  рөлін  таниды
, 
Қазақстан  халқының
 
діни  мұрасымен  үйлесетін  басқа  да  діндерді  құрметтейді»  деп 
белгіленген. 
 
Заңның
 
преамбуласында  мемлекеттің
 
діни  бірлестіктермен 
қоғамда діни мұраны сақтау және адамгершілік құндылықтарды 
қолдау  мақсатында  өзара  қарым
-
қатынастар  орнату  ісіндегі 
басымдылықтар  ресми  мәлім  етілген.  Ханафи  мазхабындағы 
исламға  және  православтық
 
христиандыққа  ерекше  қарым
-
қатынас  тек  халықтың
 
мәдениетінің
 
дамуы  мен  рухани 
өміріндегі  тарихи  рөлі  танылған  соң
 
байқалады.
 
Сондай
-
ақ
, 
преамбулада 
мемлекеттің
 
«Қазақстан 
халқының
 
діни 
мұрасымен  үйлесетін  басқа  да  діндерді  құрметтейтіні» 
белгіленген.  Бұл  ретте,  преамбулада  көрсетілген  ережелердің
 
міндетті  заң
 
күші  жоқ
 
және  тікелей  құқықтық
 
салдарларға  әкеп 
соқпайды. 
 
Сондай
-
ақ,  түсініктеме  беріліп  отырған  нормативтік 
құқықтық
 
актіде  кейінгі  ережелерінде  діни  бірлестіктердің
 
заң
 
алдында  заңдық
 
теңдігі  бекітілгенін  айта  кету  керек.  Сонымен, 
Заңның
 3-
бабы 2
-
тармағында «Діни бірлестіктер және Қазақстан 
Республикасының
 
азаматтары,  шетелдіктер  мен  азаматтығы 
жоқ
 
адамдар  дінге  көзқарасына  қарамастан  заң
 
алдында  тең», 
сондай
-
ақ
 
осы  баптың
  3-
тармағында  «Ешбiр  дiн  мемлекеттік 
немесе міндетті дін
 
ретінде белгіленбейді» деп жазылған.
 
Преамбулада 
көрсетілген 
мемлекеттің
 
ханафи 
мазхабындағы  исламға  және  православтық
 
христиандыққа 

100 
 
деген  қарым
-
қатынасын  күні  кешегі  атеистік  қоғамнан  шыққан 
мәнмәтінінде,  тұрғылықты  қазақ
 
халқының
 
және  елімізде  саны 
жағынан  екінші  орында  тұрған  славян  халықтарының
 
тарихи 
діни  дәстүрлеріне  құрмет  көрсету  ретінде  қабылдап,  бағалау 
қажет. Мемлекет ислам және православ діндеріне ерекше көңіл 
білдіре  отырып,  аталған  діни  ілімдердің
 
ұстанушылары  болып 
табылатын 
90%
-
дан 
астам 
өз
 
азаматтарының
 
діни 
ұмтылыстарымен өз ынтымақтастығын көрсетеді.
 
Осыған  ұқсас  жеке  діндер  мен  конфессиялардың
 
ерекше 
рөлін  тану  туралы  ережелер  зайырлы  құрылыс  пен 
демократияны  ұстанатынын  ресми  мәлімдейтін  көптеген  шет 
мемлекеттердің
 
конституциялары мен заңдарында енгізілген.
 
Преамбуладағы 
Қазақстан 
Республикасы 
«конфессияаралық
 
келісімнің,  діни  тағаттылықтың
 
және 
азаматтардың
 
діни  нанымдарын  құрметтеудің
 
маңыздылығын 
таниды» деген ережесі түсініктеме беріліп отырған нормативтік 
құқықтық
 
актінің
 
реттеу  саласын  нақтырақ
 
суреттейді  және  ҚР 
Конституциясының
  1-
бабы  2  бөлігінде  бекітілген  қоғамдық
 
татулық
 
және 
саяси 
тұрақтылық
 
сияқты 
Қазақстан 
Республикасы  қызметінің
 
түбегейлі  принциптерін  негізге  ала 
отырып,    діни  қатынастар  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың
 
басымдықтарын  белгілейді.  Мемлекеттің
 
дін  саласындағы 
саясатының
 
көрсетілген  басымдықтары  Қазақстанның
 
Әлемдік 
және  дәстүрлі  діндер  лидерлерінің
 
съездерін  және  өзге  де  іс
-
шараларды өткізу кезінде белсенді іске асырылады.   
 
