Адам физиологиясы
Орі анизмііін жас кезеңдерінде дамуы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Орі анизмііін жас кезеңдерінде дамуы
Адам организмі біртүтас жүйс түріндс антогснсздік ксзсндердс өсіп тіршілік жасайды. Адамның тіршілік әрекеттері жас кезеңдеріне сәйкес өзгеріп отырады. Өйткені, онтогенездік дамудың эрбір сатысында өзіндік физиологиялық көрсеткіштер калыптасады. Өскелең ортанизмнің жетілуі - осу, даму жэне дене пішінінің қалыптасуы аркылы жүреді. Өсу - жетіліп келе жаткан организмдегі күрылымдарының мөлшерлік өзгерістері ол жасушалар санының дене салмағы мен аумағының артуы аркылы өтеді. Бұлар жаска сай жэне жыныстык көрсеткіштердің негізгі бслгілері рстіндс білінсді. Даму - организмдс өтетін агзалар, тіндср, мүшслер жүйесінің сапалық өзгсрістерін көрсетеді. Дамудың түлғалық, жыныстык жэне психикалык түрлері болады. Өсу мен даму қатар жүреді, бірак бір-бірімен сәйкес келе бермейді. Өсу мен дамудың заңдылыктары: 1. Денедегі түракты мөлшерлік және сапалық өзгерістер бүкіл өмір бойы үздіксіз өтіп отырады. 2. Дене құрылымдары жаңаруы мен қайта жаңғыруы нәтижесінде организмнің кейбір тірліктері дамып отырады. 3. Организмдс болатын өзгерістердс жүйкс мен ішкі сөлініс бсздері ерскшс орын алады. 4. Баланың өсуі мен дамуы әркелкі мерзімді (гетерохронды) болады. 5. Жас организмнің өсуі жедел жүреді. Бірінші жылы баланың бойы 25- 30 см ұзарады, екінші жылы, өсуі баяулайды. Кейінгі эрбір жаста 7-10 см-ден косылып отырады. Бастауыш мектеп жасындагы балаларда бойының өсуі одан да баяу болады, ол жыл сайын 3-5см өседі. 6. Жасына сай балалардың кұрылымдық, тірліктік жэне психикалык ерекшеліктері калыптасады. 7. Организмнің дене бітісінде жыныстык диморфизмдік жэне тірліктік айырмашылыктары болады. Жыныстык жетілудің алғашкы кезеңінде (кыздарда 11-12, үлдарда 14-15 жаста) жедел өсу байкалад. Олардың 8-10 жасқа дейін өсуі шамалас болады. 8. Балалардың әркелкі дамуы дене салмағына да эсер етеді. Баланың бір жасында дене салмагы 3 есе артады. Кейіннен жыл сайын косылатын салмағы ксміп 2-3 кг шамасында болады. Жыныстык жетілу кезеңінде дене _______________ ^ салмағы тез артады: жыл сайын кыздарда 4-5 кг, ал ұлдарда 7-8 кг салмак косылады. 9. Ми мен жұлын салмағының артуы бастауыш мектеп жасында аяқталады, бірак жүйке жүйесі кызметінің жетілуі жас өскен сайын жалғаса береді. 10. Баланың каркынды өсуі ажыратылас (дифференциация) үрдістерінің бәссңдеуімен катар жүрсді және тез жіктслу, ксрісіншс, организмнің өсуін баяулатады. 11. Балалар денесінің өсуі мен психикалык дамуы эртүрлі деңгейде болуы мүмкін. Бұл олардың тектік қасиетіне, әлеуметтік жағдайына жэне тэрбиелсгсн ортасына байланысты болады. Өсудің сұңғақталып үзарып жэне жұмырланып көлденең өсетін кезеңдері болады. Алғашкы үзарып өсу 1 жаска дейін, екінші кезең 5-7 жаста, ал үшінші кезең - балиғаттық кезеңде (11-12 жастан 15-16 жаска дейін) өтеді. Дененің жұмырланып өсуі 1-3 жаста жэне 7-10 жаста байкалады. Адамнын өсуі эйелдерде 18-22, еркектерде 20-25 жаста аякталады. Өсу мен даму кағидалары: 1) гетерохронизм - дененің, ағзалар мен жүйелердің өсіп дамуының эркелкілігі мен ормерзімділігі; 2) үйлесімділігі- гармония, денснің тірліктік орекеттсрінің ширактыгы мен сенімділігі жоне коршаған ортамен оңтайлы әрекеттесуі; 3) системогенез - жүйедаму, организмнің әрскеттік жүйелсрінің кажстті кезінде жетіліп, кызмет аткаруы (П. К. Анохин). Осыған орай, өсу мен даму кезінде анатомиялык жэне физиологиялық көрсеткіштерінің «секірмелі» өзгерістерін байқауға болады. Олар 3 кезеңнен өтеді: Бірінші катерлі немесе аумалы кезең 2-3, 5 жаста болады. Балалардың кимыл белсенділігі артады, төңірекпен, заттармен араласуы кеңейеді. Тұрмыстык жарақаттар алу көбейеді. Санасы, сөз коры ұлғаяды, жүйке жүйесі, психикасы нэзік келеді, жиі закымданады. Екінші аумалы кезең - балалар мектепке барғанда, 6-8 жаста өтеді. Балалардың оқуына байланысты жауапты міндсттер жүктелсді, жаңа адамдармсн араласады, элеуметтік жағдайы өзгсреді қимыл белсснділігі шектеледі, жауапкершілігі көбейеді, тез шаршайды, жол-көлік закымдары жиіленеді. Үшінші аумалы кезең - балиғаттык шак (11-15 жас), жеткіншектердің эндокриндік жэне жүйке жүйелерінің тепе-теңдігі өзгереді, дисфункция (тірліктік өзгеріс) пайда болады. Жүйке - психикалык аурулар жиі кездеседі. Даму мен өсудің жедел жэне баяу өтетін түрлерін жіктейді. Балалардың жедел дамуын сипаттайтын күбылыстар жиынтығы сүңғақталыс жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|