Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Сергектік. Адам организмнінің әрекепік қалпмның бірі - сергектік, ол
үйқымен қосылып, ұйқы-сергектік оралымын қүрайды. Сергектік кезінде адам езінің тіршілік багдарламасын іске қосады. Мүқтаждық месел үлгілеріне сэйкес мінезін үйымдастырып, қоршаган ортамен бслсеиді гүрде озара эрекеттессді. Сергекгік біртекті жагдай емес. А.М. Вейн сергектікті мінез-құлық белсенділігінің деңгейіне, ықыластың шоғырланысына, вегетативтік белсенділікке қарай үш орексттік қалыика бөледі - ынталы сергектік, әлсіреген сергектік, нағыз сергектік. Ұйқының алдында болғандықтан, сергектік кезеңдегі денс мен ой істерінін толыктығы, зорлаиу, әсіресе эмоциялык түрткілердің көлемі үйқыға зор эсер егеді. Үйқыдан сергектікке көшу организмдегі биохимиялық өзгерістер арқылы болады. Әрі қоршаган ортаның тітіркендіргіштер ыкпалынан нсмесе ми қыртысы, гипоталамус пен торлы қүрылым арасындагы әрекеттік қатынастың өзгеруінен туады Сергектік қалып талдағыпітар мен қимыл- эрекеттер белсенділігініц артуымен сипатталады. Ол организмніц сыртқы жэне ішкі ортасының көптеген түрткілерінің салдарынан белгілі бір уақытқа созылады. Адамда сергектік ксзінде эртүрлі психикалык іс-әрекст - байсалды сергектік, зейін, белсенді қимыл, мақсагты іс-эрекетті қамгамасыз ететін эмоциялық қозу немесе элсіреу байқалады. Осы қүбылыстың эрқайсысы орталык жүйке жүйесінің нактылы эрекеттік қалпымен байланысты болады. Белсенділіктің елеулі айырмашылығы бар екі түрін бөледі. Біріншісіне жүйенің қызметінен туатын багдарламалық эсерленісті жатқызады. Екінщісі - әрекеттік қалыптың ауытқуларын қамтамасыз етуші жэне баяу әсерді реттеуші жүйенің жұмысына байланысты. Қысқамерзімді белсенділік үрдістері эрекеттік қалыптың баяу өзгерістері бедерінде күшсйіп кстедіш. Оған үйқы, байсалды ссргекттк қырагы назар, стресс эртүрлі эсер етсді. ¥йкы. Адамдар мен жануарлар тіршілігінде ұйкы өте маңызды орын алады. Олардың үйқысы мен сергектігі тэулікте оқтын-оқтын алмасып, кайталанып отырады. Мұндай ұйқы біркезді (монофазалық) деп аталады. Ал кейбір жануарларда ұйкы мен сергектнспң мүндай алмасуы бірнеше рет қайталанады. Оны көпкезді (полифазалы) ұйкы дейді. Сонымен бірге маусымдык ұйкы болады. Мұнда кейбір жануарлар (аю, жарканат, тышкан) организміне жағымсыз жағдайлар эсер еткенде белгілі үйқылық жағдайға көшеді. Организмнің ұйкы кезінде көптеген әрекеттері өзінің қаркынын өгертеді. Мэселен, тынысалу, жүректщ соғу жиілігі азаяды, артерия қысымы төмендейді, зат алмасуы мен жүйкенің қозғыштык каркыны бэсендейді. Алайда, ұйкы кезінде кейбір үрдістердің бедсенділігі күшейеді, гипоталамус пен ми бағанында канайналымы артады. Сонын нэтижесінде мидын температурасы көтеріліп, оттегін кабылдау үлғаяды, кейбір ферменттердін жүктеу/скачать 28,52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|