 
1-
тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР
 
 
1-
бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгі ұғымдар
 
Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:
 
1) 
ғибадат  үйі  (ғимараты)  –
 
құдайға  құлшылық
 
етуге, 
дұға  оқылатын  және  діни  жиналыстарға,  діни  тәу  етуге 
(мінажат етуге) арналған орын;
 
2)  діни  қызмет  –
 
діндарлардың
 
діни  қажеттіліктерін 
қанағаттандыруға бағытталған қызмет;
 
3)  діни  қызметші  –
 
діни,  уағыздаушылық
 
қызметке 
тиісті діни бірлестік уәкілеттік берген адам;
 
4) 
діни 
бірлестік 
–
 
Қазақстан 
Республикасы 
азаматтарының, 
шетелдіктер 
мен 
азаматтығы 
жоқ
 
адамдардың
 
өз  мүдделерінің
 
ортақтығы  негізінде  діни 
қажеттіліктерін 
қанағаттандыру 
үшін 
Қазақстан 

101 
 
Республикасының
 
заңнамалық
 
актілерінде  белгіленген 
тәртіппен біріккен ерікті бірлестігі;
 
5) 
миссионерлік  қызмет  –
 
Қазақстан  Республикасы 
азаматтарының, 
шетелдіктердің, 
азаматтығы 
жоқ
 
адамдардың
, 
Қазақстан  Республикасында  тіркелген  діни 
бірлестіктердің
 
атынан 
Қазақстан 
Республикасының
 
аумағында діни ілімді таратуға бағытталған қызметі;
 
6)  уәкілетті  орган  –
 
діни  қызмет  саласындағы 
мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік
 
орган.
 
1992  жылғы  тек  үш  ұғым  көрсетілген  «Діни  сенім 
бостандығы 
және 
діни 
бірлестіктер 
туралы» 
Заңмен 
салыстырғанда  2011  жылғы  «Діни  қызмет  және  діни 
бірлестіктер  туралы»  Заңда  жаңа  ұғымдар  қосылған  және 
бұрынғылардың
 
кейбірі 
өзгертілген. 
«Ғибадат 
үйі» 
«миссионерлік қызмет», «уәкілетті орган» терминдерінен басқа, 
қарастырылып  отырған  заңға  «діни  қызмет»,  «діни  қызметші», 
«діни  бірлестік»  ұғымдары  енгізілген.  Жаңа  ұғымдарды 
айналымға 
енгізу 
қабылданған 
заңның
 
бұрынғымен 
салыстырғанда  нақтылық
 
сипатымен  байланысты:  оның
 
мақсаты  –
 
ең
 
алдымен,  еліміздегі  діни  қызметті  реттеу  болып 
табылады.  
 
Айта  кету  керек,  «миссионерлік  қызмет»  және  «уәкілетті 
орган» анықтамаларында өзгерістер енгізілген. 
 
Осы  бапта  «миссионерлік  қызмет»  ұғымына  нақты  түсінік 
беріледі,  онда
   
Қазақстан  Республикасының
 
аумағында  діни 
ілімді  таратуға  бағытталған    Қазақстан  Республикасы 
азаматтарының, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ
 
адамдардың
 
қызметі  түсіндіріледі.  Діни  мазмұндағы  өнімдерді  әкелуге  және 
таратуға белгілі шектеулер енгізілген. 
 
Діни  қызмет  саласындағы  мемлекеттік  реттеуді  жүзеге 
асыратын  уәкілетті  орган  ол  Қазақстан  Республикасының
 
Дін 
істері агенттігі болып табылады. 
 
