Адам физиологиясы
жүктеу/скачать 28,52 Mb. Pdf көрінісі
|
Физиология кітап
| Жеңілдеген
диффузия. Қарапайым диффузия тэсілі арқылы мембранадан судан баска көптеген заттар (дэрілер) өте алады. Алайда, шағын үйекті (полярлы) молекулалар (моносахарид, аминқышқылы т.б.) тек жеңілдеген диффузия аркылы өтеді. Жецілдегеһ диффузия - деп заттардың мөлшерлік айырмашьггіығына сэйкес, арнайы тасушы-белоктардың көмегімен өтуін айтады. Мұндай тасушылар - ионофор деп аталады. Тасушылар жылжымалы жэне бекітілген түрінде болады. Біріншісі қайық тэрізді мембрана аркылы өтіп козғалады, ал екіншісі оның ішіне қыстырылып арналар құрады. Бүлардың кызметін антибиотикионофорлардан байкауға болады. Мэселен, вилиномицин нағыз тасушы ретінде калий иондарын мембрана арқылы алып өтеді, ал грамицидин А қатарласып арнайы арналар жасап, Na+ иондарын өткізеді. Жеңілдеген тасымалдың бірнеше түрін (4-сурет) жіктейді: унипорт - жеке тасу, молекула немесе иондар басқа заттармен байланыспай, тәуелсіз жалгыз өтеді. Осы тәсілмен глюкоза, аминкышкылы беткейлік жасушалардың (эпителиоцит) негізгі мембранасы арқылы өте алады; симпорт - коса тасу, баска заттармен бірге бір бағытта өту (мәселен, натрий-тәуелді тасылатын қанг, аминқышқылы, Na+ , К+ , СІ-); антипорт - карсы тасу, заттардың немесе иондардың бір мезгілде қарсы тасу, заттардың немесе иондардың бір мезгілде қарсы бағытта өтуі (Na+/ Са2+, Na+ /Н+, СІ- /НСОЗ - ). Жеңілдеген диффузияның біртүрі айырбас тасымал деп аталады. Мұндай тасымал кезінде косымша заттар откізілетін заттармен қосылып, мембрананың екінші жағына қосақтасып өтіп, ол жерде сол заттың басқа молекуласына айырбастап, кері алып қайтады. Алайда, ол өзге зат болуы да мүмкін. Мэселен, эритроцит пен плазма арасындағы Na+ айырбас диффузиясы. 4 5 |