Көптеген клиникалық зсрттеулер ауру пайда болғанда ең эуелі тербелісті
әсерленістің бұзылатынын корсетеді. Әсіресе, жүрек-тамыр ауруларында
тэуліктік ыргақтар жиі бұзылады. Олардың ауытқу дэрежесі аурудың
ауыртпалыгына сэйкес келеді.
Сонымсн катар биоырғактардың кездік кұрылымы бұзылғанда немесе
шайқалымы өзгсргендс ауру жиі асқынады жэне оның барысының мерзімі
ұзарады. Сол сияқты тэуліктік ырғақтың бұзылуы ас корыту жүйссінің,
бауыр, бүйрек ауруларында жиі кездеседі.
Физиологиялық әрекеттердің
тэуліктік ыргағының ауыткулары эндокриндік жэне психоневрологиялык
ауруларда да байкалады.
Дені сау адамның жэне науқастың хронотипін, биоритмін талдау арқылы
ішкі жэне сыртқы патогендік (дерттену) түртілеріне организмнің жогары
немесе төмен төзімділігін - хронолабильдігін аныктауга болады.
Соңғы жылдары жүргізілген зерттеулер бойынша, организмнін эртүрлі
сыртқы, оның ішінде фармакологиялык әссрлсрге сезімталдыгы тэуліктің
уақыттың жэнс жылдың маусымдык мерзіміне
сэйкес елеулі өзгеріп
отыратындыгы дэлелденді.
Сондыктан хронофармакология дэрі-дэрімектердің уақытқа сай келетін
организмге зссрін,
емгерлік нэтижесін,
кинетикасын,
нысанаагзанын
сезімталдыгын жэне дәрілсрдің биоритмдік ыкпалын тексереді. Одан кейін
хронотерапия
мерзімді үрдістерді есксре отырып
емдеу шараларын
қолданады.
Ертедегі ғұламалардың көрсетуі бойынша, жалпы денедсгі
эрбір ағзаның
іс-эрекетінде шиеленісетін белгілі бір сәттері байқалады. Басқаша айтканда,
кез келген агзаның "емдеу уақыты" болатындығы дэрігерлерге ерте заманнан
белгілі. Мәселен, бауырдың аумалы сағаттары 1 мен 3; окне - 3 пен 5; тоқ
ішек - 5 тен 7, асқазан - 7 мен 9, көкбауыр - 9 бен 11; жүрек - 11 мен 13; аш
ішек -13 пен 15, қуық- 15 пен 17; бүйрек - 17 мен 19 аралығында байқалады.
Әдеттс адамның нсгізгі агзаларының әрекеттік белсенділігінің аумалы
жагдайларын жасқа және жынысқа байланысты болжауға болады. Еркектерде
бауыр, кокбауыр жэне асқазанның қызметі үш рет -5-6, 10 жэне 18 жаста, ал
эйелдерде тек - 7-8 жаста әлсірейді. Жүректің аумалы жері үлдардың
10 жасында, ал кыздардын 7 жасында байқалады.
Дэрігерлер науқастарды емдегенде күнделікті іс-әрскетінде олардың осы
гәуліктік жэне маусымдык ыргақтарын,
аймактық ерекшеліктерін, дәрілер
мен, физиотерапиялық әсерлердің ішкі ырғакка үйлесімдігін, тексеріп
отыруға тиіс. Өйткені емдеу әдістерін жэне дэрігерлерді белгілі биоритмге
сэйкес таңдап алу қажет.
Сонымен организмнің биоритмдеріне жан-жақты эсер ететін шаралар:
үйқы-сергетік тамақтану режимі, кимыл-әрекет, дэрілер мен адапгогендер
қолдану,
адамдардын
сменалык.
вахталық
еңбекке
жарамдалыгын,
ұшкыштарды іріктеу аркылы десинхроноз
жэне дерттік жағдайларды
болдырмау салалары әлі де толыктырылады деген пікір туады.