2-
бап.  Қазақстан  Республикасының
 
діни  қызмет  және 
діни бірлестіктер туралы заңнамасы
 
1.
Қазақстан  Республикасының
 
дiни  қызмет  және  діни 
бірлестіктер 
туралы 
заңнамасы 
Қазақстан 
Республикасының
 
Конституциясына  негізделеді  және  осы 
Заң
 
мен  Қазақстан  Республикасының
 
өзге  де  нормативтiк
 
құқықтық
 
актiлерiнен тұрады.
 
2.
Eгep  Қазақстан  Республикасы  ратификациялаған 
халықаралық
 
шарттар  осы  Заңда  көзделгеннен  өзгеше 

102 
 
қағидалар  белгіленген  болса,  онда  халықаралық
 
шарттың
 
нормалары қолданылады.
 
Екінші  бапта  Қазақстан  Республикасы  Конституциясында 
ғана  емес,  сонымен  қатар  халықаралық
 
құқықтық
 
актілер  мен 
келісімдерде  баянды  етілген  құқықтарға  Заңмен  кепілдік 
беріледі.  Мұндай  актілер  мен  келісімдерге  мыналар  жатады: 
Адам  құқығының
 
жалпыға  ортақ
 
декларациясы  (1948), 
Азаматтық
 
және  саяси  құқықтар  туралы  халықаралық
 
пакті 
(1966),  Еуропадағы  қауіпсіздік  және  ынтымақтастық
 
жөніндегі 
Кеңестің
 
қорытынды  актісі  (1975),  Еуропадағы  қауіпсіздік  және 
ынтымақтастық
 
жөніндегі  Кеңеске  қатысушы
-
мемлекеттер 
өкілдерінің
 
Венада  өткізген  кездесуінің
 
қорытынды  құжаты 
(1986),  Еуропадағы    қауіпсіздік  және  ынтымақтастық
 
жөніндегі 
Кеңесінің
 
Копенгаген  қаласында  өткен  Адами  өлшем  жөніндегі 
конференциясының
 
құжаты (1999) және т.б. 
 
Діни  қызмет  саласындағы  қолданыстағы  заңнама  мынадай 
негізгі конституциялық
 
ережелерді негізге алады:
 
Біріншіден,  Конституцияның
 
жоғары  заңдық
 
күші  бар  және 
республиканың
 
барлық
 
аумағында тікелей қолданылады. 
 
Екіншіден,  Қазақстан  Республикасы  ратификациялаған 
халықаралық
 
шарттар
 
Қазақстанның
 
заңдары  алдында 
басымдыққа  ие  және  халықаралық
 
шартта  оны  қолдану  үшін 
заң
 
шығару  қажеттілігі  көрсетілген  жағдайларды  қоспағанда, 
тікелей қолданылады. 
 
Үшіншіден,  Қазақстан  Республикасы  қатысушы  болып 
табылатын  барлық
 
заңдар,  халықаралық
 
келісімдер  жария 
етіледі.  Азаматтардың
 
құқығына,  бостандығы  мен  міндеттеріне 
қатысты  нормативтік  құқықтық
 
актілердің
 
ресми  жариялануы 
оларды  қолданудың
 
міндетті  шарты
 
болып  табылады  (ҚР 
Конституциясы 4
-
бап, 4
-
тармақ
). 
Төртіншіден, нормативтік құқықтық
 
актілердің
 
заңдық
 
күшіне 
байланысты  олардың
 
қатаң
 
иерархиясы  жасалады  (ҚР 
«Нормативтік  құқықтық
 
актілер  туралы»  1998  жылғы  24 
наурыздағы № 213
-
1 Заңы).
 
Бесіншіден,  діни  қызмет  туралы  қолданыстағы  заңнама 
заңдылық
 
принципке  сүйенеді.  Бұл,  бір  жағынан,  заңға  тәуелді 
актілер  алдында  заңның
 
үстемдігін  білдірсе,  екінші  жағынан, 
барлық
 
мемлекеттік  органдардың,  діни  бірлестіктердің
, 
лауазымды  тұлғалар  мен  азаматтардың
 
заңдардың
 
негізінде, 
соларға  сәйкес  және  оларды  орындау  аясында  әрекет  етуге 
міндетті екендігін білдіреді.
 
 

103 
 
3-
Бап. Мемлекет және дін
 
Бұл  бап  Қазақстан  Республикасы  өзін  зайырлы  мемлекет 
санайды деген конституциялық
 
ережені дамыта және нақтылай 
отырып, 
Қазақстандағы 
мемлекеттік
-
конфессиялық
 
қатынастардың
 
негіздері мен принциптеріне арқау болады. 
 
1. 
Мемлекет  діннен  және  діни
 
бірлестіктерден
 
бөлінген.
 
Бұл  ереже  Қазақстан  Республикасы  Конституциясының
  1-
бабында  «Қазақстан  Республикасы  өзiн  демократиялық
, 
зайырлы,  құқықтық
 
және  әлеуметтiк  мемлекет  ретiнде 
орнықтырады»  деп  бекітілген  мемлекеттік  құрылымның
 
зайырлы  сипатын  айқын  аңғартады.  Зайырлы  құрылым 
дегеніміз  мемлекет  діни  бірлестіктердің
 
мойнына  қандайда  бір 
мемлекеттік  функцияны  орындауды  артпайды,  сондай
-
ақ
 
діни 
бірлестіктердің
 
қызметіне  араласпайды  деген  мағынаны 
білдіреді. 
 
Сонымен  бірге,  мемлекетіміз  өзін  діндерге  қарама
-
қарсы 
қоймайтынын ескеру маңызды. Сөз болып отырған нормативтік 
құқықтық
 
актінің
 
преамбуласында 
көрсетілгендей, 
азаматтардың
 
діни  сенімін  құрметтеу  Қазақстан  Республикасы 
діни  қатынастар  саласындағы  мемлекеттік  саясаттың
 
басым 
бағытына  жатады,  сайып  келгенде,  бұл  бағыт  Қазақстанда 
қоғамдық
 
келісім  мен  саяси    тұрақтылықты  қамтамасыз  етуге 
қызмет етуде. 
 
Мемлекеттің
 
діннен  және  діни  бірлестіктерден  бөлінгендігі 
көптеген  елдердің
 
конституцияларында  көрсетілген.  Айталық
, 
Венгрия  Республикасы  конституциясына  сәйкес  шіркеу 
мемлекеттен  бөлінген,  мемлекеттік  дін  жоқ
  (6-
бап,  3
-
тармақ
). 
Испанияда  дін  мемлекеттен  бөлек.  1978  жылғы  Испания 
Корольдігі  конституциясының
  16-
бабында  «діннің
 
бірде  бірі 
мемлекеттік  бола  алмайды»  делінген.  ГФР  Конституциясы 
бойынша  дін  мемлекеттен  бөлек.  Германия  өкіметі  діндер 
бостандығын  сақтауға  қатысты  негізгі  заңның
 
баптарын  қатаң
 
сақтауға  тырысады.  Германияда  діни  бірлестіктер  мен
 
мемлекеттің
 
қатынасы  әріптестік  принципіне  негізделеді. 
Түркияда да заң
 
бойынша дін мемлекеттен бөлінген және елдің
 
әрбір азаматына діни сенім бостандығына кепілдік беріледі. 
 
2. 
Діни 
бірлестіктер 
және 
Қазақстан 
Республикасының
 
азаматтары, 
шетелдіктер 
мен
 
азаматтығы жоқ
 
адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң
 
алдында тең
.  

104 
 
Қазақстан  азаматтары  азаматтық
 
болсын,  мейлі,  саяси, 
экономикалық
, 
әлеуметтік және мәдени салада болсын, өмірдің
 
барлық
 
салаларында,  олардың
 
діни  көзқарасына  қарамастан, 
заң
 
алдында  тең
 
құқылы.  Айталық,  ресми  құжаттарда 
азаматтың
 
дінге қатыстылығы көрсету міндеттелмейді. 
 
ҚР  Конституциясының
  14-
бабы  1
-
тармағында  заң
 
мен  сот 
алдында  жұрттың
 
бәрі  тең
 
деп  анықталған.  Соған  қоса,  біз сөз 
етіп  отырған  Заңның
 
3-
бабы,  2
-
тармағында  Қазақстан 
азаматтарымен  бірге,  шетелдіктер  және  азаматтығы  жоқ
 
адамдар да аталған. Мұның
 
өзі ҚР Конституциясының
        12-
бабы 4
-
тармағында былай делінген: «Конституцияда, заңдарда 
және халықаралық
 
шарттарда өзгеше көзделмесе, шетелдiктер 
мен  азаматтығы  жоқ
 
адамдар  Республикада  азаматтар  үшiн 
белгiленген  құқықтар  мен  бостандықтарды  пайдаланады, 
сондай
-
ақ
 
мiндеттер  атқарады».  Діни  бірлестіктерге  келер 
болсақ, олардың
 
барлығына заңнамаға сәйкес ортақ
 
қағидалар 
мен  стандарттар  қолданылады  деген  мағынада  заң
 
алдында 
тең;  бұл  діни  бірлестіктердің
 
мәртебесі  (жергілікті,  өңірлік  және 
республикалық)  тең
 
еместігіне,  сондай
-
ақ
 
жаңа  Заңның
 
преамбуласында  көрсетілген  екі  ірі  конфессияға  қатысты 
құрметке қайшы келмейді.
 
3. 
Ешбiр дiн мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде 
белгіленбейді.
 
ҚР 
Конституциясының
 
1-
бабы 
1
-
тармағына 
сәйкес 
«Қазақстан  Республикасы  өзiн  демократиялық,  зайырлы, 
құқықтық
 
және  әлеуметтiк  мемлекет  ретiнде  орнықтырады, 
оның
 
ең
 
қымбат  қазынасы  –
 
адам  және  адамның
 
өмiрi, 
құқықтары мен бостандықтары».
 
Идеология,  қандай  да  бір  діни  ұйымдікі  болмасын, 
қазақстандық
 
мемлекеттіліктің
 
зайырлы  сипаты  туралы 
конституциялық
 
ережеге  сай  Қазақстан  азаматтарына  міндетті 
бола  алмайды.  Одан  басқа,  Қазақстан  жағдайында  еліміз  көп 
ұлтты және көп дінді болғандықтан, қандай да бір конфессияны 
мемлекеттік дін етіп белгілеу мүмкін емес.
 
Осыған  ұқсас  заңнама  тармақтары  еуропалық
 
және  басқа 
да елдердің
 
Конституциясында жиі кездеседі.
 
Қазақстандық
 
үлгіде бұл тармақ
 
мемлекеттік діни саясаттың
 
іргесі  (паритеттік  және  толеранттылық
 
принциптерімен  бірге) 
болып  табылатын  мемлекеттің
 
идеологиялық
 
бейтараптығын
 
білдіреді. 
 
Осы  принципте,  өз  кезегінде,  Қазақстанның
 
және  басқа 
кеңестік  кезеңнен  кейінгі  елдердің
 
өзіндік  тарихи  тәжірибесі 

105 
 
көрініс 
береді: 
кеңестік 
қатаң
 
секуляризм 
тәжірибесі 
мемлекеттің
 
идеологиялық
 
бейтараптығы  жағдайын  ескерген 
емес.
 
Осы    тәжірибені  біле  отырып,  Қазақстан  Республикасы 
мемлекеттің
 
қандай да бір идеологиялық, оның
 
ішінде діни және 
атеистік  ұстаным  атаулыдан  бірдей  дәрежеде  аулақ
 
болу 
принципіне 
негізделген 
өзінің
 
зайырлылық
 
ұғымын 
қалыптастыруда.
 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: